Roma nog steeds ernstig gemarginaliseerd in Europa

Uit een studie van het Ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties (UNDP) en de Wereldbank over de Roma bevolking in Europa, blijkt dat zij nog steeds achterop hinken op vlak van onderwijs, toegang tot gezondheidszorg en arbeidsmarktparticipatie. Hoewel er op sommige vlakken wel wat vooruitgang is geboekt, blijft de situatie zorgwekkend. Een verdubbeling van de inspanningen is nodig volgens de VN.

De Roma zijn Europa’s grootste minderheidsgroep, met een geschat aantal van tien tot twaalf miljoen mensen. In 2011 kondigde de Europese Commissie een plan aan om de integratie van de Roma in de Europese maatschappijen te bevorderen en de situatie te verbeteren. Het vandaag gepubliceerde onderzoek, dat is toegespitst op Roma in Albanië, Bosnië & Herzegovina, Montenegro, Kosovo, Macedonië en Servië, bestrijkt een tijdsspanne van zeven jaar: van 2011-2017.

Scholingsgraad: hoe ouder, hoe schrijnender

Op vlak van basisonderwijs is er een significante verbetering merkbaar. In bijna alle landen stijgt het aantal schoolgaande jongeren in de leeftijdscategorie van zeven tot vijftien jaar. Albanië kent de hoogste stijgingsgraad voor Roma met maar liefst 18%. Maar het globale plaatje blijft problematisch: van de Roma kinderen gaat er gemiddeld 71% naar school, vergeleken met 93% niet-Roma jongens en meisjes. De kloof verkleint dus wel, maar blijft groot.

Slecht 1%-3% van de Roma in de leeftijdscategorie van 22-25 jaar heeft een diploma hoger onderwijs.

In de hoogste graad van het secundair onderwijs wordt deze kloof nog groter: dan gaat slechts tussen de 3% en 31% van de Roma nog naar school, tegenover een gemiddelde van 80% voor niet-Roma. En in het hoger onderwijs wordt het nog erger: slecht 1%-3% van de Roma in de leeftijdscategorie van 22-25 jaar heeft een diploma hoger onderwijs, terwijl dit voor de rest van de bevolking ruim een derde is.

Achterstand op schoolbanken nefast voor arbeidsparticipatie

De lage scholingsgraad bij Roma laat zich ook voelen op de werkvloer. Ook hier gaapt een grote kloof tussen beide groepen. Sinds 2011 is deze kloof zelfs nog vergroot. Hier speelt ook mee dat in bijna elk van deze landen de werkgelegenheid ook bij niet-Roma is gedaald door de economische situatie. Gemiddeld heeft minder dan een kwart van de Roma werk, terwijl dit voor de niet-Roma zowat de helft is.

Van degene die wel werk hebben van de Roma werkt de meerderheid in de informele economie, zo’n 62%. Dit zijn vaak slecht betaalde jobs, met weinig sociale bescherming en in precaire omstandigheden.

De Roma vrouwen zijn op alle terreinen de meest kwetsbare groep

Meer dan twee derde van de Roma in de leeftijdscategorie tussen 18-24 jaar heeft geen werk, zit niet op school of in een opleiding. Bij Roma-vrouwen is dit nog hoger, met uitschieters tot 93% in Montenegro. Behalve in Kosovo is hun werkloosheidsgraad overal meer dan 50% hoger dan bij niet-Roma vrouwen. Zij vormen op alle vlakken de meest kwetsbare groep. Zowel op gebied van scholing als werkgelegenheid scoren zij het allerlaagst, nog lager dan de Roma mannen.

Gezondheidszorg en huisvesting

Ondanks een algehele verbetering van de gezondheidszorg en het feit dat de meeste Roma toegang hebben tot een ziekteverzekering, blijven de gezondheidscijfers een grote discrepantie vertonen. Zo geven ruim twee derde van de Roma aan dat ze geen dokter of specialist kunnen bezoeken.

Ook op het vlak van huisvesting zijn er problemen. Omdat ze per gezin gemiddeld 4,38 leden tellen tegenover 2,27 bij niet-Roma, zijn hun woonsten vaak overbevolkt. Dit heeft onmiskenbaar gevolgen op de ontwikkeling op de fysieke en mentale gezondheid van voornamelijk kinderen. Positief is dat het aantal Roma dat toegang heeft tot elektriciteit (90%), stromend water (77%) of sanitair binnenshuis (68%) gestegen is, maar ook hier is dit steeds minder dan bij de niet-Roma.

Op vlak van persoonlijke identificatie is sinds 2011 de kloof tussen Roma en niet-Roma verkleind. Tegenwoordig heeft bijna elke pasgeboren Roma een geboortecertificaat. Steeds vaker beschikken ze over identiteitspapieren van het land waarin ze verblijven. Veel Roma hebben een identiteitskaart, gaande van 82% in Montenegro tot 97% in Macedonië. In Kosovo is ongeveer een derde geen staatsburger.

Tijd dringt, ook voor West-Europa

De Roma hebben dus op zowat elk gebied een achterstand tegenover niet-Roma: gezondheid, educatie, huisvesting, werkgelegenheidsgraad,… Deze achterstand begint al door een lagere scholingsgraad, waardoor er een achterstand wordt gecreëerd die de rest van hun leven op al deze terreinen negatieve implicaties blijft hebben.

De vele vooroordelen die er heersen over Roma, helpen allerminst bij het wegwerken van deze kloof

De vele vooroordelen die er heersen over Roma, helpen allerminst bij het wegwerken van deze kloof. Ze zijn vaak het slachtoffer van discriminatie, sociale uitsluiting en achterstelling, ook van overheidswege. Hoewel de meeste van hen een vaste woonplaats hebben, leeft een kleine groep van hen nog steeds een nomadisch bestaan. Vaak vinden zij met hun woonwagens geen plaats of worden ze weggepest, zoals in 2014 toen de Landense sp.a-burgemeester Gino Debroux een dj inhuurde om de Roma met luide muziek te verjagen. Of in 2010 toen de toenmalige Franse president Nicolas Sarkozy de kampen waar Roma verbleven in Frankrijk ‘broeihaarden van criminaliteit’ noemde.

‘De tijd dringt’, aldus Rastislav Vrbensky van het Verenigde Naties Ontwikkelingsplan. ‘Om de doelstellingen van Agenda 2030 te behalen moeten de inspanningen verdubbeld worden.’ Deze doelstellingen omvatten onder meer het uitroeien van honger, toegang tot scholing en gezondheidszorg voor iedereen.