'Met zware druk ga je de harten van de Turken niet winnen'

MO* sprak met zes Vlamingen met Turkse of Armeense wortels over de gebeurtenissen en over de vraag hoe Turkije zich moet opstellen, over de rol van de Turkse president en over de procedures van erkenning. Eensgezindheid ontbreekt nog: beide kampen voelen zich oneerlijk behandeld en tonen zich gekwetst.

Op de vraag hoe Turkije zich op 24 april tijdens de herdenkingen moet opstellen, zijn de Armeense stemmen het unaniem eens. ‘De Turkse staat moet de geschiedenis erkennen en excuses aanbieden’, aldus Shahnur Minasyan en Christian Vrouyr, beiden werkzaam bij een Armeens-Belgische organisatie. Zij leggen de nadruk op de regering, het Turkse volk staat hier volgens hen los van. ‘Turkije, wees moedig en eerlijk. Gedraag je volwassen.’

Grotere kloof slaan

Vrouyr: ‘Turkije, wees moedig en eerlijk. Gedraag je volwassen.’

In 1908 kwamen de Jonge Turken aan de macht. Onder de partij Comité voor Eenheid en Vooruitgang (CUV), vochten zij in 1914, het startjaar van de Eerste Wereldoorlog, mee aan Duitse zijde.

De CUV zag Armeniërs als pro-Russisch en executeerde op 24 april 1915 vijftig Armeense burgers. In de twee jaar die volgden, vielen volgens Armenië anderhalf miljoen slachtoffers. Turkije spreekt van driehonderdduizend.

Vanaf 1960 vragen Armeniërs aandacht voor de kwestie en willen zij dat de gebeurtenissen als genocide erkend worden, schrijft het Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies (NIOD). In de jaren zeventig wordt de actie grimmiger.

Armeense nationalisten die vinden dat Turkije hen niet tegemoetkomt, pakken tussen 1975 en 1985 de wapens op en vermoorden onder andere Turkse diplomaten. Dat leidt tot een harder optreden vanuit Ankara en slaat een nog grotere kloof tussen de twee landen.

Kwetsend en oneerlijk

Om de twee landen bij elkaar te brengen wil de Vlaams-Armeense actrice Barbara Sarafian een gematigde aanpak: ‘Ga de politieke dialoog aan en zoek consensus.’ Morgen gaan Turkse regeringsafgevaardigden naar een herdenking met de Armeense geestelijk leider, in een kerk in Istanboel. Geldt dat als vorm van consensus?

‘Turkije toont op die manier zeker empathie voor het standpunt van Armeniërs’, zegt advocaat Meryem Kaçar. Zij is lid van de Adviesraad voor buitenlandse Turken van de Turkse Republiek. Deze raad haalt, onder leiding van de Turkse overheid, banden met Turken aan die in het buitenland wonen. De Turks-Belgische hoofdredacteur Mete Öztürk van de Turkse krant Zaman, die onder de paraplu van de Fethullah Gülenbeweging zit, vult Kaçar aan: ‘Het lijkt een kleine stap, maar voor Turken is het enorm.’

Öztürk: ‘Het lijkt een kleine stap, maar voor Turken is het enorm.’

Toch is de coördinator van de Federatie Armeense Organisaties van België niet tevreden: ‘Een gebaar als dit maakt de cynische houding van de regering niet goed.’ Op dezelfde dag herdenkt Turkije overigens ook de overwinning in de Slag om Gallipoli. ‘Die strijd duurde acht maanden. Waarom moet de herdenking juist op onze dag plaatsvinden? Dat is kwetsend’, aldus Minasyan.   

Kaçar benadrukt dat ook de Turken zich gekwetst voelen. ‘Turkije erkent veel feiten. Toch passeren gruwelijke foto’s de revue met een vermelding dat Turkije alles ontkent. Dat is oneerlijk. Overigens, in de periode tussen het instorten van het Ottomaanse Rijk en 1923, werden ook honderdduizenden Turkse burgers slachtoffer van etnische zuivering. Wanneer wordt hun leed erkend?’

Genocide als symbool

Belkarin: ‘Bewijs ontbreekt momenteel.’

Turkije refereert naar de gebeurtenissen van 1915 als ‘de Armeense kwestie’. Ankara vindt dat er geen plan voor systematische uitroeiing was en weigert dus van een genocide te spreken. ‘Een zware term als deze accepteer je pas als er genoeg bewijs is door historisch onderzoek. Dat ontbreekt momenteel’, vertelt Selamet Belkiran, directeur van de Unie van Turkse Verenigingen.

De Armeense kwestie een genocide noemen, kan ook gevolgen hebben. Öztürk: ‘Het idee heerst immers dat erkenning tot schadeclaims en een beroep op Turks grondgebied leidt.’ Ook Minasyan noemt die reden, al vraagt hij zich af of Armenië daartoe zal overgaan.

Sarafian en Vrouyr hebben net als Minasyan Armeense wortels. Zij wijzen vooral op Turkse emoties. ‘Schaamte voor de gebeurtenissen’, denkt Sarafian. Volgens Vrouyr zou het ‘afbreuk doen aan de geloofwaardigheid van Turkije als het na zoveel jaar van ontkenning, toch de term genocide gaat gebruiken.’ In België is het gebruikelijk om fouten toe te geven, daarna kun je vergeven en vergeten. ‘In Turkije maakt zo een actie je klein’, meent Vrouyr.

Klein of niet, de term genocide is enorm gepolitiseerd, vindt Kaçar. ‘Het is een symbool dat verdergaat dan de feiten. Het Westen luistert nauwelijks naar Turkse argumenten. Het dwingt Turkije om, onder eenzijdige voorwaarden, in het reine te komen met het verleden. Maar met zware druk ga je de harten van de Turken niet winnen.’

Arrogante resolutie

Kaçar: ‘Het Westen luistert nauwelijks naar Turkse argumenten.’

De Turkse president Recep Tayyip Erdoğan (regerende AK-Partij) condoleerde in 2014 kleinkinderen van de Armeense slachtoffers. Daarnaast sprak hij over ‘inhumane daden’, verricht door Ottomaanse soldaten tijdens de Eerste Wereldoorlog.

Een jaar later trok hij echter een Turks ambassadeur terug uit het Vaticaan, nadat de paus de term genocide gebruikte.

Ook een vertegenwoordiger uit Wenen is zeer recent teruggeroepen, toen het Oostenrijks parlement op 21 april besloot de genocide te erkennen. Verder liet Erdoğan verstaan dat een niet-bindende resolutie van het Europees Parlement (EP) om de genocide te erkennen (15/04/2015), ‘het ene oor in en het andere uitgaat’.

‘Het is een arrogante resolutie’, meent Kaçar. ‘Het EP negeert hiermee dat er wel degelijk debatten gevoerd worden over de Armeense kwestie in Turkije. Daarbij maakt het EP geen woord vuil aan de Turkse slachtoffers. De resolutie stimuleert Turkenhaat en is vernederend voor (Europese) Turken’, vervolgt de advocaat.

Groot ego

Minasyan vindt Erdoğans optreden ongeloofwaardig: ‘Hij wil een beetje excuses aanbieden, maar zeker niet te veel. Ik snap niet waarom, want er is genoeg bewijs.’ Öztürk kan wel een reden bedenken. ‘Voor Turken is de kwestie vrij recent. Geschiedenisboeken spraken er simpelweg niet over, het collectieve geheugen is gewist. Ook nu blijft onderzoek moeilijk, historici mogen niet alle archieven raadplegen.’

De bevolking weet hierdoor weinig over de gebeurtenissen, vervolgt de journalist. ‘Als politici grote stappen zetten, kunnen zij stemmen verliezen. Nationalisten waren bijvoorbeeld niet blij met de condoleances die Erdoğan vorig jaar gaf.’

Ook het terugtrekken van ambassadeurs uit het Vaticaan en Wenen komt niet uit de lucht vallen: ‘Turkije wil de kwestie uitpraten met Armenië, zonder buitenstaanders. Als er toch internationale bemoeienis komt, reageert de regering wantrouwend’, vervolgt Öztürk. ‘Daarbij heeft Erdoğan een groot ego, een kalm en politiek correct antwoord formuleren, zit er niet altijd in’, vult actrice Sarafian aan.

‘Toch is een gematigd antwoord nodig. De regering wil de dialoog niet aangaan, waardoor we geen stap verder komen’, aldus Vrouyr. Voor de Turks-Belgische Belkiran is de enige oplossing: ‘Duidelijkheid creëren door een groot internationaal onderzoek. De uitkomst hiervan moet door beide landen geaccepteerd worden.’

Herdenkingen

Sarafian: ‘Het is een deel van je erfenis, dat zit nu eenmaal in je.’

De drie Vlamingen met Armeense wortels bereiden zich intussen voor op de honderdjarige herdenking.

Zo organiseert de vereniging van Minasyan deze maand een fototentoonstelling in het Vlaams Parlement en staat ook een herdenking in de Sint-Willibrorduskerk in Antwerpen op stapel, waar de vereniging in 2002 een monument plaatste.

Vrouyr focust op een cultureel programma. ‘Er zijn concerten in de hoofdstad, bij Flagey en Bozar en de Brusselse bioscoop Cinematek zal Armeense films spelen.’ Sarafian is ‘vooral onderhuids veel met de gebeurtenissen bezig. Het is een deel van je erfenis, dat zit nu eenmaal in je.’