EU-actieplan tegen racisme krijgt ‘Black Lives Matter’-stempel

‘Haat is haat, en dat zou niemand moeten verdragen’, die woorden van Ursula von der Leyen werden in het EU-parlement op groot applaus onthaald. Daarbij stelde ze dat de Unie een versnelling hoger schakelt in racismebestrijding. Zal het Europese antiracismeplan op evenveel applaus worden onthaald?

‘Om een échte anti-racistische Unie te bouwen, moeten we overgaan van veroordeling naar actie’, stelde Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen in haar eerste beleidsverklaring vorige week. ‘De Commissie heeft daarom een actieplan klaar’, ging ze verder.

Enkele dagen nadien werd dat Europees actieplan tegen racisme voorgesteld. ‘Dit plan is een gamechanger en heeft veel potentieel’, vertelt Juliana Wahlgren van het Europees Netwerk Tegen Racisme (ENAR).

‘Met dit plan gaat de Unie verder. Ze wil een systemische aanpak voor racisme.’

‘Met dit plan gaat de Unie verder. Ze wil een systemische aanpak voor racisme. Ze voorziet plannen om racisme aan te pakken op de woonmarkt, de arbeidsmarkt, het onderwijs enzoverder. Concreet wil ze met haar plan stereotypen aanpakken en in het onderwijs de historische wortels van het racisme in het kolonialisme en de slavernij duiden. Dit erkent racisme als structureel probleem. Dit is enorm welkom’, aldus Wahlgren. Ze gelooft verder dat de Black Lives Matters-protesten vast en zeker hun stempel hebben gedrukt op dit Europees actieplan.

Belgisch Europarlementslid voor Open Vld, Hilde Vautmans, is vicevoorzitter van de Anti-Racism and Diversity Intergroup (ARDI). Die parlementaire werkgroep houdt zich bezig met het bestrijden van racisme. Volgens haar is dit antiracismeplan baanbrekend. ‘Voor het eerst zal de EU structureel racisme aanpakken via een allesomvattend beleid. Het plan is een bundeling van acties en maatregelen die de Commissie in de komende jaren zal nemen om racisme aan te pakken, waaronder online racisme.’

Online racisme

Voor online racisme maakte de EU al afspraken met internetreuzen Facebook, Twitter, YouTube en Microsoft. In juni werd die gedragscode voor de vijfde keer geëvalueerd. Zo’n negentig procent van de gemarkeerde haat werd binnen de 24 uur bekeken. Zo’n 71 procent van de vermeende haat werd offline gehaald. Daarmee werkt het systeem al stukken beter dan bij de start ervan in 2016.

‘De Commissie is natuurlijk van plan om de samenwerking uit te breiden met andere platformen en gaf aan zich daarbij vooral te focussen op platformen die vooral door jongeren gebruikt worden’, laat Vautmans verder weten. ‘Platformen zoals Instagram of Snapchat sloten zich bijvoorbeeld later, in 2018, aan. De Europese Commissie volgt de uitvoering van de gedragscode voortdurend op.’

‘Als blijkt dat de IT-bedrijven nalaten om de gedragscode uit te voeren,' zegt Vautmans, 'moet wat mij betreft bekeken worden of er meer verregaande, bindende stappen nodig zijn.’

Initiatieven zoals die bestaande gedragscode met internetreuzen is goed voor de kortetermijnaanpak, stelt Wahlgren, van het Europees Netwerk tegen Racisme. ‘Als iets racistisch online verschijnt, moet dat zo snel mogelijk offline worden afgehaald.’ Dat nu ook een structurele langetermijnaanpak lijkt te volgen, juicht ze toe.

Meer Verantwoordelijkheid voor platformen

Het nieuwe plan van de Commissie gaat verder dan het lik-op-stukbeleid in de onlinesfeer. Het plan wil een grotere verantwoordelijkheid voor de online platformen in de aanpak van online racisme. Zo bekijkt de Commissie momenteel of ze meldings- of actiesystemen zal verplichten. Rapportage- en transparantieverplichtingen voor platforms over hoe ze omgaan met haatspraak worden ook overwogen.

In december komt bijvoorbeeld een concrete lijst van verboden extremistische symbolen of organisaties die op sociale media geen plaats mogen hebben. ‘Deze lijst kan door bedrijven gebruikt worden om hun beleid van inhoudmoderatie te onderbouwen’, vertelt Vautmans.

‘Dit zijn erg goede initiatieven. Net zoals bij de bestrijding van seksueel misbruik van kinderen of terreurpropaganda op het internet, is de samenwerking met internetbedrijven cruciaal. Bovendien blijkt die samenwerking goed te werken en dus is het positief dat de Europese Commissie hierop wil voortbouwen’, aldus Vautmans.

‘Wat in de offline sfeer illegaal is, moet dat ook zijn in de online sfeer.’

Straffeloosheid

‘Vooral komaf maken met de straffeloosheid van haatspraak en een betere bescherming van de integriteit van de slachtoffers van online racisme is op het internet een welgekomen bijsturing door het nieuwe antiracismeplan’, reageert Wahlgren van ENAR.

‘Het komt inderdaad niet snel tot een veroordeling. Wat in de offlinesfeer illegaal is, moet dat ook online zijn’, vindt Vautmans. ‘Alleen in uitzonderlijke omstandigheden en wanneer het om manifest illegale uitlatingen gaat, zullen er op dit moment effectief juridische stappen genomen worden.'

'In Vlaanderen zou Unia dan bijvoorbeeld naar de rechter kunnen stappen wanneer er een incident gerapporteerd wordt, maar ook dan zijn alleen uitlatingen die werkelijk illegaal zijn en niet onder de vrijheid van meningsuiting vallen, strafbaar’, aldus Vautmans.

Nationale actieplannen

Maar het actieplan wil hiermee die andere Europese waarde van vrije meningsuiting niet in het gedrang brengen. ‘Die lijn kan soms erg dun zijn, maar er zijn soms grenzen aan vrijemeningsuiting’, reageert Vautmans. Daarom voorziet de Commissie een kaderbesluit die als referentie voor een strafrechtelijke benadering van racisme en vreemdelingenhaat moet dienen. ‘Het is cruciaal dat dit kaderbesluit correct in nationaal recht wordt omgezet. De Commissie wil daar nu extra op toezien.’

Omdat vrije meningsuiting niet in het gedrang mag komen, wil de Commissie nauw samenwerken met de lidstaten en volgt in 2023 een grondige evaluatie. ‘Met dit actieplan biedt de EU haar lidstaten een kader aan om racisme aan te pakken’, vindt Wahlgren.

Tegen het einde van het jaar moet een lidstaat een antiracismeplan voorleggen. Of een lidstaat het Europees kader minimaal of maximaal zal inzetten, moet het zelf beslissen. Toch zet de Unie op deze manier druk om racisme structureel aan te pakken. Waar wil een lidstaat zich op de as bevinden? Als leider of achterbanklid in de strijd tegen racisme?

‘Zeker in het geval van België zullen er belangrijke discussies uit voortkomen’, merkt Wahlgren op. Von der Leyen hintte daarbij alvast naar de beruchte praalwagen op Aalst carnaval in 2019, waar de karikaturale voorstelling van een joodse man veelbesproken was.