‘Wij kunnen de wereld aanleren om de natuur niet meer als handelswaar te zien’

Er staat veel op het spel voor inheemse gemeenschappen in het Amazonegebied in Colombia. Voor er sprake was van corona was er al de constante dreiging van ontbossing en geweld. Westerse en inheemse kennis kunnen elkaar perfect aanvullen om mondiale crisissen aan te pakken, stelt de inheemse Colombiaanse leider Julio Cesar López Jamioy. ‘Daar waar inheemse volken zijn, blijft de natuur bewaard. Waar er geen inheemse volken zijn, is alles cement.’

‘Als je een etnische groep van honderd mensen hebt en er overlijden een of twee van hen, staat dat volk op het punt te verdwijnen.’ Zo beschrijft de Colombiaanse inheemse leider Julio Cesar López Jamioy de bedreiging van het nieuwe coronavirus voor de inheemse volken in het Amazonegebied.

Dat Amazonebekken strekt zich uit over acht Zuid-Amerikaanse landen. In het hele bekken waren op 19 mei 20.000 gevallen van COVID-19 bekend, volgens de berichten van de Pan-Amerikaanse Gezondheidsorganisatie (PAHO). Volgens PAHO-directeur Carissa Etienne komt de ziekte dubbel zoveel voor in de Amazone als in andere departementen in dezelfde landen.

In Colombia trekt vooral de stad Leticia de aandacht, hoofdstad van het departement Amazonas. Daar werd het hoogste aantal bevestigde besmettingen per 100.000 inwoners in Colombia geregistreerd.

Julio Cesar López Jamioy is een inheemse leider van het Inga-volk in het departement Putumayo in Colombia. Hij is voorzitter van de Nationale Organisatie van Inheemse Volken van de Colombiaanse Amazone (OPIAC). De organisatie vertegenwoordigt 64 inheemse volken uit de zes departementen van de Amazone.

OPIAC, de koepelorganisatie die López leidt, laat niets aan het toeval over in haar strijd tegen het verdwijnen van de inheemse gemeenschappen. Guardias, of toezichthouders, bewaken het grondgebied van de inheemse volken die zich bij dreiging van buitenaf, net als hun voorouders, dieper terugtrekken in het Amazonewoud.

Inheemse volken trekken zich net als hun voorouders terug in het Amazonewoud.

Wat op het spel staat, is niet gering. ‘Waar inheemse volken wonen, houdt het woud stand’, zegt López. Als beschermers van het Amazonewoud, dat een sleutelrol speelt in de stabilisering van het klimaat op aarde en een enorme biodiversiteit herbergt, kan hun mondiale rol tellen

Ernstig, overtuigd en vriendelijk vertelt López vanuit de Colombiaanse hoofdstad Bogotá wat de inzet is als het coronavirus zijn opmars verder zet. De regering reageerde te traag op de pandemie, en vanuit Bogotá coördineert de jonge inheemse leider een campagne om de gevolgen daarvan in te dammen.

‘De inheemse volken zijn uiterst goed georganiseerd. Onze basisstructuren staan constant in contact met internationale structuren en organisaties’, vertelt López. De inheemse volken in het Colombiaanse Amazonegebied zetten hun generatielange strijd verder en grijpen daarvoor terug naar de kennis van de ouderen. Ze bieden de wereld een uitweg uit de mondiale crisissen die ons staan te wachten wanneer we uit de lockdowns komen. De inheemse Amazonebevolking biedt een alternatief aan voor onze postcorona-wereld.

Spirituele levenslijn

U vertegenwoordigt de inheemse Amazonevolken in Colombia en pleit voor hen tijdens een complexe mondiale situatie. Hoe gaat het met u? Hoe heeft u de voorbije weken beleefd, ook op spiritueel vlak?

Julio Cesar López Jamioy: Mijn familie en ik leven nu bijna twee maanden geïsoleerd in de hoofdstad Bogotá, net zoals vele andere inheemse leiders die een officiële functie uitoefenen. van hieruit gebeurt de administratie van OPIAC op nationaal niveau. Normaal gezien reizen wij voortdurend tussen onze territoria (het land waar de inheemse gemeenschappen wonen en hun cultuur beleven, red.) en de stad. We bezoeken dan mijn ouders, zussen en broers, en de familie van mijn vrouw.

Voor mijn werk krijg ik normaal gezien hulp van onze familie en de ouderen uit de territoria. Zo zou mijn opa me bijstaan. Nu kan dat niet en dat is heel moeilijk. Bovendien zijn we ook afgesloten van de spiritualiteit van ons land en de kennis van onze ouderen. Als ik thuis was, in mijn territoria, zou ik er de sacrale yage-plant gebruiken, volgens onze traditionele geneeskunde.

Wat is de rol van de ouderen in de Colombiaanse Amazonegemeenschappen in wat er zich vandaag in de wereld afspeelt? Wat denken zij?

Julio Cesar López Jamioy: Hoe ouder iemand is, hoe belangrijker de persoon, vooral wanneer ze plantenkennis bezitten, onze traditionele geneeskunde beoefenen en leiderschapsfuncties innemen. Het is voor ons belangrijk om hen in leven te houden. Zij zijn onze onderwijzers. Wij hebben alleen toegang tot die wijsheid door met hen tijd door te brengen. Dat geldt voor inheemse volken wereldwijd.

‘Er is vandaag veel minder woud om ons in terug te trekken.’

Vandaag doen de mensen in de territoria wat onze voorouders deden om de pandemie het hoofd te bieden. Bij de komst van de Spanjaarden, de rubberplantages en in de meer recente geschiedenis de evangelisatie, isoleerden ze zich door steeds dieper het woud in te trekken. Zelf-isolatie was het enige middel om ons voortbestaan en de cultuur van de inheemse volken te beschermen.

Die strategie moeten we met onze kinderen herhalen. Alleen is er vandaag veel minder woud om ons in terug te trekken. En veel inheemse families leven in de steden, ook ouderen. Vaak zijn ze ontheemd geraakt door het geweld in het land. Dat maakt de strijd tegen de pandemie heel complex.

Westerse en inheemse kennis is verzoenbaar

De inheemse traditionele geneeskunde is heel belangrijk voor jullie volk. Hoe slagen jullie er vandaag in de westerse geneeskunde en de voorouderlijke kennis en geneeskunde te verzoenen?

Julio Cesar López Jamioy: Hoewel de strategie is om dieper het woud in te trekken, blijven we niet afgesloten van de wereld. Het nieuws over het virus raakt via moderne communicatiemiddelen tot bij de meest afgelegen Amazonegemeenschappen. Daardoor leren de ouderen wat de symptomen zijn en kunnen ze die associëren met de planten die voorhanden zijn.

Vanuit westers oogpunt is moeilijk te begrijpen wat voor spirituele verbinding onze ouderen met medicinale planten hebben. De inheemse bevolking weet dat die behandelingen werken, en weet dat onze ouderen de capaciteit hebben om de wereld te begrijpen. Maar het is duidelijk dat we óók westerse wetenschap en infrastructuur nodig hebben, alleen hebben we die niet.

Wat doet de Colombiaanse regering om de inheemse volken te beschermen? Welke strategieën zijn er nodig om de huidige situatie aan te gaan?

Julio Cesar López Jamioy: Er is geen gezondheids- en onderwijsinfrastructuur of sociale ondersteuning. We wezen al vóór deze pandemie op het gebrek daaraan. Vandaag is het departement Amazonas er het ergste aan toe. De hoofdstad Leticia heeft maar één ziekenhuis en een private kliniek voor het hele departement. Er worden ook patiënten van de Braziliaanse grensstad Tabatinga verzorgd. Als de coronagevallen in het departement Amazonas blijven stijgen, wordt dit catastrofaal.

Dat sommige territoria heel afgelegen zijn, helpt. Daardoor bereikte het virus nog niet alle departementen van de Colombiaanse Amazone. Maar Amazonas is een toeristische regio. De maatregelen om de grenzen te sluiten en internationale vluchten stop te zetten, zijn niet tijdig ingevoerd. Via de grens met Brazilië kwam het virus daardoor Leticia binnen.

‘Noodhulp moet worden afgestemd op de culturen van de inheemse bevolking.’

Na druk van verschillende inheemse en middenveldorganisaties probeert de Colombiaanse overheid de situatie nu wel het hoofd te bieden. Ook de media hebben de blik op de Amazone, en vooral Leticia, gericht.

Wij vragen om de noodhulp in coördinatie met de inheemse organisatiestructuren op te zetten en af te stemmen op de culturen van de inheemse bevolking. Inheemse volken hebben vandaag drie dingen nodig: het versterken van onze eigen organisatiestructuren, het autonome beheer van onze territoria, met onze kennis maar ook met instrumenten van het Westen, en voedselsoevereiniteit. Zonder die aanpak zullen de inheemse volken bij deze of de volgende pandemie moeilijk kunnen overleven.

Hoe verloopt de samenwerking met andere inheemse Amazonevolken in de buurlanden?

Julio Cesar López Jamioy: Wij maken deel uit van de Coördinatie van Inheemse Organisaties van het Amazonebekken (COICA). Die inheemse structuren werken samen over de grenzen heen. Terwijl de verantwoordelijke ministers van Colombia en Brazilië pas vorige week vergaderden en ieder land zijn eigen protocollen heeft.

Onze gebieden grenzen ook aan Peru en Venezuela, maar de verhouding tussen onze president, Ivan Duque en Venezolaans president Nicolas Maduro is niet goed. Gelukkig detecteerde onze inheemse wacht nog geen COVID-19 gevallen in de grensstreek met Venezuela. Omdat de grens er verlaten is, controleren wij deze gebieden met onze eigen middelen.

Te midden van wereldwijde lockdowns lijkt de wereld op pauze gezet. Wat betekent dit voor het vredesproces?

Julio Cesar López Jamioy: Wij werkten al langer samen met instituties die instaan voor het vredesproces maar die activiteiten werden nu stopgezet. Aangezien deze situatie nog even zal aanhouden, mogen we niet toelaten dat wat er tijdens het gewapend conflict gebeurde onzichtbaar wordt gemaakt door het coronavirus. Dat personen die verdwenen tijdens het conflict niet gezocht en gevonden worden en families in onzekerheid moeten voortleven.

Evenwicht tussen mens en natuur

De wereld beleeft ondertussen meerdere crisissen die zich na deze tijdelijke gezondheidscrisis verder zetten. Hoe kan de inheemse kennis hand in hand gaan met westerse kennis over het klimaat om de uitdagingen van onze tijd aan te gaan?

Julio Cesar López Jamioy: De kennis en praktijken van de inheemse volken moeten geïntegreerd worden met kennis van het Westen. Wij zijn niet alleen op de wereld en moeten samenleven, daar pleiten we al lang voor. Maar we kunnen niet toelaten dat het westers kennisveld de inheemse culturen absorbeert.

Van aan een bureau in de stad wordt bedacht hoe de inheemse bevolking moet worden geholpen. Ze komen ons opleggen wat zij hebben bedacht en vaak niets met de inheemse cultuur te maken heeft, hoewel vele mensen in onze gemeenschappen zowel de westerse als de inheemse cultuur kennen.

‘Wij hebben een evenwicht gevonden tussen de mens en de natuur.’

Wij vonden een evenwicht tussen de mens en de natuur. Wij leven met de bomen, de rivieren, de natuur. Mensen met een ontwikkelingsvisie zien water en bouwen een dam, waar bomen zijn, denken ze aan goud of petroleum. Zelfs zuurstof wordt verkocht. Onze ouderen kunnen het gedachtegoed om de natuur niet als handelswaar te zien, aanleren aan de wereld.

Maar ook wij hebben technologie van buitenaf wel nodig. Zo gebruiken we drones om onze territoria te controleren en op te volgen waar de ontbossing, illegale mijnbouw en veeteelt plaatsvindt, hoe ons territorium meer en meer wordt ingeperkt. Of we gebruiken camera’s om te onderzoeken welke dieren in onze territoria wonen. We hebben computerprogramma’s waar we die informatie verzamelen en kunnen inzetten.

Met communicatietechnologieën delen we onze kennis met de buitenwereld. Maar de technologie moet in dienst staan van de inheemse volken, niet andersom.

De huidige mondiale gezondheidscrisis legt de diepe ongelijkheden van het systeem bloot. Is er nood aan andere vormen van leiderschap?

Julio Cesar López Jamioy: Vandaag zien we dat de inheemse families die in de steden wonen het meest getroffen zijn door de pandemie. Het gewapend conflict joeg velen van hun land en verplichtte hen in de stad te gaan bedelen. De inheemse bevolking in de steden bevindt zich ver weg van de kennis, de gebruiken en betekenisgeving in onze territoria. Zij die de meest humanitaire hulp vroegen, zijn de families in de steden. Ook wie tijdelijk in de stad is, zoals studenten, bevindt zich in die situatie.

Inheemse volken kunnen de wereld tonen dat er een andere optie is dan het kapitalisme. Wij sluiten ons niet af van de wereld, maar bieden onze kennis en levenswijze als alternatief.

‘Er is een andere manier om rijkdom te meten.’

Er kan samengeleefd worden tussen de mens en de natuur. Daar waar inheemse volken zijn, blijft de natuur bewaard. Waar er geen inheemse volken zijn, is alles cement. Er is een andere manier om rijkdom te meten. We kunnen comfort hebben en toch samenleven met de natuur. De mensheid kan die optie aannemen of niet.

In de steden leven de mensen snel. Ze doen verschillende dingen tegelijkertijd. Wij zeggen: ‘Wacht eens even, niet alles moet zo snel gaan. De natuur stuurt ook een boodschap, de natuur heeft ons iets te vertellen. Luister naar de vogels, naar de wind in de bomen. We kunnen de ouderen bijstaan en leren van het geduld dat zij aan de dag leggen, het ritme van hun stappen volgen.

Lees ook

Oorlog in tijden van pandemie: sociale leiders in Colombia lopen nu nog meer gevaar

Post-pandemie weg

Wat is de weg voor de wereld na deze pandemie? Denkt u dat er echte verandering mogelijk is, dat we kunnen leren van deze mondiale gezondheidscrisis en het beter doen?

Julio Cesar López Jamioy: Zonder alternatieven op korte en middellange termijn zullen velen in de steden discriminatie ondervinden en honger lijden. We zullen onze rechten verliezen.

‘We moeten de inheemse kennis en gebruiken versterken.’

We moeten de inheemse kennis en gebruiken versterken. De crisis bevestigde alleen maar wat wij al lang zeggen. Het zijn de territoria van de inheemse gemeenschappen die voor het leven zullen zorgen, ook voor de volgende generaties. Wie vandaag het meest geïsoleerd woont, bevindt zich vandaag in de beste situatie. De natuur voorziet in wat ze nodig hebben. Ik hoop dat wat na de crisis volgt met respect gebeurt voor de inheemse volken, voor hun land en gebruiken.

Heeft u hoop dat het leven zich in stand houdt?

Julio Cesar López Jamioy: Wij hebben altijd gezegd dat het leven verder gaat. Onze voorouders overleefden de verovering en achtereenvolgende regimes die de inheemse bevolking probeerden decimeren.

Omdat we vaak afgelegen leven, zijn we zo enigszins beschermd van wat de wereld overkomt. Ook deze pandemie moeten wij overleven. We mogen niet opgeven zonder te vechten voor het leven. We vragen om solidariteit. We leveren het gevecht zodat de volgende generaties inheemse volken op deze aardbol kunnen blijven leven.