De onverwachte vrijlating van Victoire Ingabire

Op zaterdag 15 september wandelde Victoire Ingabire als een vrije vrouw de gevangenis uit. Het roze gevangenisplunje waarmee we haar tijdens haar gevangenisstraf af en toe in de media zagen, had ze ingeruild voor rood en groen, de kleuren van haar partij FDU-Inkingi, (Forces Démocratiques Unifiées), die haar in 2010 naar voren had geschoven als presidentskandidate.

Na een verblijf van zestien jaar in Nederland keerde Ingabire toen terug naar Rwanda om het in augustus 2010 op te nemen Paul Kagame. Onmiddellijk na haar aankomst ging ze van de luchthaven rechtstreeks naar het Gisozi Genocide Memorial in Kigali om er bloemen neer te leggen om  de slachtoffers van de genocide te herdenken. In een korte toespraak erkende ze de genocide, sprak haar afkeur uit tegen alle geweld, en eiste ze gerechtigheid. Voor alle slachtoffers, niet alleen die van de genocide maar ook die van andere misdaden tegen de menselijkheid.

Door een toespraak aan het Gisozi Genocide Memorial lag ze al in de eerste uren na haar terugkeer onder vuur bij tegenstanders en de door de regering gecontroleerde pers

Dat lag natuurlijk erg gevoelig in Rwanda: het regime dat sinds 1994 aan de macht is haalde in de eerste plaats zijn legitimiteit uit het feit dat het een einde maakte aan de genocide, en laat liever onvermeld dat het zelf ook slachtoffers maakte. Door die toespraak lag ze al in de eerste uren na haar terugkeer onder vuur in de toespraken van haar tegenstanders en bij de door de regering gecontroleerde pers. In een land waar er geen vrije pers meer was.

Verkiezingen zonder keuze

Tot een echte verkiezingscampagne is het nooit gekomen: in de weken na haar terugkeer werd het haar steeds moeilijker gemaakt om politieke activiteiten te ontplooien en zich bij het electoraat bekend te maken. Ze werd bij herhaling opgepakt, kaders en militanten van haar partij stonden bloot aan geweld en intimidatie, en er werd een juridisch web rond haar gesponnen op basis van beschuldigen van negationisme en contacten met gewapende groepen met de bedoeling het regime omver te gooien. In maart werd haar verhinderd het land te verlaten (ze wou voor een paar dagen naar Nederland), in april werd ze onder huisarrest geplaatst, en uiteindelijk werd ze formeel uitgesloten van de verkiezingen.

Tussen haar uitsluiting en haar arrestatie in oktober verdween ze wat van de voorgrond. Niet alleen waren er de verkiezingen zelf, glorierijk gewonnen door Kagame (als je een bijna volledige controle hebt over de wetgevende, uitvoerende en gerechtelijke instellingen, het leger en de pers verlies je geen verkiezingen), maar ondertussen zag hij verschillende kopstukken van zijn regime in het kielzog van de dissidente generaal Kayumba Nyamwasa het land uitglippen en zich tegen hem keren. Plots bleek zijn gevaarlijkste vijand uit de eigen rangen te komen. En drie weken na Kagame’s herverkiezing lekte de Franse krant Le Monde de draft van een VN-rapport waarin de belangrijkste schendingen van de mensenrechten in Congo tussen 1993 en 2003 in kaart werden gebracht. Eén van de conclusies was dat het Rwandese leger zich ook had schuldig gemaakt aan grootschalig geweld, waarvan een aantal daden misschien als genocidair konden beschouwd worden, als ze zouden onderzocht worden door bevoegde instanties.

Uiteindelijk werd Victoire Ingabire twee maanden na de verkiezingen gearresteerd, op 14 oktober 2010. Het proces startte in september 2011 en eindigde in april 2012. Het verdict viel op 30 oktober 2012: ze werd schuldig gevonden aan samenzwering ten einde de regering te ondermijnen en aan het ontkennen van de genocide. Ze werd veroordeeld tot een gevangenisstraf van acht jaar. In december 2013 werd die straf in beroep bijna verdubbeld: ze kreeg uiteindelijk 15 jaar.

Tussen vier muren

De omstandigheden van haar detentie verslechterden drastisch toen ze er in 2015 in slaagde om clandestien een boek te schrijven en het manuscript de gevangenis uit smokkelde

Samen met haar advocaten bleef ze die veroordeling aanvechten en legde ze haar zaak voor bij de mensenrechteninstanties van de verschillende multilaterale instellingen, maar tevergeefs. De omstandigheden van haar detentie verslechterden drastisch toen ze er in 2015 in slaagde om clandestien een boek te schrijven en het manuscript de gevangenis uit smokkelde.

De Rwandese autoriteiten waren not amused toen Ingabire Entre les 4 murs de 1930 publiceerde, genoemd naar de belangrijkste gevangenis van die periode. Ze schoot er de privileges bij in die haar onder diplomatieke druk waren afgedwongen: zo verloor ze onder meer haar relatief grote eigen cel die ze alleen betrok en werd ze opgesloten in een collectieve cel.

Daaruit werd ze zaterdag dus vrijgelaten, nadat haar samen met 2.139 andere gevangenen gratie werd verleend door president Kagame. Niemand, ook niet in haar eigen omgeving had erop gerekend dat ook Victoire Ingabire zou vrijkomen.

Niemand, ook niet in haar eigen omgeving had erop gerekend dat ook Victoire Ingabire zou vrijkomen

Al verschillende jaren probeert de Rwandese president Kagame af te geraken van het negatieve aura dat rond zijn regime hangt als ex-rebellenbeweging die geleid wordt door militairen die opgroeiden in de vluchtelingenkampen in Oeganda, oorlog voerden tegen Obote en Habyarimana en uiteindelijk rijk werden door de plundering van Congo. Die mensen verloren ruimte en moesten plaats maken voor jongere mannen en opvallend veel vrouwen, geboren op het einde van de jaren zeventig of het begin van de jaren tachtig, ambitieus, hoog opgeleide technocraten, geen militairen maar meertalige intellectuelen. Dat gaat gepaard met het opnemen van mandaten en verantwoordelijkheden in multilaterale kaders.

Zo werd Kagame zelf recent voorzitter van de Afrikaanse Unie, levert Rwanda troepen aan verschillende vredesmissies van VN en AU, en lobbyt het regime nu om minister van buitenlandse zaken Louise Mushikiwabo nu op de voorzittersstoel van de Internationale Organisatie van de Francofonie te krijgen. Tegelijk probeert men de scherpste kanten van het regime er een beetje af te vijlen. Vermoedelijk maakt de gratiëren van 2.140 gevangenen met Victoire Ingabire als kers op de taart deel uit van dit charmeoffensief.