‘Natuurherstel, sociale participatie en gezondheid zijn onlosmakelijk verbonden’

Voor de VN moest 2020 het decennium inluiden dat de geschiedenis in zou gaan als keerpunt op vlak van klimaatverandering en de teloorgang van biodiversiteit. De wereldwijde aanpak van landdegradatie was daarbij cruciaal. Maar toen legde de coronacrisis alles stil. Journalist Thalif Deen sprak met twee pleitbezorgers voor de snelle herstart van de ambitieuze plannen, zonder daarbij te vergeten wat de gezondheidscrisis ons heeft geleerd: natuurherstel, sociale participatie en gezondheid gaan hand in hand.

De Verenigde Naties (VN) waren vastberaden om hun voortrekkersrol in de strijd tegen de klimaatverandering niet meer te lossen. Maar toen kwam de COVID-19-pandemie die de wereld tot stilstand bracht.

‘De COVID-19-pandemie heeft veel plannen in de war geschopt, waaronder het ambitieuze plan van de VN om van 2020 het “superjaar” te maken wat betreft onze steun aan de natuur’, zei VN-secretaris-generaal Antonio Guterres vorige maand.

‘De gevolgen van de huidige gezondheidscrisis hebben de inspanningen om armoede uit te bannen afgeremd en de voedselzekerheid in gevaar gebracht.’

Die ambitie, zo wees hij erop, is nu verschoven naar 2021 en zal een aantal belangrijke internationale verplichtingen met zich meebrengen. Er dienen knopen te worden doorgehakt inzake de biodiversiteitscrisis, de bescherming van de oceanen, duurzaam vervoer en onze voedselsystemen die nodig getransformeerd moeten worden willen we de voedselproductie en –consumptie wereldwijd beter op elkaar afgestemd krijgen.

‘De gevolgen van de huidige gezondheidscrisis hebben de inspanningen om armoede uit te bannen afgeremd en de voedselzekerheid in gevaar gebracht’, verklaarde Guterres.

Verwevenheid

‘De nauwe verwevenheid van inspanningen op deze domeinen met de menselijke gezondheid wordt nu volledig begrepen. De pandemie heeft dat voor iedereen erg zichtbaar gemaakt’, zegt professor Landbouwwetenschappen Luca Montanarella. Hij werkte in 2018 mee aan het baanbrekende rapport over landdegradatie in opdracht van het Intergovernmental Platform on Biodiversity and Ecosystem Services (IPBES).

Volgens hem zijn de plannen van de VN om gedegradeerde ecosystemen te herzien, te herstellen en uit te breiden de belangrijkste oplossing. Maar die plannen moeten nu wel consequent worden uitgevoerd. Er is een groot risico om terug te vallen op business-as-usual-oplossingen die het probleem niet verhelpen, stelt hij.

Hij rekent op de jonge generatie om de planeet te redden, maar daarvoor moet die wel de juiste bevoegdheden krijgen. ‘Zijn we klaar om een deel van de beslissingsbevoegdheid aan hen over te dragen?’, vraagt hij zich af. ‘De eerste signalen van de gevolgen van de pandemie beloven weinig goeds, want de hoogste stijgingen van de werkloosheidscijfers zien we bij vrouwen en jongeren.’

Antropoceen

Mirna Inés Fernández is zo iemand die de jonge generatie wil aansporen om mee verantwoordelijkheid op te nemen. Ze is lid van de stuurgroep van het Global Youth Biodiversity Network (GYBN) en medeoprichter van de Boliviaanse tak daarvan, Kaaijayu-GYBN. Ze wijst erop dat de aantasting van het milieu zo verwoestend is, ‘dat onze generatie de geboorte heeft gezien van concepten als het antropoceen en de planetaire grenzen’.

‘We zien niet genoeg politieke wil om deze situatie te keren.’

‘Kinderen en jongeren worden geconfronteerd met mentale gezondheidsproblemen die verband houden met ecologische angsten. We realiseren ons dat het verlies van soorten en ecosystemen een niveau heeft bereikt dat de integriteit van de biosfeer en onze levensondersteunende systemen bedreigt.’

Volgens haar is het duidelijk: ‘We zien niet genoeg politieke wil om deze situatie te keren.’

Wereldleiders met durf nodig

‘We hebben wereldleiders nodig die de grondoorzaken van de vele ecologische crises waarmee we vandaag kampen, durven aanpakken: de ondoordachte en niet-duurzame manier waarop we grondstoffen winnen, hoe we produceren en consumeren, en de ongelijkheid waarmee de opbrengsten én de schade aan de natuur verdeeld worden.’

‘Wij jongeren kunnen meerdere rollen spelen: deze boodschap verspreiden en meer mensen ertoe aanzetten zich aan te sluiten bij de wereldwijde jeugdbeweging, gedurfde acties eisen van onze overheden, of verandering bewerkstellen door zelf het goede voorbeeld te geven. Jongeren hebben het potentieel om innovatieve oplossingen op tafel te leggen.’

De VN wijst erop dat het Decennium voor het herstel van Ecosystemen (2021-2030) tot doel heeft om de degradatie van ecosystemen op elk continent en in elke oceaan te stoppen en te voorkomen. Dit is noodzakelijk om ook armoede te beëindigen, klimaatverandering te bestrijden en de massale uitsterving van soorten te voorkomen. Hoe haalbaar is dit doel? En kan het ook nog misgaan?

Montanarella: ‘Herstel van het ecosysteem moet hand in hand gaan met brede programma’s voor sociale integratie die werkgelegenheid en duurzaam levensonderhoud voor de wereldbevolking verzekeren. Anders is het gedoemd te mislukken.’

Fernandez: ‘Het doel van het VN-Decennium voor het herstel van Ecosystemen is behoorlijk ambitieus en zal moeilijk te bereiken zijn in slechts tien jaar. Effectief en volledig herstel van ecosystemen is een proces dat tientallen jaren kan duren. Toch is het erg belangrijk dat we dit doel hebben, omdat het richting geeft aan de inspanningen om verdere degradatie van ecosystemen te voorkomen en om te beginnen met herstelinspanningen van reeds vernielde ecosystemen.

‘Effectief en volledig herstel van ecosystemen is een proces dat tientallen jaren kan duren.’

Ik denk dat er een heel belangrijk risico op falen schuilt in het misbruik van aan herstel gerelateerde concepten, zoals offsetting, netto nul/geen netto verlies-benaderingen en de zogeheten nature-based solutions.

Zonder adequaat gedefinieerde waarborgen voor biodiversiteit en mensenrechten kan de verkeerde implementatie van zulke strategieën voor het herstel van ecosystemen verdere monocultuur-, compensatie- en greenwashing-programma’s in de hand werken.

Landen en bedrijven die willen dat dit decennium een keerpunt wordt, zullen dan ook strenge waarborgen in acht moeten nemen.’

Welke bedenkingen hebben jullie naar aanleiding van de bevindingen in het IPBES-rapport over landdegradatie en het bodemherstel?

Montanarella: ‘Het rapport is heel duidelijk over de sociale en participatieve dimensie van landdegradatie. Land is de basis van ons bestaan op deze planeet, dus moet het land worden beschermd. Onze consumptiegewoonten alsook de micro- en macro-economische ontwikkelingen zijn de belangrijkste oorzaken van bodemdegradatie. Die moeten worden aangepakt willen we de huidige negatieve trend keren. Gelukkig kunnen we veel doen, als we willen vertrekken van onze individuele levensstijl en voedingsgewoonten.’

Fernandez: ‘Volgens mij is het IPBES-rapport een belangrijk hulpmiddel voor beleidsmakers om de omvang en complexiteit van landdegradatie wereldwijd te leren begrijpen en passende actie te ondernemen om de oorzaken ervan aan te pakken en herstelstrategieën te ontwikkelen.

De belangrijkste bevindingen uit het rapport kunnen dienen bij de ontwikkeling van nationale doelstellingen rond de bestrijding van bodemdegradatie en het herstel van ecosystemen. In mijn land Bolivia is in 2019 meer dan 5 miljoen hectare aan waardevolle ecosystemen in het Chiquitano-woud verloren als gevolg van bosbranden.

Na deze branden werden verschillende benaderingen geopperd om de verwoeste ecosystemen te herstellen. Helaas missen veel van deze initiatieven een solide wetenschappelijke basis en zouden ze meer kwaad dan goed kunnen doen. Zo kunnen ze leiden tot de introductie van invasieve soorten, meer ruimte voor monocultuurplantages creëren of de structuur van het bos veranderen.

Daarom zijn de inzichten in dit rapport zo belangrijk. Het geeft een overzicht van de beschikbare wetenschap en expertise op vlak van landdegradatie en -herstel. Het is dus cruciaal dat die inzichten worden gedeeld door de personen die landherstelstrategieën uitvoeren en landdegradatie op nationaal niveau bestrijden.’