Doden tellen in Braziliaanse sloppenwijken: ‘Het is een soort oorlog’

Brazilië kampt met een nieuwe uitbraak van het coronavirus, waardoor ziekenhuizen overspoeld raken. Vrijwilligers trekken er de sloppenwijken in om de doden te tellen, want het aantal slachtoffers ligt er hoger dan de officiële cijfers doen vermoeden. ‘Er komt geen einde aan het tellen.’

Voordat ze kan beginnen met haar taak om het aantal doden in de favela’s te tellen, moeten Ana Paula Sales en haar team onderhandelen met drugshandelaren en gewapende milities die er de dienst uitmaken. Het is gevaarlijk werk. Tijdens een bezoek aan de favela Itaguaí, een stad in de de staat Rio, moesten de teamleden, allemaal vrouwen, rennen voor hun leven toen er een schietpartij uitbrak tussen drugsbendes en de politie.

Sales vindt een correcte telling van het aantal doden cruciaal in de strijd tegen de pandemie in een land waar het aantal COVID-19-doden snel stijgt.

Vorige week steeg het aantal dagelijkse doden voor het eerst naar 4000, bijna gelijk aan het dagrecord van 4405 dat de Verenigde Staten op 20 januari noteerden.

Maar de vrijwilligers die de doden proberen te tellen in de favela’s van Rio denken dat het aantal doden nog hoger ligt. Veel gevallen worden niet officieel geregistreerd.

Oorlog

‘Het is een soort oorlog’, zegt Sales, die dichte familieleden en vrienden verloor aan COVID-19. ‘Er komt geen einde aan het tellen.’

‘Er komt geen einde aan het tellen.’

Volgens overheidsgegevens zouden er in heel Itaguaí 226 COVID-doden gevallen zijn sinds het begin van de pandemie. Maar Sales en haar team telden alleen al in haar eigen favela Engenho 212 doden.

De 51-jarige Sales is een van de vele Brazilianen die bijdragen aan een een dashboard dat vorig jaar werd gelanceerd door Catalytic Communities, een non-profitorganisatie die data verzamelt uit de favela’s van Rio om een completer beeld te krijgen van de verwoestende impact van het virus.

Catalytic gebruikt overheidsinformatie en nieuwsberichten, maar ook zet ook vrijwilligers in de sloppenwijken in, meestal lokale leiders. Na een jaar voelen velen van hen zich gespannen. ‘Het is zenuwslopend werk’, zegt Sales. ‘We moeten heel strategisch en gefocust te werk gaan.’

Stigma

De uitbraak van het coronavirus in Brazilië verloopt ongecontroleerd en ziekenhuizen zijn overbelast, en raken door belangrijke materialen heen.

Voor veel van de meer dan 60.000 inwoners van Rio das Pedra betekent thuisblijven immers geen werk, en dus ook geen eten op tafel.

Douglas Heliodoro stopte met het tellen van de doden in zijn favela nadat inwoners niet meer reageerden op zijn informatieverzoeken, uit angst dat ze in quarantaine moesten.

Voor veel van de meer dan 60.000 inwoners van Rio das Pedra betekent thuisblijven immers geen werk, en dus ook geen eten op tafel. ‘Ze zijn bang voor het stigma’, zegt Heliodoro, die ook hoofd is van een plaatselijke liefdadigheidsinstelling. ‘Veel gevallen worden niet gemeld, maar via via horen we dat er mensen sterven.’

Die realiteit geldt voor de meeste van de 1,3 miljoen sloppenwijkbewoners in Rio, die vaak meer risico lopen op besmetting door slechte voeding, huisvesting waarbij mensen dicht op elkaar leven en slechte gezondheid.

Lees ook

Aruká Juma, het gezicht van een falend Braziliaans coronabeleid

Voorrang bij vaccinatie

Vorige maand publiceerden Catalytic en tientallen andere organisaties die werken in de favela’s een open brief waarin ze stelden dat inwoners voorrang moeten krijgen bij vaccinatie.

‘Er is veel onderrapportage, en in de favela’s blijven nog meer gevallen onopgemerkt dan elders’, zegt Theresa Williamson, hoofd van Catalytic Communities. ‘Op grond van de data die we hebben weten we dat favela’s kwetsbaarder zijn.’

Het Catalytic dashboard heeft informatie verzameld uit 230 van de ongeveer 1000 favela’s in de staat en de teller staat op 3687 doden. Maar veel van deze slachtoffers vielen in de vroege maanden van de pandemie, zegt Williamson.

De manier waarop Catalytic overheidsgegevens gebruikt is verbeterd, zegt ze, maar veel onderzoekers zijn gestopt met het tellen van slachtoffers en richten zich nu op het verstrekken van voedsel en creëren van bewustwording.

In januari verslechterde de situatie toen een overheidssubsidie stopte, waardoor de vraag naar voedselhulp steeg.

Ook Heliodoro richt zich nu op de bedeling van voedsel en bewustwording over de vaccins. ‘Het doet pijn dat ik zo weinig kan doen’, zegt hij.

Meer dan een cijfer

Waar nog wel doden geteld worden, is in Maré, een gebied van zestien favela’s waar meer dan 140.000 mensen wonen. Het belangrijkste epidemiologische instituut van Brazilië heeft er een centrum geopend waar mensen zich gratis kunnen laten testen.

Maré is daarmee een van de weinige favela’s waar op een accurate manier bepaald kan worden hoeveel slachtoffers het coronavirus maakt, zegt Daniele Moura. Zij coördineert het project voor Redes da Mare, een van de non-profitorganisaties die erbij betrokken zijn.

Maré voert momenteel het dashboard aan met 3419 bevestigde gevallen en 173 doden. Een accurate telling vermindert echter niet de pijn van de mensen die iemand verloren aan de ziekte, zegt Moura, die zelf haar vader verloor aan COVID-19.

‘Ik heb er grote moeite mee om dit getal alleen als een cijfer te zien’, legt ze uit. ‘Ik realiseer me altijd dat mijn vader één van deze cijfers is.’

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij IPS-partner Thomson Reuters Foundation