Alternatieve media in Turkije zijn niet dood

Gürkan Özturan over onafhankelijke journalistiek: ‘Hoe harder je iets onderdrukt, hoe groter het wordt’

Gürkan Özturan

Meer dan negentig procent van de Turkse media is intussen in handen van de staat en de sympathisanten van president Erdogan. Toch blijven onafhankelijke journalisten, ondanks de repressie, timmeren aan de weg naar meer democratie. MO* sprak met Gürkan Özturan van het burgerjournalistiekplatform Dokuz8news.

Sinds de mislukte couppoging in juli 2016 gebruikt Turkije de noodtoestand om critici van het regime, onafhankelijke media en mensenrechtenorganisaties het zwijgen op te leggen. Sindsdien werden meer dan 115.000 mensen ontslagen of geschorst, onder wie ambtenaren, rechters, academici en journalisten. Bovendien was Turkije de voorbije twee jaar het land met het grootste aantal journalisten in gevangenschap.

Het scenario is steeds gelijkaardig: kritische stemmen worden vervolgd voor vermeende steun aan terreurorganisaties. In concreto betekent dat: beschuldigingen van banden met ofwel de Koerdische PKK of met de beweging rond Fetullah Gülen, die volgens de meeste bronnen achter de staatsgreep van 2016 zat.

Ruimte voor onafhankelijke journalistiek krimpt

Nu Tayyip Erdogan zijn macht verder kon consolideren met de vervroegde verkiezingen van juni en het presidentiële regime dat hij vorig jaar liet goedkeuren, is de verwachting bij veel Turkse mediamensen dat de ruimte voor vrijheid van meningsuiting en onafhankelijke journalistiek verder zal krimpen.

Niet iedereen laat zich daardoor echter afschrikken of intimideren. Gürkan Özturan, die mee aan het hoofd staat van het burgerjournalistiekplatform Dokuz8news, ziet zijn medium net groeien.

Dokuz8news begon met dertig mensen, ondertussen hebben we 710 burgers een journalistieke training gegeven, waarvan er nog 500 actief zijn in ons netwerk

Hoewel Dokuz8news een van de 375 organisaties was die gesloten werden na de couppoging, laten ze de moed niet zakken. De naam Dokuz8Haber betekent ‘negen acht nieuws’. Het is een verwijzing naar de muziek van de Roma die een onregelmatig 9/8-ritme heeft. De slogan van Dokuz8news is dan ook ‘het ritme van het leven en het nieuws’.

‘Dokuz8news komt voort uit de Geziprotesten. Daar ontstond the Gezi Post, een communicatienetwerk van burgerjournalisten, zoals ik destijds, en professionele journalisten die toen nog niet ontslagen waren omdat ze over Gezi berichtten’, vertelt Özturan.

‘The Gezi Post bleef niet lang overeind, maar in 2014 kwam er een netwerk uit voort van burgerjournalisten en professionele journalisten die de krachten bundelden. Dokuz8news was geboren. We zijn begonnen met dertig mensen en ondertussen, vier jaar later, hebben we 710 burgers een journalistieke training gegeven, waarvan er nog 500 actief zijn in ons netwerk.’

Werken vanuit woonkamers

Jullie organisatie werd vorig jaar gesloten door de overheid. Hoe slagen jullie erin te blijven voortwerken ondanks de repressie?

Gürkan Özturan: Vroeger was ik steeds bang dat mensen zich door de beperkingen en interventies van de staat zouden laten ontmoedigen. Het tegendeel was echter waar. Het afgelopen jaar hebben we meerdere politieraids in onze kantoren gehad en na elke raid stonden er meer mensen klaar om zich bij ons te voegen. Hoe meer druk er is, hoe meer journalisten en burgerjournalisten er zijn.’

In november 2016 werd de vereniging die Dokuz8 oprichtte gesloten in de nasleep van de coup, maar het netwerk bleef overeind omdat het zo groot is. Enkele maanden later, in maart en april 2017, vonden er echter raids op onze kantoren plaats. Al ons materiaal en onze fondsen werden in beslag genomen, onze bankrekening werd bevroren en onze website werd offline gehaald.

Veel ngo’s die gesloten werden, overhandigden de sleutels en gaven op. Wij zetten door en bleven aan journalistiek doen. De solidariteit was enorm. Mensen boden ons hun living aan om als werkplek te gebruiken. Café-eigenaars met sterk internet boden hun café aan. Soms werkten we vanuit het park. Zo hopten we drie maanden lang van de ene locatie naar de andere. Tegen de zomer kregen we een kantoorruimte te huur aangeboden, waar we begonnen met vier plastic stoelen en tafels.

Wat is het voordeel van een netwerk van burgerjournalisten in een repressieve context?

Gürkan Özturan: Het grootste voordeel is dat je als gewoon nieuwsnetwerk simpelweg niet genoeg capaciteit zou hebben. Wij hebben 500 mensen in ons netwerk die we als regulier nieuwsplatform natuurlijk niet zouden kunnen betalen. Burgerjournalistiek wordt beoefend vanuit een passie van actieve burgers die vinden dat mensen over een bepaalde zaak ingelicht moeten worden.

Bovendien zijn we dankzij de fluïde structuur moelijker stil te leggen. We kunnen van gelijk waar werken. Als we gesloten worden, zeggen we: ‘Oké, waar houden we onze volgende vergadering?’ Stel dat de oprichters gearresteerd worden, dan zijn de bestuurders er nog. Stel nu dat zij ook gearresteerd worden, dan staan de mensen die van nabij betrokken zijn klaar. Zo zal er steeds wel iemand zijn die de verantwoordelijkheid op zich neemt en het netwerk leidt. Mensen kennen elkaar, ze zijn bevriend en ze zouden samen voortdoen.

Ghost ban op Twitter

Jullie publiceren in de eerste plaats op sociale media terwijl jullie website van minder groot belang is. Tegelijkertijd is Turkije wereldrecordhouder in aanvragen om tweets te verwijderen en voert Facebook een beleid waarbij het steeds minder nieuws toont. Welke hinder ondervinden jullie hiervan?

Gürkan Özturan: Onze Twitteraccounts werden meermaals geblokkeerd. Twitter is daar wel redelijk behulpzaam in. Eén keer lieten ze ons weten dat ze de beslissing van het Turkse gerecht om ons account te blokkeren niet gingen volgen omdat ze het onzin vonden. De tweede keer moesten we een artikel over de e-maillekken van Berat Albayrak, de minister van Energie en Erdogans schoonzoon, verwijderen om weer toegang te krijgen tot ons account.

Maar hoe harder je iets probeert te onderdrukken, hoe groter het wordt. Het Streisandeffect is dat. Net omdat de overheid dat nieuws wilde censureren, spraken alle tv-zenders er indirect over en gingen mensen actief op zoek naar het nieuws.

‘De mensen van Twitter lieten ons weten dat ze de beslissing van het Turkse gerecht om ons account te blokkeren niet gingen volgen omdat ze het onzin vonden’

Recent hadden we echter een vervelender probleem met Twitter, we kregen een ghost ban, wat betekent dat duizenden mensen geklaagd moeten hebben dat wij spam verspreidden. Met een ghost ban zien je lezers je tweets niet meer, maar Twitter brengt je daar niet van op de hoogte. Het duurde dus een hele tijd voor we het doorhadden.

We zijn ervan overtuigd dat we ons moeten begeven waar onze lezers het meest aanwezig zijn en momenteel is dat op sociale media. Tegelijk zijn Twitter en Facebook privébedrijven die niet volledig te vertrouwen zijn, want uiteindelijk is hun hoofddoel hun zaak draaiende houden.

In sommige landen zijn de enige onafhankelijke media echter degenen die op sociale media opereren. Ik hoop dat we de beperking van Facebook op nieuws ongedaan kunnen maken. We mogen niet te zeer afhankelijk zijn van die grote platformen. Ik blijf er in Europese kringen dan ook op hameren dat we een transnationaal platform voor burgerjournalistiek moeten vormen.

Burgers als back-upplan

Vanwaar de nood aan van een transnationaal platform en waarom specifiek burgerjournalisten?

Gürkan Özturan: In Turkije boeten de media steeds meer aan geloofwaardigheid in aangezien ze worden overgekocht door pro-overheidsmedia. Ook in de Verenigde Staten zie je een aanval op de journalistiek met Trump die CNN als fake news bestempelt. Jammer genoeg zijn er veel mensen die daarin trappen, maar tegelijk mobiliseert het volgens mij meer mensen die organisaties oprichten om te ijveren voor democratie. Daarom is burgerjournalistiek in de VS aan een opmars bezig.

In Europese landen als Hongarije, Polen en binnenkort waarschijnlijk ook Tsjechië is het cruciaal een netwerk van actieve burgers te hebben die klaarstaan om te handelen wanneer het nodig is. Met netwerken van actieve burgers blijft er hoop. Wanneer journalisten zodanig vervolgd worden, zoals nu in Turkije, dan is het belangrijk dat we als burgers solidair zijn met hen en hen proberen te helpen. Je kan niet verwachten dat een handvol journalisten al het werk op zich neemt terwijl de burgers op hun lauweren rusten. Er moet actief burgerschap zijn van burgers die zich inzetten om betrouwbare, correcte en geverifieerde informatie te geven.

Daarnaast zijn er ook burgers die dingen te zeggen hebben die een impact kunnen hebben op de samenleving, maar die niet aan het woord komen in de mainstream media. Zo gaven we onlangs een journalistieke training aan een aantal dokters van de Turkse medische vereniging die vervolgd werden omdat ze zich uitspraken tegen de militaire campagne in Afrin onder het motto ‘oorlog is ongezond’.

De pro-overheidsmedia brandmerken hen als verraders en publiceren artikels waarin ze beweren dat de medische vereniging een internationale samenzwering is. Het is belangrijk dat de dokters hun verhaal kunnen vertellen, anders zullen ze voor altijd dat etiket blijven dragen.

Noch terrorist, noch martelaar

Hoe is het gesteld met dat actieve burgerschap in Turkije? Tijdens Gezi was er duidelijk een grootschalige protestbeweging. In hoeveree bestaat die nog?

Gürkan Özturan: Er is nog steeds verzet en strijd tegen onderdrukking. Jammer genoeg geven veel internationale waarnemers een fout beeld van Turkije. Voor Gezi vonden ze Turkije een fantastisch land dat wondersnel vooruitging. Nochtans was het nu ook weer niet zo geweldig. Er waren toen ook al veel problemen, risico’s en een tekort aan democratie, maar er werd gesuggereerd dat er niets aan de hand was. Het beeld dat nu naar voor geschoven wordt, is het omgekeerde: Turkije is de hel, het is een hopeloze, vreselijke plaats. Niemand biedt weerstand en iedereen buigt voor de macht.

‘Beperkingen dwingen ons creatiever te zijn en maken dat burgers actief worden in het opeisen van hun rechten’

Beide beelden zijn radicaal en niet accuraat. Er is een grote sociale dynamiek voor verandering. Veel mensen verzetten zich tegen de huidige gang van zaken. Kijk maar naar het referendum. De AKP had grote budgetten, bestempelt de oppositie als terrorist, controleert een groot deel van de media en vormde een alliantie met MHP, de vierde grootste partij.

Desondanks stemde amper 50 procent ‘ja’ en zelfs dat valt te betwisten, want er waren veel onregelmatigheden en veel mensen gaan ervan uit dat het nee-kamp eigenlijk gewonnen heeft.

Als vijftig procent van de bevolking, en in het bijzonder de jeugd, tegen dit soort behandeling door de overheid is, dan is er veel hoop. Beperkingen dwingen ons creatiever te zijn en maken dat burgers actief worden in het opeisen van hun rechten. Die burgers gaan het land veranderen in de positieve zin. Binnen vijf tot tien jaar gaan we een heel ander Turkije hebben.

Tegelijk is er veel polarisering. Krijgen jullie ook tegenwind van gewone burgers?

Gürkan Özturan: We letten erop dat ons taalgebruik steeds zo objectief mogelijk is. Onze lezers zijn geen idioten, maar mensen die zich een eigen mening kunnen vormen, dus proberen we hen niets op te leggen door ons taalgebruik. Enerzijds worden we daarom geprezen, maar we krijgen ook veel negatieve respons omdat we bepaalde woorden niet gebruiken. Zo hebben we het niet over een terrorist die uitgeschakeld werd, maar over een persoon die omkwam en die verdacht wordt van het lidmaatschap van een bepaalde organisatie.

We zijn ook bij de weinige nieuwsorganisaties die tegenwoordig niet van een martelaar spreken wanneer er soldaat sterft. Telkens er een soldaat omkomt, zijn er dus mensen die zich boos maken omdat we niet het woord martelaar gebruiken. Soms word je er zelfs van beschuldigd steun te verlenen aan terrorisme omdat je het niet over martelaren hebt.

Gevangenis als denktank

Ben je zelf niet bang voor vervolging door je werk voor een kritisch nieuwsplatform?

Gürkan Özturan: Die mogelijkheid is er altijd. Zelfs als ik niets zou schrijven en me niet zou uitspreken, riskeer ik als gewone burger vervolgd te worden. Op deze manier heb ik tenminste het gevoel dat ik doe wat ik kan voor een betere toekomst in dit land. Bovendien is er ook iets omgeslagen tijdens Gezi.

‘Het is voor gelijk welke overheid gevaarlijk schrijvers en journalisten op te sluiten. Ze hebben dan veel tijd om na te denken en tot de essentie van hun schrijverschap te komen’

Iedereen bleef toen herhalen dat we de angst voorbij waren. We hebben in Turkije te maken met een grote mate van onderdrukking, maar dat creëert tegelijk de moedigste journalisten ter wereld.

Het is voor gelijk welke overheid heel gevaarlijk schrijvers en journalisten op te sluiten. Ze hebben dan veel tijd om na te denken en tot de essentie van hun schrijverschap te komen. Zo hebben ze nog een grotere impact eens ze vrij zijn.

Kijk naar Ahmet Şık, voor zijn gevangenschap was hij al scherp, maar nu is hij echt furieus’ [onderzoeksjournalist Ahmet Şık nam kort na zijn vrijlating deel aan de vervroegde verkiezingen voor de pro-Koerdische oppositiepartij HDP, de Democratische Volkspartij, en werd verkozen om te zetelen in het parlement, nvdj].

In jouw geval zit de journalistiek je ook in het bloed. Je begon al op erg jonge leeftijd. Wat zette je daartoe aan?

Gürkan Özturan: Toen ik in de lagere school zat -ik was een jaar of zes-zeven- was de oorlog in Bosnië gaande. Daarvoor had je ook al de verdrijving van Turkse Bulgaren uit Bulgarije. De vluchtelingen leefden in overheidsgebouwen, onder andere in mijn lagere school, en in onze wijk, maar hun verhalen kwamen niet echt aan bod in het nieuws. Dat zette me aan het denken: ik vond dat iemand hun verhaal moest vertellen. Zelf kon ik toen amper schrijven, maar zo begon ik na te denken over het nieuws.’

Toen ik acht was, maakte ik met mijn beste vriend een krantje. Het ging over wat er gebeurde in onze wijk en over techniek en wetenschap. Er waren toen geen printers of kopieermachines dus we hadden één handgeschreven exemplaar, waar we verschillende weekends aan gewerkt hadden, dat circuleerde bij ons in de buurt. Sindsdien ben ik altijd bezig gebleven met het schrijven en compileren van nieuws.

Ik ben proMO*

 

Steun ons unieke non-profit mediaproject en word proMO*.

Je ontvangt ons magazine en geniet van een pak andere voordelen

Je maakt MO* mee mogelijk en steunt ons in onze missie.

Voor € 4,60/maand of € 60/jaar.

Ik word proMO*

Echte capaciteit

Hoeveel mensen volgen het nieuws via Dokuz8news?

Gürkan Özturan: Het aantal lezers blijft stijgen. Eén van de redenen daarvoor is natuurlijk ook dat zoveel media gesloten worden en mensen dus op zoek gaan naar een nieuwe bron voor nieuws. Bij speciale gelegenheden, op de dag van het referendum bijvoorbeeld, zien we wat onze echte capaciteit is.

Onze tweets werden die dag 6,5 miljoen keer weergegeven. We kunnen onze lezers niet tellen aan de hand van het aantal volgers. Ik heb bijvoorbeeld vrienden die zeggen dat ze onze Twitterfeed niet durven volgen omdat ze voor de staat werken, maar dat ze dagelijks onze pagina bezoeken om het nieuws te lezen. Mensen zijn bang voor de gevolgen als ze een kritische nieuwsorganisatie volgen.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Freelance journaliste

    Na omzwervingen doorheen verschillende jobs in de cultuur- en sociale sector besliste Ebe dat het hoog tijd was om na te denken over wat ze écht wilde doen.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.