Controversieel surveillance-onderzoek in eindfase

Na de lancering van het Indect Project in 2009 regende het onheilspellende berichten in de Europese pers. ‘De Europese Unie subsidieert een systeem waarmee alle burgers bespioneerd kunnen worden’, klonk het in NRC Handelsblad. ‘De EU financiert een Orwelliaans plan voor artificiële intelligentie om “abnormaal gedrag” in het publiek te monitoren’, kopte The Telegraph.

Later nam ook hackerscollectief Anonymous het project op de korrel en riep in 2012 op tot een Europese actiedag tegen Indect. En in het Europees parlement stelden volksvertegenwoordigers bezorgde vragen: ‘Moet Indect niet gezien worden als een project dat de mensenrechten van de EU-burgers inperkt?’

Wat is Indect? 

Concreet: het Indect Project is een samenwerkingsverband van universiteiten en onderzoekscentra in twaalf EU-lidstaten (België en Nederland doen niet mee). Projectcoördinator is de AGH Universiteit voor Wetenschap en Technologie in het Poolse Krakau, onder leiding van professor Andrzej Dziech. Het project ging van start in januari 2009, moest in feite aflopen in januari 2014 maar is verlengd tot 30 juni 2014. 

Indect heeft een werkingsbudget van 15 miljoen euro. 10,9 miljoen euro daarvan komt van de Europese Commissie, die Indect (samen met meer dan honderd andere projecten) subsidieert onder het Zevende Kaderprogramma voor Onderzoek en Ontwikkeling. Volgens de Commissie had Indect de massapaniek tijdens de Loveparade in Duisburg en het Heizeldrama in Brussel kunnen helpen voorkomen.

‘Doel van het Indect Project is Europese wetenschappers en onderzoekers te betrekken bij de ontwikkeling van oplossingen en instrumenten voor automatische dreigingsdetectie’, zo staat te lezen op de Indect-website.

‘Onze voornaamste doelstelling is om geavanceerde en innovatieve algoritmes te onwikkelen om menselijke beslissingen te ondersteunen bij de strijd tegen terrorisme en andere criminele activiteiten, zoals mensenhandel, kinderporno, detectie van gevaarlijke situaties (bv. Overvallen) en het gebruik van gevaarlijke objecten (bv. messen of geweren) in publieke ruimtes. Efficiënte instrumenten om met die situaties om te gaan zijn cruciaal om de veiligheid van burgers te verzekeren.’

Een Ethisch Comité – met onder meer een professor ethiek, een mensenrechtenadvocaat en twee politieagenten – onderzoekt de sociale, politieke en wettelijke aspecten van de toepassingen die uit het Indect-onderzoek kunnen voortvloeien.

Abnormaal gedrag

Indect-critici, zoals de Duitse Piratenpartij, betogen dat Indect een gevaar inhoudt voor de privacy van de burger. Op de website StoppIndect lijst de partij haar bedenkingen op: ‘Indect is het meest uitgebreide surveillance-project dat ooit gepland of opgezet is. Het gaat verder dan enkel het internet monitoren. Ook burgers op straat kunnen niet aan Indect ontsnappen.’

‘Indect is het meest uitgebreide surveillance-project dat ooit gepland of opgezet is.’

‘Indect combineert allerhande data van fora, sociale netwerken (zoals Facebook) en zoekmachines met overheidsdatabanken, communicatiedata en beelden van bewakingscamera’s op straat’, schrijft de Duitse Piratenpartij. ‘Indect weet wie we zijn, wat we doen, waarom we het doen en wat we nog gaan doen. Indect zal onze vrienden en werkplek kennen. Het zal oordelen of we ons normaal of abnormaal gedragen.’ 

Quantum-cryptografie

Is Indect een Orwelliaanse nachtmerrie of een ethisch onderzoeksproject dat dodelijke slachtoffers van massapaniek moet helpen voorkomen? Om die vraag te beantwoorden, is het nuttig de concrete onderzoeksresultaten te bestuderen die het project na vijf jaar heeft opgeleverd.

Gecontacteerd door MO* lijst Jan Derkacz (zie foto) van de AGH Universiteit voor Wetenschap en Technologie, een van de Indect-onderzoekers, de ‘voornaamste verwachte resultaten’ op:

• Testen van intelligente analyse van video- en audiodata voor dreigingsdetectie in stedelijke omgevingen
• Aanmaak van instrumenten en technologie voor privacy- en gegevensbescherming tijdens het opslaan en doorsturen van informatie, op basis van quantum-cryptografie en nieuwe methodes van digitaal watermerken
• Detectie – met behulp van een computer – van dreigingen en welbepaalde misdaden in internetbronnen, met oplossingen voor privacybescherming
• Ontwerp van een zoekmachine voor snelle semantische zoekopdrachten, gebaseerd op het watermerken van inhouden gerelateerd aan kinderporno en orgaanhandel
• Implementatie van een computernetwerk dat effectief intelligent bewerkingen kan uitvoeren.

Vermoeden van onschuld

‘Door datastromen van bewakingscamera’s te analyseren, zal Indect eenvoudigweg bestaande surveillance-videosystemen in beperkte ruimtes beter laten reageren in crisissituaties – zoals bij geweld op treinperrons, massapaniek of hooligans die voorwerpen gooien’, licht Jan Derkacz toe.

‘Die surveillance-videosystemen zijn reeds geïnstalleerd in ondergrondse stations of voetbalstadions. Indect zal daar geen nieuwe camera’s aan toevoegen, maar zal bestaande systemen efficiënter maken. Dat doet het door de analyse van de enorme toevloed aan beelden door politieagenten of veiligheidsofficieren te helpen automatiseren.’

‘Indect zal geen nieuwe camera’s toevoegen maar zal bestaande systemen efficiënter maken.’

‘Doel van het project is om verschillende types dreigingen en de bron daarvan te identificeren. Het centrale idee is om het voortdurend monitoren te vervangen door het monitoren van dreigingen. De beslissing om dan uiteindelijk al dan niet op te treden wordt gemaakt door een verantwoordelijke – een politieagent bijvoorbeeld. Bijkomend verder onderzoek wordt dan uitgevoerd vertrekkende van het vermoeden van onschuld, en gebaseerd op bestaande procedures bij politiedepartementen en procureurs’, aldus Derkacz.

Hij benadrukt ook nog dat Indect geen persoonsgegevens inzamelt – denk aan namen, adressen, of identiteitsdocumenten.

De claim van de Duitse Piratenpartij dat Indect allerhande data van onder meer fora, sociale netwerken en zoekmachines zou combineren, is volgens Derkacz uit de lucht gegrepen. ‘Ja, we doen onderzoek rond video-monitoring en zoeken naar sporen op het internet’, zegt Derkacz. ‘Maar we combineren die informatie niet. We gebruiken dus geen camerabeelden om mensen te vinden in sociale netwerken, en analyseren geen sociale netwerken om vervolgens data van bewakingscamera’s te interpreteren. Ook Facebook monitoren we niet.’

Testfase

Antonio Tajani, vicevoorzitter van de Europese Commissie, antwoorde in november 2010 op een parlementaire vraag dat Indect voor de testfase contact had opgenomen met de regionale politie van Gdansk (Polen).

Tajani: ‘Indect heeft tevens samengewerkt met het monitoringcentrum van de politie van Warschau om een aantal testen te doen. Ook met de Rebiechowo-luchthaven en het Baltic Arena-voetbalstadium in Gdansk zijn contacten gelegd voor testen op locatie.’

‘Indect heeft samengewerkt met de politie van Warschau om een aantal testen te doen.’

In 2012 berichtten verschillende buitenlandse media dat Indect-toepassingen getest werden tijdens het Europees kampioenschap voetbal in Polen, maar dat ontkent de Europese Commisie staalhard.

De verantwoordelijkheid van de lidstaten

‘Indect is slechts een onderzoeksproject’, zegt Derkacz. ‘De implementatie ervan is nog iets anders. Alles wat te maken heeft met de dagelijkse toepassing van de Indect-systemen, evenals de potentiële doelen waarvoor ze gebruikt worden, valt buiten de scope van het project.’

‘Aangezien Europol en ook de politiediensten van Spanje, Malta, Letland en Roemenië  geïnteresseerd zijn in de onderzoeksresultaten van Indect, heeft onze projectcoördinator presentaties gegeven aan de politie, bijvoorbeeld bij Europol in april 2012. Wanneer die nieuwe technologieën ook daadwerkelijk worden ingezet, dan valt dat onder de verantwoordelijkheid van de overheid van de lidstaten.’

Poolse, Noord-Ierse en Tsjechische politie

De website van Indect vermeldt de politie van Noord-Ierland en het Poolse algemene politie-hoofdkwartier als ‘eindgebruiker’.

Derkacz bevestigt dat agenten van het Poolse politie-hoofdkwartier hebben samengewerkt met zijn universiteit, en dat een tweede versie van de software Inact geïnstalleerd is om te testen. Inact staat voor ‘Indect Advanced Image Catalog Tool’ en is een van de concrete toepassingen die uit het Indect-project is voortgevloeid.

‘Inact moet de politie helpen om misdaad gerelateerd aan kinderporno te bestrijden’, zegt Derkacz. ‘Met het programma kan de politie een multimediale opslagplaats voor digitale beelden opzetten en vervolgens die foto’s vergelijken met beelden in verdachte databanken. Enkel metadata worden opgeslagen, niet de beelden zelf.’

Derkacz laat ook nog weten dat Indect voor testen beschikbaar is gesteld aan de politie van Tsjechië.

Petra Srnková van de persdienst van de Tsjechische politie zegt echter dat ze daarover geen informatie heeft. Srnková: ‘Als er een instrument of systeem is dat het werk van de Tsjechische politie kan vergemakkelijken, dan veronderstel ik dat we dat in de toekomst zouden kunnen gebruiken. Indien de capaciteit daartoe voorhanden is, kunnen we ook testen overwegen. Maar we hebben geen informatie over dat concrete project voorhanden.’

Volgens Derkacz werkt Indect inderdaad niet samen met het hoofdkwartier van de Tsjechische politie maar wel met lokale politie in Tsjechië.

(met dank aan de Tsjechische journalist Michael Svec)