Filmmaakster Flore Vasseur: ‘Jongeren leren ons hoe we globale uitdagingen kunnen aanpakken’

Ze stampte ooit een eigen marketingbureau uit de grond en trok als consultant voor de Wereldbank naar Kaboel. Vandaag legt de Franse schrijfster en cineaste Flore Vasseur onze kapitalistische samenleving op de rooster. Met haar nieuwe documentaire Bigger than us schetst ze een kleurrijk en hoopvol portret van activisten wereldwijd. ‘Activisme is meer dan alleen activisme, het is een manier van leven.’

De documentaire Bigger Than Us van de Franse schrijfster en cineaste Flore Vasseur speelt vanaf morgen in de Belgische zalen. Daarin reizen we mee met de Indonesische klimaatactiviste Melati Wijsen, die wereldwijd op zoek gaat naar gelijkgestemde jongeren. Wat de personages met elkaar verbindt, is de opmerkelijk jonge leeftijd waarop zij hun activisme aanvingen.

‘Voor de film trok ik naar plekken waar in het Westen nauwelijks over wordt gesproken. Het zijn landen die als “achtergesteld” worden beschouwd’, vertelt Vasseur. Ze meent dat deze landen net verder zijn gevorderd dan onze samenleving, omdat de maatschappij er al is ingestort. ‘Dat staat ons ook te wachten.’

Melati Wijsen, de protagoniste van de documentaire, startte op twaalfjarige leeftijd het project Bye Bye Plastic Bags op met haar tienjarige zusje Isabel. Daarmee wilden ze het gebruik van plastic zakken verbannen uit hun woonplaats, Bali. Met succes: na vijf jaar campagne voeren en een hongerstaking slaagden de zusjes erin toenmalig gouverneur Pastika te bewegen om piepschuim, plastic zakken en rietjes officieel van het eiland te verbannen.

Een andere activist die Melati ontmoet, is de Amerikaans-Mexicaanse Xiuhtezcatl Martinez. Xiuhtezcatl daagde op 15-jarige leeftijd de staat Colorado, en vervolgens de VS, voor de rechter. De aanklacht luidde dat de staat een hypotheek legde op toekomstige generaties door niets te doen aan de klimaatverandering. Het lukte hem een moratorium te verkrijgen op de ontwikkeling van schaliegas in Colorado. Tegenwoordig strijdt hij met zijn rapmuziek voor milieurechtvaardigheid, en verdedigt hij zijn Azteekse erfgoed.

Is Bigger Than Us wéér een documentaire over klimaatverandering? Neen, helemaal niet. De film gaat over meer dan dat: jonge activisten die ieder hun eigen strijd voeren.

In Libanon richt Mohamad onderwijs in voor kinderen in vluchtelingenkampen. Memory komt op voor vrouwenrechten in Malawi. Mary vangt bootvluchtelingen op aan de Griekse kusten. René legt de sociale ongelijkheden bloot in de favela’s van Rio de Janeiro. En Winnie, tot slot, leert vluchtelingen in Oeganda hoe ze hun eigen voedsel kunnen verbouwen.

Kapitalist wordt activist

Ik ontmoet Flore Vasseur in het Brusselse Plaza Hotel op 5 september 2021. Precies 30 jaar geleden hief de permanente vertegenwoordiging van de Communistische partij de Sovjet-Unie op. Men vierde de overwinning van het vrije kapitalisme over het onvrije communisme, en sommige opiniemakers orakelden dat spoedig overal ter wereld de liberale democratie naar westers model de gebruikelijke staatsvorm zou zijn.

‘Ik besefte dat Afghanen geen cent zouden overhouden van onze investeringen. Het systeem bleek door en door corrupt, en ik stortte in.’

Tezelfdertijd zette een jonge ambitieuze adolescente haar eerste stappen aan de prestigieuze HEC Business school in Parijs. Voor de achttienjarige Flore Vasseur lag de toekomst aanvankelijk niet bij het maken van documentaires. Nadat ze haar studies succesvol had afgerond, verkaste ze op 25-jarige leeftijd naar New York en stampte er een eigen marketingbureau uit de grond.

‘De aanslagen van 2001 brachten me uit mijn koers’, herinnert ze zich. ‘Mijn bubbel spatte echt uiteen, toen ik in 2004 als consultant voor de Wereldbank mee mocht naar Kaboel. Ik geloofde het Amerikaanse mantra dat we Afghanistan moesten heropbouwen en terrorisme bestrijden. Ik was ervan overtuigd dat ik Afghanistan zou redden.’

Maar wat ze ter plaatse zag, is precies dat waar we vandaag de gevolgen van zien, zegt ze. ‘Ik zag grote hoeveelheden geld binnenkomen en terugvloeien naar de zakken van consultants zoals ik. Ik besefte dat Afghanen geen cent zouden overhouden van onze investeringen. Het systeem bleek door en door corrupt, en ik stortte in.’

Het werd het begin van haar activisme als schrijfster en documentairemaakster. Met haar werk probeert Vasseur naar eigen zeggen duidelijk te maken maken dat de westerse samenleving op barsten staat. Die boodschap stond ook al centraal in Vasseurs eerste boek Une fille dans la ville uit 2006.

Een andere richting

‘Niemand was aan het wachten op iemand die hun kwam vertellen dat er wat rammelt aan het kapitalistische systeem,’ vertrouwt Vasseur me toe. ‘“Kapitalisme is goed”, klonk het toen en ik werd weggezet als anarchist, samenzweerder en complotdenker. Ik stond helemaal alleen.’

Daarom zocht ze voor en achter de camera gelijkgezinden op. ‘Ik ging actief op zoek naar mensen die me in een andere richting zouden sturen. Ik ontmoette veel activisten en vond het geweldig.’

Maar in 2016 kreeg ze het gevoel dat haar werk maar mondjesmaat de mensen bereikte die ze zo graag wilde aansporen tot actie. Dat was zeker zo na de documentaire die ze maakte over klokkenluider Edward Snowden. ‘Nadat Meeting Snowden uitkwam, was de reactie overwegend: “Wat hij doet is geweldig, maar ik ben Snowden niet”.’

‘Activisme is meer dan alleen activisme. Het is een manier van leven. Misschien wel de enige, gezien de uitdagingen die voor ons liggen.’

In diezelfde periode stelde haar toen zevenjarige zoontje een lastige vraag: ‘Wat betekent het als mensen zeggen dat de planeet gaat sterven?’ ‘Ik besefte toen dat ik altijd probeerde volwassenen te overtuigen, terwijl ik niet eens op de vraag van mijn eigen zoon kon antwoorden.’

Daarop besloot Vasseur zich te verdiepen in het klimaatactivisme. Nog dezelfde dag bekeek ze Melati’s TED-talk voor het eerst op YouTube. ‘Ik werkte destijds aan een tv-reeks voor de zender Arte en stelde voor om een verhaal te maken over Melati. Toen ik haar ontmoette, was ik overdonderd door haar wijsheid, vastberadenheid en passie. Hier zit veel meer in dan een korte reportage, besefte ik.’

Vasseur dook dieper in het onderwerp en ontdekte dat er nog meer Melati’s rondliepen op de wereld. Tegelijkertijd wilde ze niet dat Melati dezelfde eenzaamheid zou ervaren. Daarom stelde ze Melati voor om gelijkgezinden op te zoeken. ‘En waarom maken we er dan geen film van?’

Melati ging meteen akkoord, al wilde ze aanvankelijk de nadruk leggen op klimaat en milieu.

‘Keer terug naar de straten’

De documentaire gaat niet over één groot thema zoals klimaatverandering. Het activisme van jongeren is gericht op verschillende thema’s. Een bewuste keuze?

Flore Vasseur: In mijn antwoord op de vraag van mijn zoon viel het me op dat ik klimaatverandering omschreef als een symptoom van een groter probleem. Dat is waar ik me in de film op wilde richten. We strijden allemaal tegen hetzelfde systeem, maar de neveneffecten van dat systeem op verschillende plekken in de wereld zijn anders.

Toch is het verband tussen onderwijskansen voor meisjes in Malawi en de vrijheid van meningsuiting in de Braziliaanse favela’s duidelijk: het gaat over hoe mensen elkaar behandelen.

‘Niet alleen het globale jongerenactivisme, maar de jeugd in het algemeen is door de pandemie zwaar getroffen.’

Dankzij de Fridays for Future-beweging kreeg jongerenactivisme heel wat aandacht. Dat is door de pandemie fors afgenomen. Hoopt u met uw film jongerenactivisme opnieuw in de schijnwerpers te zetten?

Flore Vasseur: Precies. Niet alleen het globale jongerenactivisme, maar de jeugd in het algemeen werd door de pandemie zwaar getroffen. De hele beweging staat nu op een kruispunt. Mijn film is daarom een oproep aan alle jongeren: ‘Ga alsjeblieft weer de straat op’.

De jeugd verdient meer aandacht. Er wordt veel gezegd en geschreven over het feit dat de bijen uitsterven, maar binnen onze eigen huishoudens sterft de jeugd uit. Dat gebeurt onder onze ogen.

Begrijpt de jeugd beter dan volwassenen hoe urgent globale en lokale uitdagingen zijn?

Flore Vasseur: Dit is hun wereld. Er zijn twee manieren waarop jongeren kunnen omgaan met de uitdagingen die klimaatverandering, oorlog of migratie met zich meebrengen. De eerste optie kopiëren ze van volwassenen, namelijk: ontkennen. Anderen durven te kijken naar de problemen zoals ze zijn. Maar bij hen heerst veel wanhoop. Een deel van hen trekt daarop de straten op. Het is die laatste groep die ik in de kijker wil zetten.

Met mijn film wil ik niet zeggen hoe slecht het gaat met de wereld. Mensen hebben mij niet nodig om dat in te zien. Maar activisme is meer dan alleen activisme, het is een manier van leven. Misschien wel de enige, zeker gezien de uitdagingen die voor ons liggen.

Wat deze jongeren doen, is overleven en streven naar geluk in een situatie van ineenstorting. We zouden beter goed naar hen luisteren, zodat we leren hoe we moeten strijden.

Zoals Memory in Malawi, die erin slaagde om de grondwet van haar land te laten aanpassen: de officiële leeftijd om te trouwen werd verhoogd van 15 tot 18 jaar. Denkt u dat jonge activisten in Europa in dezelfde mate op het beleid kunnen wegen?

Flore Vasseur: Natuurlijk kunnen ze dat (twijfelend). Maar het is niet gemakkelijk.

Jongeren in het Westen kunnen vooral betrokken zijn met wat er rondom hen gebeurt, ongeacht de uitkomst. Als je de strijd aangaat met de overtuiging dat je de situatie zult veranderen, kun je maar beter onmiddellijk stoppen. Alleen ga je het niet veranderen, en je bent niet verantwoordelijk voor het resultaat. Je bent alleen verantwoordelijk voor jouw acties.

Vreugde in activisme

Wat is de belangrijkste les die we moeten leren na het bekijken van Bigger Than Us?

Flore Vasseur: Je bent geen activist omdat je een sterke onderhandelingspositie hebt. Je bent activist omdat je er vreugde in vindt. Of zoals Melati het verwoordt aan het einde van de film: ‘Kies liefde boven angst’.

Maak die keuze 100 keer per dag in de manier waarop je mensen behandelt. Ook ik moet mezelf hier dagelijks aan herinneren (lacht).

De documentaire is vanaf morgen te zien in de bioscoop. Wat staat er nog op stapel?

Flore Vasseur: De film is zowel een begin- als eindpunt. We proberen nu vooral een gemeenschap te vormen. Dat doen we door in dialoog te treden met jongeren die zich na het bekijken van de film ook willen engageren als activist.

Vandaag leidden we 120 mensen op om een debat te organiseren na vertoningen in Frankrijk. Ze komen van overal en nergens. Onze website wil een platform zijn voor jongeren die betrokken willen raken en in contact willen komen.

Op 48-jarige leeftijd heb ik eindelijk een platform waarmee ik mensen kan bereiken. Niemand zal me nu nog als anarchist wegzetten (lacht).