Brute moorden in Braziliaanse Amazone symptomatisch voor toenemend geweld in de regio

De moord op de Braziliaanse inheemse expert Bruno Pereira en de Britse journalist Dom Phillips zet het toenemende geweld in het Braziliaanse Amazonegebied in de schijnwerpers. Waarnemers beschuldigen de regering van president Bolsonaro ervan de criminaliteit aan te wakkeren.

Bruno Pereira en Dom Phillips raakten op 5 juni vermist, tijdens een onderzoeksreis in de afgelegen Javari-vallei. Hun lichamen werden tien dagen later teruggevonden in de jungle nadat een visser die bekende hen te hebben vermoord, de politie daarheen leidde.

De regio nabij de Peruaanse en Colombiaanse grens is het op één na grootste inheemse gebied van Brazilië en wordt de laatste jaren zwaar bedreigd door illegale stroperij, visserij, houtkap en goudwinning, maar ook door drugsbendes.

Het aantal moorden in het noorden van Brazilië is in 2021 met 62 procent gestegen.

Onderzoek laat zien dat deze milieu- en drugscriminaliteit de afgelopen jaren niet alleen hebben bijgedragen tot recordniveaus van ontbossing in het Amazonewoud, maar ook tot een toename van het aantal moorden.

En terwijl de politie voorbereidingen treft de moord op Pereira en Phillips te reconstrueren, bleek deze week uit nieuwe gegevens dat de noordelijke regio van Brazilië, grotendeels bedekt door de Amazone, vorig jaar als enige van het land een stijging van het aantal moorden zag.

Een jaarverslag van het Braziliaanse Openbare Veiligheidsforum laat zien dat het aantal moorden in die regio in 2021 met 62 procent is gestegen, terwijl dat voor het land als geheel met 9,3 procent is gedaald. Vorig jaar waren er 6291 moorden in de regio, tegenover 5758 in 2020. Van de dertig gevaarlijkste steden in Brazilië liggen er dertien in de Amazone.

Als het noorden van Brazilië een land was, zou het met een moordcijfer van 33 per 100.000 mensen het elfde gevaarlijkste land ter wereld zijn, vóór bijvoorbeeld Mexico, Colombia en Nigeria, volgens gegevens van Statista.

Cijfers van de Pastorale Land Commissie – een belangenorganisatie gelieerd aan de katholieke kerk – laten zien dat de Amazone tussen 2012 en 2021 goed was voor 77 procent van de 403 doden als gevolg van landconflicten op het platteland.

Beleid van Bolsonaro

Inheemse leiders, activisten, onderzoekers en een officier van justitie zeggen dat het beleid van de regering van de extreemrechtse Jair Bolsonaro heeft bijgedragen aan de toename van moorden en misdaad.

Sinds Bolsonaro in 2019 aan de macht kwam, heeft hij de commerciële exploitatie van beschermde inheemse gebieden in de Amazone aangemoedigd en geprobeerd de milieubescherming terug te dringen.

‘Landindringers voelen zich gesterkt door zijn discours dat gunstig is voor de legalisering van garimpo (ambachtelijke en kleinschalige mijnbouw) in inheemse gebieden’, zegt Ivo Macuxi, advocaat van de inheemse raad van Roraima (CIR) en zelf afkomstig van het Macuxi-volk.

‘Dit heeft geleid tot een groter aantal invasies van inheemse gebieden en milieumisdrijven’, zegt hij. CIR-coördinatoren hebben onder meer doodsbedreigingen ontvangen van mijnwerkers.

Het ministerie van Justitie en Openbare Veiligheid, het ministerie van Milieu, de federale politie en de Funai, het overheidsorgaan dat verantwoordelijk is voor de bescherming van inheemse volkeren, reageerden niet op verzoeken om commentaar.

Drugshandel

In de jaren negentig was het Braziliaanse Amazonegebied relatief veilig in vergelijking met de rest van het land, ondanks de toenmalige recordniveaus van ontbossing. Maar vanaf 1999 zagen de Amazone-staten het aantal moorden snel stijgen, en sinds 2007 overschrijden ze de rest van het land, zo toont onderzoek dat vorig jaar werd gepubliceerd door het Amazon 2030-project.

Uit die studie bleek dat het aantal moorden hoger ligt in delen van de Amazone waar onderzoekers de grootste dreiging van illegale houtkap, mijnbouw en landinnames hadden vastgesteld.

‘Het is een duidelijke keuze van de staat om dit soort criminaliteit niet te bestrijden.’

‘De logica is simpel: op illegale markten heb je conflicten die niet worden opgelost door staatsinstellingen’, zegt Rodrigo Soares van het Instituut voor Onderwijs en Onderzoek (Insper), dat toezicht hield op het onderzoek. ‘We weten dat er (onder Bolsonaro) een ontmanteling is geweest van de monitoring van de Amazone, wat de illegale activiteiten aanjaagt.’

Volgens de Missionaire Raad voor Inheemse volkeren (CIMI) is het geweld tegen inheemse Brazilianen en illegale invallen op hun land in de eerste twee jaar van de regering van Bolsonaro ongeveer verdubbeld ten opzichte van de twee jaar daarvoor.

Dit wordt veroorzaakt door verschillende factoren, van de recordprijzen van grondstoffen zoals goud – een van de meeste illegaal gedolven mineralen in de Amazone –, tin en rundvlees, tot de steeds omvangrijkere drugshandel, volgens onderzoeken.

“Facções” – criminele netwerken die binnen en buiten het Braziliaanse gevangenissysteem zijn georganiseerd – vergroten hun aanwezigheid in de Amazone en proberen de cocaïnetransportroutes in handen te krijgen, volgens het Braziliaanse Openbare Veiligheidsforum. Drugshandel en milieucriminaliteit hebben bijgedragen aan hogere moordcijfers in de Amazone.

Overheid doet niets

Deze maand uitte de Indigenistas Associados (INA) – die ambtenaren van de Funai vertegenwoordigt, de overheidsinstantie verantwoordelijk voor de bescherming van de inheemse bevolking – kritiek op de regering van Bolsonaro: die zou de instantie ‘anti-inheems’ hebben gemaakt.

Een rapport van de INA stelt dat veel medewerkers van Funai – onder wie ook Bruno Pereira – zijn ontslagen sinds de komst van Bolsonaro en zijn vervangen door mensen met minder ervaring met inheemse kwesties. De Funai zelf heeft gezegd dat het bureau ‘in strikte overeenstemming handelt met de principes van legaliteit, onpartijdigheid en moraliteit’.

Pereira werd in 2019, kort na de ontmanteling van illegale mijnbouwactiviteiten in het inheemse reservaat Yanomami, uit zijn functie gezet. En in 2020 werden twee politieagenten ontslagen uit hogere functies na de arrestatie van illegale houtkappers tijdens een onderzoek naar de toenmalige minister van Milieu Ricardo Salles, die afgelopen juni aftrad tijdens een strafrechtelijk onderzoek naar hem.

Zo zijn er in de Braziliaanse media nog tal van voorbeelden gedocumenteerd van overheidswerknemers die zijn ontslagen.

Openbaar aanklager Alisson Marugal – die zich richt op de rechten van minderheden – zegt dat de regering pas begon met wetshandhavingsoperaties in het Yanomami-reservaat nadat rechterlijke uitspraken haar daartoe dwong. ‘Het is een duidelijke keuze van de staat om dit soort criminaliteit niet te bestrijden.’

Bedreigingen

Marugal zegt ook meer geweld in de Amazone te hebben waargenomen, vooral als gevolg van illegale mijnbouw die zich almaar meer naar inheemse gebieden verspreid heeft. Hij herinnert zich een bezoek aan het Yanomami-reservaat in mei, toen ze hoorde dat illegale mijnwerkers wapens aanboden aan inheemse gemeenschappen. ‘Zo begon elke gemeenschap zich te bewapenen om zichzelf te verdedigen.’

De inheemse jeugdleider Txai Surui, van het Paiter Surui-volk, kent de dreiging van geweld en moorden in de Amazone maar al te goed. ‘Mijn mensen, mijn familie, ze hebben altijd bedreigingen ontvangen’, zei de 24-jarige Surui vorig jaar tijdens een toespraak op de VN-klimaatconferentie COP26. ‘In april 2020 werd mijn vriend en beschermer van het bos Ari Uru-Eu-Wau-Wau vermoord’, vertelde ze.

Terwijl de politie de moorden op Pereira en Phillips voortzet, is het alweer ruim twee jaar geleden dat Ari Uru-Eu-Wau-Wau dood werd gevonden in de Amazonestaat Rondonia – vermoord door klappen op het hoofd. De zaak is nog altijd onopgelost.

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner Thomson Reuters News Foundation.