Aleksej Navalny, de luis in de pels van Vladimir Poetin

Vrijwilligers gaan van huis tot huis om de handtekeningen op te halen. Het Moskou-bureau van Navalny2018, de officiële presidentscampagne van Aleksei Navalny, bestaat pas sinds mei 2017 en trok sindsdien al 18.000 vrijwilligers aan in de Russische hoofdstad. In het hele land zijn 153.707 mensen actief. Nationaal registreren ze elke maand ongeveer 10.000 nieuwe vrijwilligers

De campagnewebsite 2018.navalny.com opent met de volgend boodschap: ‘Vrienden, ik heb besloten om mee te doen aan presidentsverkiezingen van Rusland in 2018 en ik vraag u om mij te steunen. Ik vind een open competitie in het belang van alle Russen, ongeacht hun politieke opvattingen. Om deel te kunnen nemen aan de verkiezingen moet ik 300.000 handtekeningen verzamelen op één maand tijd. Als je voor echte politieke competitie bent, meld je nu aan.’

‘We zullen het zover drijven dat het Kremlin geen andere keuze heeft dan Navalny te aanvaarden als presidentskandidaat. We zetten het Kremlin met de rug tegen de muur.’

Het is zo goed als zeker dat Navalny niet mag meedoen aan de presidentsverkiezingen omdat hij eerder veroordeeld werd voor verduistering. Het is daarom verwonderlijk dat Navalny doorgaat alsof er niets aan de hand is. Volgens Navalny en zijn medestanders was de veroordeling politiek gemotiveerd om een serieuze tegenstander van Poetin uit te schakelen.

Navalny zal waarschijnlijk alle formele vereisten vervullen om zich te kunnen registreren als presidentskandidaat. ‘We zullen het zover drijven dat het Kremlin geen andere keuze heeft dan Navalny te aanvaarden als presidentskandidaat’, zegt Nikolay Laskin, Navalny’s campagneleider in Moskou tegen MO*. ‘We zetten het Kremlin met de rug tegen de muur.’

Het Kremlin staat voor een dilemma: als ze hem niet toelaten als kandidaat en Navalny voldoet aan de eisen, tot de vereiste handtekeningen toe, wordt het makkelijker voor Navalny om het publiek ervan te overtuigen dat Poetin geen competitie duldt. Dat is zijn centrale boodschap. Maar als ze Navalny toelaten om mee te dingen, legitimeren ze hem.

Toch zou Navalny waarschijnlijk verliezen van Poetin en dan ligt hij in de touwen. Het spel meespelen, en dan verliezen, zou in het voordeel zijn van Poetin. Het is maar de vraag of Navalny dan nog een kans maakt in 2024.

Echte oppositiepartij

‘We zijn niet uitgeteld als we verliezen’, zegt Laskin. ‘Deze campagne draait evengoed om de opbouw van een echte Russische oppositiepartij die in de toekomst een uitdaging zal blijven en een alternatief zal vormen voor Poetin’s Verenigd Rusland. In 2013 voerden we een sterke campagne voor burgemeester van Moskou, maar toen hadden we geen structuur. Nu bouwen we een beweging, een partijstructuur, met vrijwilligers over het hele land. We weten goed dat je geen president van Rusland kan worden als je enkel in Moskou bekend bent. Voor de eerste keer heeft een oppositiepartij een landelijk netwerk waarin regio’s samenwerken met het machtscentrum en met elkaar. Dat zal blijven, ook na 2018.’

‘Of het Kremlin ooit de grondwet zou kunnen veranderen om Poetin toe te laten er nog een termijn bij te doen? Waarom niet? Alles kan gebeuren.’

Laskin weigert te zeggen dat hij campagne voert voor 2024, ook al is de kans klein dat Navalny wint in 2018. Dan is Poetin op weg naar 25 jaar aan de macht in Rusland, afwisselend als president en premier.

‘Echte verandering kan er pas komen na Poetin’, zegt Denis Volkov van het toonaangevende en enige onafhankelijke opiniepeilingbureau Levada Center. ‘Hij zal volgend jaar herverkozen worden, maar wat daarna komt is een open vraag. Zijn directe omgeving zal beslissen wat er moet gebeuren. Het zal afhangen van de volgende parlementsverkiezingen in 2022. Of het Kremlin de grondwet zou kunnen veranderen om Poetin toe te laten er nog een termijn bij te doen? Waarom niet? Alles kan. Als ze beslissen dat het “noodzakelijk” is. Het is dus evenmin zeker dat Navalny in 2024 wint.’

En als Navalny in 2018 wel president wel zou worden? Zelfs over die day after heeft het campagneteam niet nagedacht. ‘Het Kremlin zal hem aanvaarden als hij met 30% marge wint en als miljoenen mensen demonstreren in geval van verkiezingsfraude’, zegt Laskin.

Maar hij laat in het midden of de macht vreedzaam overgedragen zal worden, of Navalny in het Kremlin zal trekken zoals Macron na Hollande in het Elysée en Trump na Obama in het Witte Huis. Wel richt Navalny zich naar de ordehandhavingstroepen die hij moet overtuigen dat hij ook hun president kan zijn. ‘Een groot deel van de ambtenaren, ordehandhavers, gouverneurs, burgemeesters zijn bereid om te werken onder een rechtvaardiger systeem en een andere president’, zegt Laskin. ‘Ook aan hen is onze boodschap van anti-corruptie en sociale rechtvaardigheid gericht.’

Russische revolutie

Het is juridisch gevaarlijk om bevestigend te antwoorden op de vraag of Rusland zoals in Oekraïne een revolutie nodig heeft als een oppositiekandidaat doodgezwegen wordt door de grote staatsmedia. Laskin antwoordt daarom voorzichtig: ‘Er zijn voorbeelden van vreedzame omwentelingen. Wij willen geen revolutie die leidt tot burgeroorlog of grootschalig geweld. Probeer maar eens een plein in Moskou te bezetten. De politie heeft knuppels, wij niet. Ik besef dat de persoonlijke offers groter zullen worden en dat de overheid tot vandaag een groot potentieel aan geweld niet gebruikt heeft.’

Het idee van een revolutie is niet populair in Rusland. ‘De propaganda op de staatstelevisie, dat zulke revoluties alleen maar kunnen leiden tot chaos, gruwelijkheden en oorlog, is heel effectief’, zegt de prominente onderzoeksjournaliste Elena Kostyuchenko. ‘Veel mensen zien Navalny in dat licht, dat hij ook zo’n revolutie voor Rusland wil.’

Als Poetin herkozen wordt, zouden de komende zes jaar van zijn presidentschap de meest instabiele kunnen zijn.

Dit najaar bereidt Navalny zich voor op een omwenteling via democratische verkiezingen en herdenkt Rusland een omwenteling die leidde tot een bloedige burgeroorlog: 100 jaar Oktoberrevolutie. Sinds 2004 wordt de Oktoberrevolutie niet meer herdacht, maar op 20 december 2016 decreteerde Poetin dat er wel een herdenking van 1917 zou komen. Er kwamen wel richtlijnen voor de staatsmedia dat dit geen groot publiek debat mag zijn. Er komt geen grote publieke herdenking zoals die van 9 mei, de patriottische herdenking van de overwinning op nazi-Duitsland.

Als Poetin herkozen wordt, zouden de komende zes jaar van zijn presidentschap de meest instabiele kunnen zijn. Repressieve maatregelen zouden kunnen toenemen. Ngo’s die financiering uit het buitenland ontvangen werden al gedwongen om zich bij het Ministerie van Justitie te laten registreren als “buitenlandse agent”.

De krant Izvestia bracht gisteren ochtend het nieuws over een wetsvoorstel in het parlement dat de mogelijkheid voorziet om buitenlanders te deporteren en Russen te vervolgen voor daden tegen de nationale veiligheid. Dit zou een nieuw instrument kunnen worden om oppositieactivisten te vervolgen. Het wetsvoorstel zou er begin 2018 door kunnen komen, voor de presidentsverkiezingen van maart.

Vervolging van activisten

De campagne van Navalny ondervindt nu al heel wat druk van de autoriteiten. Laskin sprak 130 verhuurders aan vooraleer hij in maart 2017 één bereid vond om een kantoorgebouw te verhuren aan Navalny2018. Twee weken later viel de politie het gebouw binnen en werd het gebouw afgesloten. ‘Daarna zochten we twee maanden en vonden we dit gebouw’, zegt Laskin. ‘Twee weken later kregen we opnieuw het bericht van de eigenaar dat we het gebouw moeten verlaten. We hebben nu twee maanden om het gebouw leeg te maken.’

Laskin denkt dat de geheime dienst achter de druk op de verhuurders zit. Op het moment van ons gesprek ontvangt Laskin een bericht van een collega. Er circuleert een nagemaakte brief waarin de nationale campagneleider van Navalny, Leonid Volkov, aan de leden instructies geeft om “je email te beschermen en je paswoord in te geven”. ‘Dit zijn pogingen om in te breken in het systeem van Navalny2018’, zegt Laskin. ‘Elke maand gebeurt er wel zoiets. Nu wordt er rondgevraagd wie die brief allemaal gekregen heeft. De brief ziet er echt uit, maar Leonid Volkov heeft nooit zoiets verstuurd.’

Tijdens de protesten van maart en juni 2017 werden honderden demonstranten gearresteerd. Navalny2018 heeft een juridisch team die deze mensen vertegenwoordigt en verdedigt voor de rechtbank. ‘De aanklacht is “deelname aan een illegale verkiezingscampagne en aan illegaal protest”. Ik werk aan vijftig zaken van mensen die op 12 juni 2017 gearresteerd werden’, zegt advocaat Dmitri Volov.

‘Onze vrijwilligers lopen alleen op straat, niet in groep.’

Een paar dagen geleden demonstreerden duizenden Tsjetsjenen en andere moslims in Moskou tegen de vervolging van de Rohingya in Myanmar. De demonstratie vond plaats zonder officiële vergunning, maar de politie trad niet op. Een dag eerder had de Tsjetsjeense leider Ramzan Kadirov, een bondgenoot van president Poetin, een statement gemaakt over de vervolging. De demonstraties tegen corruptie die Navalny in maart en juni organiseerde, werden wel gewelddadig aangepakt. De campagne Navalny2018 heeft geen enkele vergunning voor een publieke verkiezingsstand in Moskou. ‘Onze vrijwilligers lopen alleen op straat, niet in groep’, zegt Laskin.

Zelf bracht Laskin dit jaar al verschillende weken in de gevangenis door voor de organisatie van de demonstraties.

In januari 2012 vonden de eerste grote protesten tegen verkiezingsfraude plaats. Het Kremlin vreesde voor een kleurenrevolutie zoals in Oekraïne en Georgië. De protesten werden hardhandig onderdrukt. In februari 2017 werd Navalny veroordeeld en uitgesloten van de presidentsverkiezingen. In maart 2017 publiceerde hij zijn inmiddels 23 miljoen keer bekeken video over de corruptie van premier Medvedev. Een paar dagen later mobiliseerde hij honderdduizenden mensen over heel Rusland. In juni 2017 brak opnieuw grootschalig protest los. Laskin wil nog niet zeggen wanneer het derde protest eraan zal komen. ‘De tijd is niet rijp’, zegt hij. ‘Maar het komt eraan, zoveel is zeker.’

President Poetin noemt Navalny nooit bij naam om zijn tegenstander geen legitimiteit te gunnen.

Ondertussen is presidentieel overkomen Navalny’s grootste betrachting. Dat is moeilijk omdat hij niet kan doordringen tot de nationale massamedia, waar hij tot vandaag doodgezwegen wordt. Ook president Poetin noemt Navalny nooit bij naam om zijn tegenstander geen legitimiteit te gunnen. ‘Nu vechten we traag en gestaag tegen onze grootste vijand: apathie’, zegt Laskin. ‘Het is duidelijk dat Navalny via de massamedia veel sneller de apathie zou kunnen wegwerken door zich bij meer mensen te kunnen voorstellen als een realistisch alternatief voor Poetin. Maar als we niet op televisie geraken, dan maken we onze eigen televisie op de sociale media.’

Met de steun van het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek reizen MO*-journalist Pieter Stockmans en fotograaf Mashid Mohadjerin door een aantal belangrijke steden in Europees Rusland en proberen de revolutionaire krachten anno 2017 in kaart én beeld brengen. Wie zijn de Russen die om de zoveel jaar de angstgrens overschrijden en even hun stem laten horen? Hoe denken de verschillende sferen van oppositie in Rusland over de herdenking van de Oktoberrevolutie van 1917, een paar maanden voor Poetin waarschijnlijk tot 2024 herkozen wordt als president? Speelt de Oktoberrevolutie überhaupt nog een rol van betekenis? We zoeken deelnemers aan de protesten van maart en juni 2017 op en trachten te achterhalen wie ze zijn en wat hun achtergrond is. We onderzoeken of de patriottische symboliek, van opoffering van individuele verzuchtingen ten voordele van de verdediging van het vaderland, nog wel pakt bij jongeren.