Hoe zit het met de zogenaamde koppigheid van de Irakees?

Theatermaker Hassan Khayoon: 'Irakezen verlangen naar hoop'

Geen beter voetbad voor een reportagereis naar Irak dan een goed gesprek met de Iraakse-Antwerpse theatermaker Hassan Khayoon. Zijn recentste theaterstuk Othello, in 2015 te zien in de Monty in Antwerpen, was recent te zien in Caïro en hij heeft plannen om ook in Bagdad op te treden op vraag van het Nationale Theater van Bagdad. Geen evidente podiumplaatsen: noch Caïro noch Bagdad lijken elk immers moeilijk los te komen van de dictatuur.

Khayoons Othello is niet de Othello van William Shakespeare. Waar Shakespeare schreef hoe menselijke passies als liefde, ambitie, jaloezie en wraak tot iemands ondergang kunnen leiden, koos Khayoon een politieke invulling in zijn interpretatie.

Hassan Khayoon
- Irakees, theatermaker en acteur
- Studeerde regie aan het Conservatorium in Bagdad en aan de Universiteit van Bagdad, waar hij zijn Bachelor of Fine Arts behaalde
- Ruilde het Midden-Oosten in 2005 in voor Europa. Na zijn deelname aan het uitwisselingsproject Bagdad-Berlin in Duitsland trok hij naar België.
- Werkte theatervoorstellingen uit voor Moussem, Monty, Zomer van Antwerpen
- Vanaf 2012 geeft hij ook wekelijkse theater - improvisatie lessen en diverse intensieve workshops en werkt hij als coach en regisseur voor verschillende theater –en danscompagnieën
- Zijn interpretatie van Othello van William Shakespeare, zijn meest recente stuk, was in september nog te zien in Caïro

‘Het is simpel’, vindt hij. ‘Toen ik Shakespeare las, zag ik meteen de link met Saddam Hoessein als Othello. Het Iraakse volk vond ik terug in de rol van Desdemona, Othello’s geliefde, en Amerika zag ik vertolkt door Jago, de intrigant die Hoessein op de een of andere manier bleef steunen. Vergeet niet dat Amerika wapens leverde toen Saddam Irak in een oorlog tegen Iran sleepte. En net zoals Othello zijn lief kapotmaakte uit jaloezie, haar niet kon delen, niet kon verdragen dat ze zich ontwikkelde, maakte Hoessein Irak kapot.’

Die vernietiging begon met de oorlog tegen Iran, ging verder tijdens de Golfoorlogen. ‘Sinds de jaren tachtig werd Desdemona beknot in haar vrijheid, haar zelfontplooiing.’ De gemuilkorfde Desdemona kreeg in Khayoons Othello dan ook geen stem maar enkel de dans om zich uit te drukken. ‘Desdemona moest binnenblijven, mocht geen contact nemen met de buitenwereld, werd verboden om televisie kijken of kranten te lezen.’

Khayoons Othello eindigt ook dramatischer dan die van zijn geestelijke vader. In een eindscène vol bloed weergalmt luidt de stem van Othello. Hij kondigt aan niet te zullen sterven, waarschuwt dat men hem altijd zal blijven horen, zal blijven zien. Othello waarschuwt ook voor de zwarte vlag die zal komen, een verwijzing naar Al Qaeda dat daarna overging in Daesh.

Verlangen naar de dictator

Ondanks alle ellende die hij uitriep over Irak, kent Khayoon nog mensen die Saddam blijven verdedigen, ook in zijn familie, tot vandaag nog. Ze zien niet wat hij kapotmaakte, hebben zelf de tirannie niet meegemaakt, klinkt het. En net die blindheid voor het echte verleden, is volgens Khayoon een bewijs dat de geest van Saddam vandaag nog genadeloos in Irak rondwaart. ‘Hij leeft ook gewoon verder in figuren als Nouri al-Maliki (premier van 2006-2014, td). Maliki zette, weliswaar met een andere insteek dan die van Saddams Baathpartij, net hetzelfde beleid verder. Erger nog, hij gaat een stap verder. Hij veranderde de kleur van de vlag, maar stampte de broze eenheid van Irak nog verder de grond in.’

‘Identiteiten als sjiitisch, soennitisch, christelijk, Koerdisch waren echter niet op de voorgrond. Het was bijzaak, zo leek het toch.’

Wat critici de wraak van de sjiieten noemen, vindt Khayoon een onbegrijpelijke absurditeit.

‘In de jaren tachtig en negentig was de essentie van identiteit: Irak - ook al werden we bestuurd door een dictator, die eerder de soennitische kaart trok. Identiteiten als sjiitisch, soennitisch, christelijk, Koerdisch waren echter niet op de voorgrond. Het was bijzaak, zo leek het toch. Maliki heeft die Iraakse identiteit gestolen en vervangen door religie, maar dan een religie die beleefd lijkt te worden via grote billboards.’

In Irak was maar één deur

Zelf liep Khayoon niet weg van de ernstige problemen van de oorlog maar van het totale gebrek aan ruimte en lucht in Irak. ‘Ik had teveel ambities die ik in Bagdad niet kon waarmaken. En weet je wat mijn leven hier zo mooi maakt? Ik kan hier op een rustige manier denken, creëren wat ik wil, de ruimte is hier open, de vrijheid groot, en er zijn veel deuren. In Irak was er maar één en die geraak je nog steeds alleen binnen via de juiste netwerken, niet omdat je mooie kunst maakt.’

Khayoon kreeg asiel in ons land. Maar hij worstelt er wat mee: met die woorden “asiel” en “vluchteling”. ‘Wat is dat: “een vluchteling”, naast de politieke connotatie die aan dat woord wordt gegeven? Ik blijf wel degelijk Irakees, maak nog deel uit van Irak, mijn geboorteland. Ik wil het idee blijven hebben dat ik kan terugkeren. Zonder die keuzemogelijkheid zou ik geestelijk sterven.’

Stof moet weg

Natuurlijk is zijn land niet alleen oorlog. Het is een land met een verleden, met rijke verhalen en nieuwe verhalen. ‘Maar dat vergeet men. Als ik lees wat in de klassieke en sociale media wordt geschreven, word ik niet gelukkig over de ideeën over mijn land. Mensen gaan ervan uit dat we een achterlijke gewelddadige cultuur zijn. Dat klopt niet en het is pijnlijk. Dat beeld moet veel genuanceerder. De wereld moet het potentieel in Irak aanmoedigen, afstanden verkleinen.’

‘Hoe komt dat Brussel, de hoofdstad van de EU, geen diplomatieke afvaardiging heeft in Bagdad, enkel in Amman?’

‘Ik vind het bijvoorbeeld heel vreemd dat België geen ambassade heeft in Irak. Hoe komt dat Brussel, de hoofdstad van de EU, geen diplomatieke afvaardiging heeft in Bagdad, enkel in Amman? De ons omringende landen zijn wel diplomatiek vertegenwoordigd in Bagdad: Nederland, Frankrijk, Duitsland, Engeland… Die keuze vergroot de afstand. De uitwisseling blijft uit, van kunsten, culturen, mensen, informatie.’

Tegelijk lijkt het Iraakse rijke verleden onder een dikke laag stof te liggen. Een stad als Bagdad heeft nog decennia nodig om los te komen van het beeld van conflictstad.

‘Maar zover staat Bagdad nog niet.’

Religie mobiliseert

‘Iedereen vindt het fantastisch dat Daesh weg is, maar in Mosoel gaan nog wel gevechten door’, zegt Khayoon. ‘Zelfs als Daesh echt weg is, zal de reële strijd om de macht nog niet zijn gestreden, noch in Mosoel, Kirkoek, noch in Bagdad.’

‘Zelfs als Daesh echt weg is, zal de reële strijd om de macht nog niet zijn gestreden, noch in Mosoel, Kirkoek, noch in Bagdad.’

Bovendien is het verzet zwak. De Irakezen zijn moe na meer dan dertig jaar oorlog. De demonstraties om meer goed bestuur, meer burgerrechten op vrijdag in Bagdad, trekken nauwelijks volk aan. Hoe zit het dus met die zogenaamde koppigheid van de Irakees? ‘Er zijn natuurlijk veel Irakezen en evenveel realiteiten. Maar ik vind wel dat er wat meer weerstand zou mogen zijn bij de gewone Irakezen. De combinatie van angst en de politieke recuperatie ervan door sektarische groepen maakt volgens mij dat Irakezen echter weinig reden zien om naar buiten te gaan en te zeggen dat ze genoeg hebben van het wanbeleid. Irakezen zijn koppig maar niet koppig genoeg, helaas. Angst is een reëel gegeven maar ik vind het zo jammer dat iemand als Muqtada al-Sadr wel duizenden mensen kan mobiliseren.’

Als religie zo overduidelijk mobiliseert is de vraag hoe de huidige premier al-Abadi dat spel net probeert te ontwijken, in de aanloop naar de parlementsverkiezingen in 2018. Abadi staat namelijk bekend als een gematigde sjiitische president, die, anders dan zijn voorganger Maliki, de boel bij elkaar tracht te houden en daardoor ook steun zou genieten van soennitische groepen. Het klinkt mooi, maar intussen ligt Abadi ook danig in de clinch met de Koerden, en was het onder zijn bewind dat de luchthaven van Erbil in de Koerdische Autonome Regio werd gesloten.

‘Ik ben heel benieuwd wat de verkiezingen in mei zullen brengen. Wat zal gebeuren met Haider al-Abadi en Nouri al-Maliki en de Dawa-partij waartoe ze allebei behoren? Is een doorbraak mogelijk in een land dat nu zo doordrongen is van de religieuze politiek? Ik vrees van niet, terwijl ik zo verlang naar hoop, het weerkeren van rust en geluk voor de mensen, over alle religieuze grenzen heen.’

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.