Kunnen mobiele vaccinatieteams ook de meest kwetsbaren bereiken?

Ook dak- en thuislozen, en mensen zonder wettig verblijf behoren binnen het federaal vaccinatieplan tot de groep mensen die prioritair gevaccineerd zou worden. Toch staat er nog niet voor iedereen binnen deze groep een gepast antwoord klaar. Niet alleen zijn velen moeilijk te bereiken, maar er heerst ook een groot wantrouwen ten opzichte van de overheid. ‘Er is de angst om aangehouden of uitgewezen te worden.’

Dak- en thuislozen, en mensen zonder wettig verblijf vormen samen een erg kwetsbare groep. Wie zichtbaar op straat slaapt, vormt maar het topje van de ijsberg. Anderen blijven vaak onder de radar. Ze slapen in opvangcentra, kraakpanden, tenten of garages. Zoals sofasurfers die geen eigen onderdak hebben, maar wel ergens kunnen logeren. Of transitmigranten en sekswerkers, die een onderkomen vinden via clandestiene netwerken.

Update 20 mei 2021
Het mobiel team Mobivax is gestart met de vaccinatie van dakloze mensen, migranten en mensen zonder papieren die door hun statuut of sociale situatie geen toegang hebben tot de reguliere vaccinatiestrategie- en centra. Mobivax is een consortium van Dokters van de Wereld, Artsen Zonder Grenzen, Samusocial en het Belgische Rode Kruis.

Mensen zonder wettig verblijf lopen vaak meer risico om besmet te raken én velen dreigen hun vaccinatie mis te lopen.

Dit jaar werd voor het eerst op wetenschappelijke manier becijferd hoeveel dak- en thuislozen er zijn in de kleinere steden Gent, Aarlen, Luik, en de provincie Limburg. Ook Leuven deed een soortgelijke telling en in de hoofdstad houdt Bruss’Help, het steunpunt van de dak- en thuislozensector, dergelijke cijfers al enkele jaren bij.

In Brussel steeg in drie jaar tijd het aantal dak- en thuislozen met meer dan een kwart, tot 5313 mensen. Daaronder bevinden zich ook 1000 vrouwen en 933 kinderen, samen goed voor meer dan een derde van het aantal thuislozen. In Gent hebben zeker 401 kinderen geen dak boven hun hoofd, in Luik 78.

Door de moeilijke leefomstandigheden en een gebrekkige toegang tot zorg, lopen dak- en thuislozen, en mensen zonder wettig verblijf vaak meer risico om besmet te raken met corona. Toch lopen ze ook veel kans om hun vaccinatie mis te lopen, zelfs al horen zij binnen het federale vaccinatieplan tot de groep meest kwetsbare mensen die als eersten worden ingeënt.

Het gebrek aan een rijksregisternummer en/of brievenbus, maakt het ontvangen van een uitnodiging moeilijk. Toch is het essentieel dat ook deze groep gevaccineerd raakt. Want om groepsimmuniteit te bereiken zou 70 tot 90 procent van de bevolking ingeënt moeten worden, in alle lagen van de bevolking en in alle wijken op ons grondgebied.

Kwetsbaar maar geen voorrang

In Brussel maakt de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie van Brussel-Hoofdstad (GGC) werk van een vaccinatieplan voor de precaire groepen. Een voorstel dat nu voorligt, heeft het doel om ongeveer 5000 mensen te bereiken.

Maar in werkelijkheid is die groep kwetsbare mensen veel groter. Behalve de dak- en thuislozen, variëren de schattingen van het aantal mensen zonder wettig verblijf in de hoofdstad van 50.000 tot zelfs 100.000 mensen. Staatssecretaris voor Asiel en Migratie Sammy Mahdi (CD&V) liet weten dat zij niet uitgesloten worden in het vaccinatieproces.

‘Middenveldorganisaties hebben toegang tot die groepen en kunnen hen beter overtuigen om zich te laten vaccineren.’

Maar hoe zal dat in zijn werk gaan? ‘Mensen in opvangcentra voor asielzoekers en gesloten centra komen net zoals de brede bevolking in fase 2 aan de beurt, na de inentingen van de 65-plussers en risicopatiënten’, laat Sieghild Lacoere, woordvoerster van Mahdi weten. ‘Voor wie geen officieel verblijfsrecht heeft, moeten nog afspraken gemaakt worden.’

Daarvoor zal worden samengewerkt met lokale overheden en het middenveld, legt Lacoere verder uit. ‘Als overheid bereiken we deze mensen niet. Middenveldorganisaties hebben wel toegang tot die groepen en kunnen hen beter overtuigen om zich te laten vaccineren.’

Maar de vaccinatiecampagne zal lang niet iedereen bereiken, vreest Marieke Priem. Ze is dokter en medisch coördinator van Dokters van de Wereld dat onder meer mobiele consultaties biedt, en zorgantennes en -centra uitbaat voor de kwetsbare groepen. Samen met Artsen zonder Grenzen en New Samusocial heeft het sinds september een mobiel team dat rond coronapreventie werkt in kraakpanden en opvangcentra.

‘Er is al lang consensus dat we die precaire groepen niet mogen vergeten, ook niet bij de vaccinatie, maar ik kan niet zeggen dat dak- en thuislozen, of mensen zonder wettig verblijf als prioritair worden gezien’, vertelt ze. ‘Het plan laat lang op zich wachten. Ik ga al heel blij zijn als het er gewoon van komt.’

Wantrouwen en vaccintwijfel

Een groot obstakel bij deze kwetsbare groep, is het wantrouwen in overheden. Dat is mogelijk nog groter dan de aanwezige vaccintwijfel. Velen voelen zich niet veilig en zijn bang om aangehouden of uitgewezen te worden als ze in een vaccinatiecentrum geen adres of rijksregisternummer kunnen voorleggen.

‘Hen opnieuw overtuigen dat ze even deel uitmaken van het systeem is niet vanzelfsprekend.’

Die achterdocht is moeilijk weg te werken, vertelt Priem. ‘Velen hebben slechte ervaringen met de overheid en het gevoel dat ze buiten het systeem zijn geplaatst. Ze krijgen vaak al jaren het zorgdeksel op de neus en denken dat ze niet meetellen. Het vaccin is enkel voor de “rijke” Belgen, denken ze. Hen opnieuw overtuigen dat ze even deel uitmaken van het systeem is niet vanzelfsprekend.’

De verplichte registratie voor een vaccinatie maakt de drempel bovendien onmogelijk hoog. Veel patiënten die Priem ziet, hebben geen adres of rijksregisternummer. Sommigen zijn zelfs bang om geregistreerd te worden. ‘Zonder rijksregisternummer kan dat ook met het bis-nummer van de Kruispuntbank van de Sociale Zekerheid. Het systeem zou laagdrempeliger moeten zijn om de angst voor die registratie weg te nemen.’

Of de vaccinatie ook anoniem zou kunnen, is niet duidelijk. Dokters van de Wereld is wel voorstander om zo min mogelijk gegevens te verzamelen. ‘We moeten een bewijs geven zodat mensen kunnen laten zien dat ze gevaccineerd zijn. Registratie zou voor ons ook handig zijn om de vaccinatiecampagne te kunnen monitoren, maar dat hoeft daarom niet via het centraal systeem’, aldus Priem.

Vaccineren in de bus

Het GGC wil daarom een mobiel team oprichten in Brussel. Het hoopt daarmee midden mei van start te kunnen gaan. In eerste instantie wordt getracht geïsoleerde mensen te bereiken, zoals alleenwonende ouderen. Daarna komen dak- en thuislozen aan de beurt. Mensen zonder wettig verblijf, die niet in opvangcentra, kraakpanden of op straat slapen, komen als laatste aan de beurt.

Om die laatste twee groepen te bereiken, worden hulporganisaties die al in het veld werkzaam zijn, zoals Dokter van de Wereld, mee ingeschakeld. Die organisaties weten dat het wantrouwen te groot is, en mensen uit precaire groepen dus niet snel naar een vaccinatiecentrum trekken.

‘Nu zetten we de mensen weer op straat, maar lang niet iedereen is gevaccineerd.’

‘Wij kennen de mensen al een beetje. We kunnen samenwerken met een vaccinatieteam dat één of meerdere dagen ter plekke komt’, vertelt Priem. ‘In sommige opvangcentra is voldoende plaats om een wachtruimte in te richten, waar mensen ook na de inenting nog 15 minuten kunnen blijven. In kraakpanden is dat systeem niet realistisch, daarvoor hopen we een bus, uitgerust voor medische activiteiten te kunnen inzetten.’

Maar het zou nog makkelijker zijn, mochten de winteropvangcentra niet sluiten, zegt Priem. ‘Nu zetten we de mensen weer op straat, maar lang niet iedereen is gevaccineerd. Nu, los van corona pleiten we ervoor om opvangcentra altijd open te houden. Dat biedt een stabielere situatie voor de gezondheid van deze kwetsbare groepen.’

Bovendien zorgde minder opvangcapaciteit door de pandemie ervoor dat nog niet iedereen die de noodopvang opzoekt, bereikt werd. ‘We konden onze bewoners in februari en maart al vaccineren, maar door het besmettingsgevaar, konden we niet alle 70 plaatsen benutten’, zegt Wim Decoodt, woordvoerder van het Centrum Algemeen Welzijn (CAW) in Brussel.

Daarnaast is het moeilijk om iemand twee keer op dezelfde plek aan te treffen voor de tweede prik van het vaccin. Daarom zou één prik dus moeten volstaan, maar het is nog wachten op groen licht van het Europees Geneesmiddelenagentschap (EMA) en de Belgische overheid om het Johnson & Johnson-vaccin te mogen gebruiken.