Oekraïne komt de Europese Unie binnen via de Poolse achterdeur

‘Lublin is al eeuwenlang een multiculturele stad. Ook vandaag proberen de inwoners zo goed mogelijk samen te leven, ongeacht nationaliteit, etniciteit of religie.’

Zo staat te lezen op de website Faces of Lublin. Alina Pospischil, journaliste bij Radio Lublin, is één van de initiatiefneemsters. ‘We wilden tonen dat Lublin meer divers is dan veel mensen denken, en dat we ervaring hebben met integratie van nieuwkomers.’

De website toont wel honderd portretten en interviews met mensen van allerlei achtergronden in Lublin, de grootste stad in zuidoost-Polen op anderhalf uur van de grens. Veel van hen zijn Oekraïners, bijvoorbeeld Julian Hofman, die zeven jaar geleden als student naar Polen kwam om Europese Studies te studeren aan de Katholieke Universiteit van Lublin.

‘Lublin is een populaire bestemming voor Oekraïners’, zegt hij. ‘Oekraïense studenten kunnen zonder werkvergunning in Polen verblijven en studiebeurzen krijgen. Arbeidsmigranten kunnen hier vijf keer zoveel verdienen als in Oekraïne.’

Julian komt uit Lutsk, drie uur van Lublin. Zijn grootvader was Pools en verhuisde naar Oekraïne. Zijn collega Olena Hryb komt uit Chmelnitski, zeven uur van hier. Zij kwam een jaar geleden als student. Samen werken ze bij het Rule of Law Institute. Die organisatie werd in 2001 door Poolse en Amerikaanse advocaten opgericht om kwetsbare groepen in Polen te informeren over hun rechten.

Olena leidt het project Login Lublin, dat nieuwkomers op weg helpt in Lublin. De dienstverlening is volledig gratis. Het project wordt gefinancierd door het asiel- en migratiefonds van de EU en moet de deur voor Oekraïners naar het Westen open zetten. In het gebouw begint net een seminarie voor arbeidsmigranten, over “legaal werken op de Poolse arbeidsmarkt”.

‘Oekraïne verliest gezonde werkers aan Polen. In Polen vullen zij de leegte die Poolse arbeiders achterlaten als zij westwaarts trekken.’

De arbeidsmarkt in Lublin is al verzadigd en dan komen er elk jaar nog eens Oekraïense studenten en arbeidsmigranten bij. Kan Lublin dit aan?

Julian: Lublin was altijd al de eerste bestemming voor arbeidsmigranten uit Oekraïne, omwille van de taal, de cultuur, de nabijheid. Ze kunnen hier een paar maanden komen werken aan hogere lonen en terug naar huis gaan. De migratie is vooral circulair.

Olena: Het gemiddeld maandloon in Oekraïne bedraagt tegenwoordig 90 euro, stel je voor. In Polen kunnen ze voor hetzelfde werk vijf keer zoveel verdienen. Ze komen naar Polen om dezelfde reden als Poolse arbeidsmigranten die naar West-Europa migreren. Oekraïne verliest zijn jonge, gezonde werkers aan Polen. In Polen vullen zij de leegte die Poolse arbeiders achterlaten als ze naar West-Europa trekken. Enkel in de statistieken kan je die onzichtbare migratiebewegingen zien. Dat is legale migratie. Ze werken, betalen belastingen, hebben verblijfsvergunningen.

Julian: Om een verblijfsvergunning te krijgen, moet je op voorhand een werkaanbieding van een Poolse werkgever kunnen voorleggen. Dat is EU-regelgeving. Het is vaak moeilijk om een degelijk arbeidscontract te vinden, dus komen Oekraïners met eender welke werkaanbieding naar Polen om daarna iets beter te zoeken. Bijvoorbeeld in de bouw, of als vrachtwagenchauffeur. Vele Oekraïners zijn hoogopgeleid. Ze doen jobs in de IT. De meeste Poolse werkgevers behandelen de Oekraïners gewoon zoals Poolse werknemers. Met hetzelfde loon, dezelfde rechten. Er is weinig discriminatie.

Zie je een verandering sinds de oorlog in Oekraïne?

Julian: Ja. Sinds de oorlog komen steeds meer Oekraïners naar Polen om zich permanent te vestigen, maar de meesten komen nog altijd als arbeidsmigrant. Slechts een kleine minderheid vraagt asiel aan als vluchteling. De kans dat je erkend wordt als vluchteling in Polen is miniem. Polen past in de asielprocedure het principe van het “intern vluchtalternatief” toe: de regering controleert of vluchtelingen niet gewoon elders in Oekraïne zelf veilig zouden zijn.

Tot drie jaar geleden kwamen ze ook alleen maar uit het westen van Oekraïne, dicht bij Polen. Nu komen ze uit heel Oekraïne. Dat heeft ook met de economie en de politieke situatie te maken. Mensen weten niet wat morgen brengt, in welk soort land hun kinderen zullen opgroeien. De plannen van Poetin, de werkloosheid, de extreem lage lonen. Ze nemen het zekere voor het onzekere en kiezen een toekomst in een stabiel land. Soms sturen ze hun kinderen naar Polen om te studeren. Dat kan zonder werkaanbieding.

Olena: Zelfs oudere mensen schrijven zich in aan een onderwijsinstelling. Bijvoorbeeld avondonderwijs. Overdag werken ze. Zo kunnen ze makkelijker aan een wettig verblijf in Polen geraken.

Welke soort vragen krijgen jullie?

‘Wij hebben een gezegde: de helft van de bevolking is smokkelaar, de andere helft grensbewaker’ Inwoner grensstad Chełm

Julian: Oekraïners kennen hun rechten niet. We helpen hen met de administratieve rompslomp. De juiste documenten verzamelen. Sommige migranten komen naar ons omdat hun visa afloopt. Soms werken ze in het zwart en weten ze niet dat ze hun verblijfs- en werkstatus kunnen regulariseren. Soms nemen ze jobs aan in de schaduwsfeer, maar dat is voor Polen ook zo. Het is soms nuttig als ze geen contract tekenen. Dan moeten ze geen belastingen betalen of sociale bijdragen afstaan. Als je naar de dark side overstapt, houd je meer van je loon over. Altijd aantrekkelijk voor migranten die zoveel mogelijk geld naar huis willen sturen.

Gaan jullie soms nog naar huis?

Olena: Naar Chmelnitski reizen duurt langer dan een dag. Zonder problemen zou de bus er in totaal zes uur over doen, maar er is een lange wachttijd aan de grens. Zes uur wachten is al een groot succes. Vaak wachten we tien uur om twee kilometer voort te bewegen.

Ik bezocht de Pools-Oekraïense grens bij Dubienka. De scènes deden me denken aan de Europese pre-Schengen periode: ellenlange files van vrachtwagens en auto’s.

Olena: De Pools-Oekraïense grens is berucht om de smokkel van sigaretten en wodka. Eén pakje sigaretten kost in Oekraïne een halve euro, in Polen drie euro. Bereken maar hoeveel winst je kan maken. De lage lonen in deze regio duwen vele Polen en Oekraïners de smokkel in. Zelfs na betaling van de boetes zijn de winsten nog hoog genoeg om ervan te leven. Drie keer passeren en één keer gepakt worden is geen probleem.

“Wij hebben een gezegde: de helft van de bevolking is smokkelaar, de andere helft grensbewaker”, vertelde een inwoner van de grensstad Chełm me.

Julian: Het klopt dat sommige grensbewakers een oogje dichtknijpen als ze iets toegestopt krijgen van de smokkelaars en ze daarmee ook hùn lage lonen kunnen compenseren. Zij doen dat ook om voor hun gezin te zorgen.

Olena: Soms zitten we op de bus en geven smokkelaars ons pakjes sigaretten om. Als iedereen op de bus twee pakjes heeft, is het geen illegale smokkel. Op de bus hoor je voortdurend het geluid van de plakband waarmee de smokkelaars pakjes sigaretten vastkleven rond hun lichaam onder hun kleren. Ach, die wachttijden zijn een normaal onderdeel van het leven, maar het is waar dat de smokkel problemen creëert voor ons, voor mensen die gewoon tussen onze twee landen willen reizen, als werknemers, als studenten, als toeristen.

‘Vele Oekraïners denken dat ze na de visumliberalisatie plots geen werkvergunning meer nodig zullen hebben, maar dat klopt niet.’ 

Zal Polen overspoeld worden met Oekraïners als zij zonder visum naar de Europese Unie zullen kunnen reizen? De Europese Unie houdt het Oekraïne als een wortel voor in ruil voor economische en politieke hervormingen.

Julian: Polen zal als eerste het effect daarvan voelen. Vele Oekraïners denken dat ze na de visumliberalisatie plots geen werkvergunning meer nodig zullen hebben, maar dat klopt niet. Maar dat is nog toekomstmuziek. Oekraïne moet nog vele voorwaarden van de EU vervullen.

Hoe zien jullie de toekomst van jullie eigen land, Oekraïne?

Julian: Er zullen nog veel Oekraïense regeringen vallen. President Petro Poroshenko zal verdwijnen. Hij geniet nog maar weinig steun onder de bevolking. Na een tijdje zullen nieuwe, intelligente mensen op de voorgrond treden en in de politiek gaan.

Wat vind je van Mikheil Saakashvili, de voormalige Georgische president die nu gouverneur van de zuidelijke Oekraïense provincie Odessa is en die zich profileert als een mogelijke nieuwe leider van Oekraïne?

Julian: Hij wil iets veranderen, maar wordt zowel aanbeden als gehaat. Waarom komt hij van Georgië en krijgt hij meteen zo’n hoge positie, vragen mensen zich af. Hij is nogal agressief in zijn strategie, maar misschien is dat exact dat wat we nodig hebben. Als signaal tegen de Russische agressie. Europa moet een sterk signaal geven aan Poetin. De harde weg. Zoals Turkije toen het een Russisch vliegtuig neerschoot. Duidelijk de grens afbakenen. Dit is ons luchtruim, jullie vliegtuig kwam erin, dus schieten we. Simpel. De Russen denken nog altijd dat ze een wereldmacht zijn zoals het tsarenrijk of de Sovjetunie.

‘De EU én Rusland gebruiken Oekraïne als pasmunt. Europa laat stukjes Oekraïens grondgebied aan Rusland, Rusland laat de EU de volgende 20 jaar met rust.’

Is de Krim voorgoed verloren aan Rusland?

Julian: Als de inwoners van de Krim echt bij Rusland willen horen, goed dan. Maar als je gedwongen wordt om iets te willen, dat is een andere zaak. De meeste Oekraïners zien hun land als een Europees land. Ook de mensen in het oosten. Zij zien ook wel dat Rusland twee gezichten heeft. Een wolf in schaapsvacht.

Maar zowel de EU als Rusland gebruikt Oekraïne als pasmunt in onderhandelingen. Europa laat stukjes Oekraïens grondgebied aan Rusland, Rusland laat de EU de volgende 20 jaar met rust.

Wat is je droom?

Olena: Dat Oekraïne een sterk en soeverein land wordt, los van grote machtsblokken als Rusland én de EU. Zoals Australië. We kunnen enkel onafhankelijk worden als we economisch sterk en gezond worden, en de greep van de oligarchen op politiek en economie gebroken wordt. Het systeem corrumpeert de mensen. Als je in het systeem stapt, heb je twee keuzes: vernietigen of vernietigd worden.