Human Rights Watch: ‘Autoritaire regimes vertoonden in 2021 tekenen van zwakte’

Autocratische leiders stoten steeds meer op burgerprotest, maar hun democratische tegenhangers hebben moeite om de verwachtingen in te lossen. Dat zegt Human Rights Watch in zijn jaarrapport, dat donderdag is gepubliceerd.

Human Rights Watch neemt jaarlijks de balans op van de mensenrechtensituatie in de meer dan negentig landen en gebieden waar de organisatie actief is. Volgens het rapport werd het afgelopen jaar gekenmerkt door ‘schertsvertoningen van verkiezingen’ georganiseerd door verschillende autoritaire regimes.

In Rusland bijvoorbeeld diskwalificeerde het Kremlin nagenoeg elke oppositiekandidaat die naam waardig en sloeg protesten hardhandig uit elkaar. Kritische journalisten en activisten vlogen in de cel, de bekendste daarvan was oppositiekandidaat Alexei Navalny.

Ook in Oeganda, Iran, Oezbekistan, Cambodja en Thailand werd de oppositie hardhandig buitenspel gezet.

Gelijkaardige tactieken werden ook toegepast door de regimes in Nicaragua en Belarus. De Belarussische president had zich echter miskeken op de grote electorale aantrekkingskracht van Sviatlana Tsikhanouskaya, die haar opgesloten echtgenoot verving als kandidaat. Volgens HRW behaalde zij in werkelijkheid de meeste stemmen in de ‘gestolen verkiezingen’, voordat ze het land moest ontvluchten.

In de voorheen semi-autonome regio Hongkong mochten enkel zogenaamde “patriotten” deelnemen aan de verkiezingen. Ook in Oeganda, Iran, Oezbekistan, Cambodja en Thailand werd de oppositie hardhandig buitenspel gezet. Het rapport maakt gewag van zo’n ‘flagrante ondermijning van verkiezingen’ dat men in die landen kan spreken van een ‘zombie-democratie’.

Geweld tegen de eigen bevolking

Een andere verontrustende trend die de HRW-onderzoekers en lokale activisten vaststellen is de ‘totale minachting voor het welzijn van burgers’ wanneer autocratische leiders vasthouden aan de macht. Vooral de situaties in Myanmar, Tigray en Syrië baren zorgen volgens het rapport.

De Syrische sterke man Bashar al-Assad bombardeerde het afgelopen jaar onverminderd hospitalen, scholen en marktplaatsen.

Na de militaire coup in Myanmar pleegde de junta volgens HRW misdaden tegen de menselijkheid wanneer ze met scherp schoot op betogers en zich opnieuw beging aan wreedheden in gebieden met etnische minderheden, waaronder de Rohingya.

Ook de burgeroorlog in Ethiopië werd gekenmerkt door mensenrechtenschendingen door beide partijen. Vooral burgers moesten het ontgelden in het conflict tussen de centrale regering en deelstaat Tigray. Honger werd ingezet als wapen en duizenden mensen in Tigray op bevinden zich nog steeds ‘op de rand van de hongerdood’. Toch blijft Premier Abiy Ahmed, een Nobelprijswinnaar voor de Vrede, de blokkade van humanitaire hulp naar de regio handhaven.

De Syrische sterke man Bashar al-Assad bombardeerde het afgelopen jaar onverminderd hospitalen, scholen en marktplaatsen in gebieden waar de gewapende oppositie zich schuilhield.

Volgens het rapport prijkt ook Soedan, waar het leger opnieuw de macht heeft overgenomen en burgers al enkele weken protesteren, bovenaan de lijst van regio’s om in de gaten te houden het komende jaar.

Autocratische leiders versus democratische tegenhangers

Maar volgens HRW-directeur Kenneth Roth zijn het geweld tegen kritische burgers en ‘gestolen verkiezingen’ eerder tekenen van zwakte dan van sterkte. Verschillende stembusgangen werden het afgelopen jaar dusdanig flagrant gemanipuleerd, dat het volgens Roth de uiteindelijke winnaars niet de legitimiteit biedt die eerlijke verkiezingen wel opleveren.

In een reactie op het rapport spreekt Roth de gangbare gedachte tegen dat autocratie in opmars is en de democratie zijn zwanenzang heeft ingezet. De realiteit is complexer, zegt hij.

‘Democratische leiders zijn te vaak bezig met kortetermijnbelangen en het scoren van politieke punten om ernstige problemen aan te pakken.’

‘In landen als Myanmar, Soedan, Rusland, Nicaragua en Oeganda zijn mensen onlangs de straat opgegaan om hun rechten op te eisen, ook al namen ze daarmee het risico om gearresteerd of beschoten te worden’, aldus Roth. Daaruit blijkt dat de aantrekkingskracht van de democratie sterk blijft.

‘Maar verkozen leiders moeten de grote uitdagingen beter aanpakken om te laten zien dat een democratische overheid de verwachtingen kan inlossen’, voegt hij eraan toe. Democratische leiders zijn te vaak bezig met kortetermijnbelangen en het scoren van politieke punten om ernstige problemen aan te pakken zoals klimaatverandering, de pandemie, armoede en ongelijkheid of de bedreigingen van moderne technologie.

Democratische inconsequentie

Een 'democratische inconsequentie': zo benoemt HRW-directeur Kenneth Roth de hypocrisie in het buitenlandbeleid van Amerikaans president Joe Biden, die tijdens zijn campagne beloofde dat het op mensenrechten zou gebaseerd zijn. Dat valt volgens Roth niet te rijmen met wapenleveringen aan Egypte, Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten en Israël ‘gezien hun aanhoudende repressie.’

‘Als democratieën willen zegevieren, moeten hun leiders meer doen dan wijzen op de tekortkomingen van autocratische heerschappij.’

Ook Europese overheden vertoonden zo’n democratische inconsequentie. Zo hielp de regering van de voormalige Duitse bondskanselier Angela Merkel bij het orkestreren van de wereldwijde veroordeling van de dwangarbeid van de Oeigoeren, een etnische minderheid in China. Tegelijk hielp Duitsland een EU-investeringsovereenkomst met China te promoten. Daarin werden nauwelijks voorwaarden gesteld om die praktijken - die mensenrechtenorganisaties beschouwen als misdaden te de menselijkheid - aan te pakken.

Ook Macron krijgt een veeg uit de pan, omdat hij te vlot meeging in de veroordeling van Pekings gedrag in de provincie Xinjiang, maar tegelijk blind bleef voor de erbarmelijke mensenrechtensituatie in Egypte.

Resultaten opleveren

Als democratieën willen zegevieren, moeten hun leiders meer doen dan wijzen op de tekortkomingen van autocratische heerschappij, vindt Roth. Ze moeten de nationale en mondiale uitdagingen beter het hoofd bieden en ervoor zorgen dat de democratie daadwerkelijk resultaten oplevert.

‘De democratie bevorderen betekent opkomen voor democratische instellingen zoals onafhankelijke rechtbanken, vrije media, robuuste parlementen en levendige civiele samenlevingen, zelfs als dat onwelkome controle of uitdagingen voor het uitvoerend beleid met zich meebrengt’, zegt Roth.

‘En het vereist dat het publieke debat wordt verheven, in plaats van in te spelen op de onderbuik van de maatschappij. We moeten handelen volgens democratische principes in plaats van ze alleen maar te uiten. We moeten ons verenigen voordat gevaarlijke bedreigingen ontstaan, in plaats van ons te laten verdelen in de zoektocht naar meer ambtstermijnen die niets vruchtbaars voortbrengen.’