Oekraïne wil Rusland aanklagen voor milieumisdrijven tijdens oorlog

Oekraïne bouwt bewijslast op voor een rechtszaak tegen Rusland wegens vermeende milieumisdrijven die zijn gepleegd tijdens de invasie van het land. 

Overheidsfunctionarissen zijn bezig met het samenstellen van een database van milieuschade in de nasleep van Russische aanvallen. Ze gebruiken daarvoor onder meer publiek beschikbare informatie en satellietbeelden. De Oekraïense overheid is van plan het Kremlin te vervolgen volgens het internationaal recht en herstelbetalingen te eisen.

‘Rusland moet boeten voor alles wat ze hebben gedaan’, zegt Iryna Stavchuk, onderminister van Energie en Milieu. ‘Het uiteindelijke doel is dat ze daadwerkelijk betalen voor het herstel.’

Stavchuk leidt de inspanningen om de tol van de oorlog voor natuurlijke hulpbronnen en ecosystemen te documenteren, in samenwerking met internationale en Oekraïense organisaties.

‘Rusland moet boeten voor alles wat ze hebben gedaan.’

Sinds de Russische invasie begon op 24 februari heeft het Oekraïense milieuagentschap al 231 gevallen van milieuschade geregistreerd. 

Chemische vervuiling

‘Er is veel lokale chemische en schadelijke vervuiling door alle raketaanvallen en bomaanslagen’, zegt Stavchuk.

Inspecteurs reizen naar locaties waar Russische raketten en bommen gevallen zijn om grondmonsters te verzamelen en de vervuilingsniveaus te controleren. Enkele van de zwaarst getroffen gebieden zijn echter ontoegankelijk voor de onderzoekers wegens te onveilig. 

Misdrijven die verband houden met milieuschade worden zelden vervolgd volgens het internationaal recht. Oekraïne heeft dus weinig precedenten om op voort te bouwen. Een uitzondering is een zaak die door Koeweit is aangespannen tegen Irak, vanwege de invasie en bezetting van het land in 1990 en ’91.

Milieuschade in oorlogstijd

Toen de Golfoorlog eindigde, stelden de VN een commissie aan om Koeweitse schadeclaims die voortvloeien uit de invasie van Irak af te handelen. Die oordeelde dat Irak volgens het internationaal recht aansprakelijk was voor de geleden schade, waaronder milieuschade en de uitputting van natuurlijke hulpbronnen. Koeweit kreeg 52,4 miljard dollar compensatie voor 1,5 miljoen van de 2,7 miljoen claims die het had ingediend.

‘Die zaak werd doorverwezen naar de VN-Veiligheidsraad’, legt Stavchuk uit. ‘Het is eigenlijk een problematische zaak voor ons want Rusland zit in de Veiligheidsraad. We begrijpen dat we met een volledig nieuw wettelijk kader voor milieumisdrijven zullen moeten komen, omdat de meeste documenten binnen het VN-systeem zijn ontworpen voor vredestijd.’

Radioactieve stoffen

Non-profitorganisaties helpen bij het verzamelen van bewijs van de milieu-impact van de invasie en de langetermijnrisico’s voor Oekraïne en andere landen. De milieuschade veroorzaakt door de Russische invasie is enorm en heeft nu al gevolgen voor de gezondheid en veiligheid van mensen, zegt Yevheniia Zasiadko, hoofd klimaat bij de Oekraïense non-profit EcoAction. 

De milieuschade veroorzaakt door de Russische invasie is enorm en heeft nu al gevolgen voor de gezondheid en veiligheid van mensen, zegt Yevheniia Zasiadko.

EcoAction gebruikt berichten op sociale mediakanalen, zoals Telegram, om incidenten in het hele land te monitoren. ‘Maar het is onmogelijk om het volledige plaatje te zien’, legt Zasiadko uit.

Incidenten die door EcoAction zijn gedocumenteerd, zijn onder meer Russische bombardementen op oliedepots, waardoor de luchtvervuiling boven woonwijken in Kiev toenam. Ook stelde de ngo explosies rond pijpleidingen vast - die olielekkages en vervuilde waterbronnen veroorzaakten - en een Russische aanval op een stikstoftank die vier ton salpeterzuur in de lucht verspreid heeft. 

Er zijn ook aanvallen geweest rond kernreactoren, die bosbranden hebben veroorzaakt en een ernstig risico vormen voor de omliggende gebieden vanwege het vrijkomen van radioactieve stoffen.

Vijf miljoen kippen

Op 2 maart troffen Russische beschietingen de grootste pluimveehouderij van Europa, Chornobayevskaya, waarbij bijna vijf miljoen kippen omkwamen. ‘Het is onrealistisch om ze te ruimen’, aldus Zasiadko, die zich ernstig zorgen maakt over een bacteriële besmetting.

Pax, een in Nederland gevestigde vredesorganisatie, gebruikt satellietbeelden om locaties en incidenten te verifiëren die op sociale mediakanalen worden genoemd. De organisatie begon met het monitoren van de milieuschade door conflicten tijdens de Syrische burgeroorlog.

‘In Oekraïne willen we documenteren dat er directe risico’s zijn voor burgers door milieuschade, met name in stedelijke gebieden en rond industriële locaties’, vertelt Wim Zwijnenburg, die het werk leidt.

Afvalwater

Rusland heeft ook industriële afvalinstallaties geviseerd, wat heeft geleid tot afvalwater dat in rivieren en meren lekt. Dat houdt een groot risico in voor de volksgezondheid en bovendien hebben burgers geen toegang meer tot proper drinkwater, zegt Zwijnenburg. Toen Russische raketten een tankwagenpark raakten in Kalynivka, een boerendorpje 40 kilometer ten zuiden van Kiev, ontstond er een grote brand die de luchtvervuiling voor omringende gemeenschappen deed stijgen. 

‘Als er binnenkort ook olie en afvalwater uit die faciliteit lekt, levert dat extra risico’s op voor het lokale oppervlakte- en grondwater’, zegt Zwijnenburg.

De database helpt de Oekraïense autoriteiten ook hun noodrespons in te delen op basis van prioriteit. Zodra het conflict voorbij is, zal het ook gebruikt worden om herstel- en opruimingsinspanningen te sturen, denkt hij.

Dit artikel is eerder verschenen bij IPS-partner Climate Home News.