Oost-Congo: geweld neemt weer toe, gewone Congolezen opnieuw op de vlucht

Infectieziekten en gendergerelateerd geweld vormen een bedreiging voor kinderen en jongeren in opvangkampen in Oost-Congo. Dat meldt een nieuw rapport van de VN-kinderorganisatie Unicef. Duizenden Congolezen vluchtten de afgelopen weken uit hun woonplaats, nadat gevechten in de regio eind oktober opnieuw oplaaiden. ‘Er is geen maatschappelijke ontwikkeling mogelijk zonder vrede.’

De gevechten tussen het Congolese leger en de M23-rebellen zijn sinds 20 oktober opnieuw verhevigd, in de regio nabij de grens met Rwanda en Oeganda. Duizenden Congolezen zijn gevlucht voor het geweld, voornamelijk naar Lubero, Kanyaruchinya en Kibati, ten noorden van Goma. Ze verblijven er in inderhaast opgezette, geïmproviseerde kampen.

Die kampen zijn slecht onderhouden en intussen overbevolkt. Unicef waarschuwt in het rapport dat dat infectieziekten zoals cholera kan veroorzaken. Ook gendergerelateerd geweld vormt er een dreiging voor jongeren en kinderen. Dit betekent geweld tegen iemands geslacht en kan zich uiten in de vorm van seksueel overschrijdend gedrag, genitale verminking, mensenhandel en gedwongen huwelijken.

Vele kinderen raakten ook al gescheiden van hun ouders tijdens hun vlucht van huis, aldus het rapport. Begin november werden er van de geschatte 190 kinderen die alleen achterbleven, 80 weer herenigd met hun familie.

Hulporganisaties maken zich grote zorgen over de humanitaire situatie en de veiligheid in Oost-Congo. De humanitaire gevolgen voor de bevolking in de regio zijn groot. Wie in de opvangkampen verblijft, loopt daar het risico op infectieziekten en gendergerelateerd geweld. En wie in contact komt met het geweld, loopt kans op fysieke verwondingen door kogels of machetes of, bij vrouwen, letsels na seksuele aanranding.

‘Het is een harde waarheid, maar er is geen maatschappelijke ontwikkeling mogelijk zonder vrede.’

Humanitair chirurg Réginald Moreels, die sinds eind 2014 in de stad Beni in Oost-Congo werkt, spreekt ook over onrechtstreekse gevolgen: ‘De koopkracht van vluchtelingen daalt bijvoorbeeld. Wanneer een boer zijn veld moet verlaten door onrust in de regio, verdwijnt zijn enige bron van inkomen. Daardoor wordt het moeilijk tot onmogelijk om zichzelf en zijn gezin te eten te geven.’

‘In Oost-Congo geldt wat ik de chronische humanitaire problematiek zou noemen’, vervolgt Moreels. ‘Door een constant gevoel van onveiligheid is er geen maatschappelijke vooruitgang mogelijk.’

‘Zo worden kinderen van school gehouden en daalt het onderwijsniveau. Of Congolezen die met gezondheidsproblemen kampen, durven niet naar het ziekenhuis uit schrik om onderweg aangevallen te worden. Ook dat heeft dan weer gevolgen op hun dagelijks leven. Het is een harde waarheid, maar er is geen maatschappelijke ontwikkeling mogelijk zonder vrede.’

Miljoenen op de vlucht

Die vrede lijkt veraf. Al in maart van dit jaar kwamen de M23-rebellen weer boven water in de provincie Noord-Kivu. Daar waren ze in 2012 verdreven door het Congolese leger en Monusco, de vredesmissie van de Verenigde Naties (VN). M23 is voornamelijk actief in het zuiden van Noord-Kivu, rond de provinciehoofdstad Goma.

Volgens de VN zijn er sinds maart al meer dan 300.000 ontheemden op de vlucht voor het aanhoudende conflict. De UNHCR, de vluchtelingenorganisatie van de VN, telde in een rapport van eind december 2021 al een triest totaal van 5,4 miljoen ontheemden in Congo, als resultaat van meer dan 25 jaar onrust.

Sandrine Ekofo, beleidsmedewerkster Congo bij Broederlijk Delen, maakt zich zorgen over de humanitaire toestand vandaag in Oost-Congo: ‘De situatie is alarmerend. Het meest recente voorbeeld hiervan is Kishishe, waar eind november meer dan 200 Congolezen vermoord werden door de M23-rebellen.’

‘Door de constante dreiging van geweld vluchten vele Congolezen van stad naar stad of komen ze terecht in opvangkampen’, weet Ekofo. ‘In die kampen is de situatie ook veelal dramatisch, door virusuitbraken, doordat er geen proper sanitair is en doordat er te weinig eten en drinken voorradig is.’

De ngo-medewerkster bezocht vorig jaar zelf een vluchtelingenkamp in de regio, na de vulkaanuitbarsting in Goma. ‘Ik zag gezinnen in een klein tentje, zonder douche, toilet, eten en inkomen. De situatie was toen al problematisch. En door het opflakkerend geweld raken vluchtelingenkampen alleen maar méér overbevolkt.’

‘We mogen niet wegkijken en Congo aan zijn lot overlaten.’

Ekofo vindt het belangrijk om een collectieve verontwaardiging te blijven creëren voor een conflict dat na 25 jaar nog altijd leeft. ‘We mogen niet wegkijken en Congo aan zijn lot overlaten. Vanuit Broederlijk Delen vinden we dat België het conflict op de agenda moet plaatsen op Europees en internationaal niveau én tegelijk met de Congolese overheid moet zoeken naar een oplossing voor het conflict zelf.’

‘Dit kan door bijvoorbeeld door het Congolese leger, dat al een tijdje niet in staat is om de eigen bevolking te beschermen, mee op te leiden en te hervormen. Of door dialogen met betrokken actoren, zoals voornamelijk Rwanda, te blijven stimuleren.’

Steun van Rwanda

In augustus kwam in een veiligheidsrapport van de VN naar boven dat Rwanda de M23-rebellen militair steunt en op die manier het conflict draaiende houdt. Maar Rwanda ontkent die beschuldiging.

Door het aanhoudend conflict met M23 in Oost-Congo hield de Oost-Afrikaanse Gemeenschap (EAC) eind november en begin december nieuwe vredesgesprekken en -onderhandelingen. De EAC is een intergouvernementele organisatie bestaande uit zeven Afrikaanse landen, waaronder Kenia, Burundi, Tanzania, Zuid-Soedan, Oeganda, Rwanda en sinds maart van dit jaar ook Congo. Hun doel is om samen een sterk economisch en politiek blok te vormen. Vredesonderhandelingen tussen de betrokken landen en gewapende groepen lagen al eerder op tafel, aangestuurd door Uhuru Kenyatta, de voorzitter van de EAC en voormalig president van Kenia.

Lees ook

‘Wanneer krijgen de Oost-Congolezen de vrede waar ze naar hunkeren?’

M23 kondigde op 6 december aan dat ze zich zullen terugtrekken uit Oost-Congo. Lawrence Kanuyka, de woordvoerder van M23, liet in een statement op Twitter weten hiermee ‘steun te verlenen aan de regionale inspanningen met als doel langverwachte vrede te brengen’. Kanyuka vroeg in het statement ook om een ontmoeting vast te leggen met de regionale eenheid van de Oost-Afrikaanse Gemeenschap om de voorwaarden voor de terugtrekking te bespreken. 

‘Een staakt-het-vuren is nodig om de bevolking met kleine stapjes hun normaal leven terug te laten opnemen.’

‘Een staakt-het-vuren is nodig om de bevolking met kleine stapjes hun normaal leven terug te laten opnemen, zodat ze voedselzekerheid kunnen garanderen en eventueel een baan kunnen bemachtigen’, beoordeelt Réginald Moreels. Naast een staakt-het-vuren pleit hij voor een uitgebreid steunpakket gesponsord door internationale partners om de koopkracht van de lokale bevolking te verbeteren.

Moreels pleit ook voor een militaire versterking vanuit de Europese Unie in Oost-Congo. Deze versterking zou dan moeten aansluiten bij de Keniaanse en Oegandese troepen die de Oost-Afrikaanse Gemeenschap de afgelopen weken al uitzond met als doel de vrede in de regio te herstellen.