Fatima Rochdi: ‘We zijn allemaal iemands ander’

In Brussel zijn er meer dan 180 verschillende nationaliteiten aanwezig, dat is voldoende om een aanzienlijk deel van de wereld te leren kennen zonder ooit de stad te verlaten.

De gidsen of cultuursmokkelaars van rondleidingen AlterBrussels begeleiden je tijdens een reis in de tijd, van de ene wereld naar de andere, van het ene land naar het andere en van de ene gemeenschap naar de andere en dit ofwel te voet of met de metro.

Oprichtster Fatima Rochdi zit ons op te wachten in haar favoriete theehuis van de Sint-Katelijnestraat in Brussel. Geen luidsprekers of paraplu’s -attributen van de gewone toeristengids- in het zicht. Maar AlterBrussels is dan ook een buitengewone organisatie.

Geen Mirakels

Wat heeft je ertoe aangezet AlterBrussels op te richten?

Fatima Rochdi: Jaren geleden, kwam ik regelmatig vanuit het Groot Hertogdom Luxemburg met collega’s naar Brussel voor werkseminaries en dergelijke. De manier waarop mijn collega’s over Brussel spraken vond ik heel kwetsend -nochtans ben ik verre van chauvinistisch-, daarom besloot ik positief te reageren op hun vooroordelen om aan te tonen dat ze een vertekend beeld hadden.

Ze dachten bijvoorbeeld dat Brussel overloopt van de buitenlanders. Dat is op zich niet fout, maar door de manier waarop ze dat zeiden, begreep ik dat ze dat maar niets vonden, en dat wilde ik veranderen. Het toeval wil dat het merendeel van mijn toenmalige collega’s Duits was en dat zij heel erg vooringenomen waren tegenover Turken. Ik vroeg me af waarop ze zich baseerden en of ze ooit een Turk ontmoet hadden, of ze met Turken gesproken hadden.

Zo is mijn eerste parcours begonnen, in Sint-Joost-Ten-Noode in de wijk gekend als Klein Anatolië. Ik heb de rondleiding georganiseerd rond ontmoeting met Turkse en Turkstalige gemeenschappen. Zo kon de groep ten eerste ontdekken hoe deze gemeenschappen in Europa terechtgekomen zijn, want dat was geen toeval, na WWII zijn er akkoorden gesloten tussen Turkije en verschillende Europese landen om arbeiders te laten komen. Maar ik wou vooral de veerkracht en creativiteit van deze zogenaamde gastarbeiders in de kijker zetten en laten zien hoe zij samen met de andere Brusselaars bouwen aan de schoonheid van dit Gewest.

Welke impact heeft een dergelijke rondleiding op racistische denkbeelden? Op welke manier kan je daar verandering in brengen?

Fatima Rochdi: Begrijp me niet verkeerd, zo’n rondleiding verricht geen wonderen. Wie bekrompen was, is niet ruimdenkend van de reis teruggekomen. Maar collega’s die vooral last hadden van onwetendheid en van een irrationele angst, zijn wel veranderd door de ander te ontmoeten, door die gezellige confrontatie. De ‘anderen’ waren in dit geval kunstenaars, handelaren en families en individuen.

‘Door ontmoetingen met buurtbewoners kunnen bezoekers inzien dat al die buitenlanders die onterecht zo veraf lijken te staan van wat “wij” zijn, helemaal verweven zijn in het Brusselse leven’

Het grote succes van die eerste rondleiding –en daar ben ik heel fier op– was een koppel dat achteraf teruggegaan is met de familie naar die Turkse wijk en die nadien zelfs naar Turkije op vakantie gegaan is. Nochtans lieten zij zich voor de ontmoeting heel hard uit over Turken en buitenlanders in het algemeen.

Toen heb ik besloten om mijn steentje bij te dragen en bruggen te slaan tussen gemeenschappen. Ik besef dat een dergelijke uitspraak nogal vaag en zweverig klinkt, daarom kies ik ervoor dit te realiseren door concrete bemiddeling. Als bemiddelaar open ik letterlijk de deuren tussen de verschillende gemeenschappen om de ontmoeting met de ander een handje te helpen.

Door een bezoek aan de wijk en ontmoetingen met haar bewoners kunnen mensen inzien dat al die vreemdelingen waar men zo bang voor is en die zo veraf lijken te staan van wat “wij” zijn, dat die helemaal verweven zijn in het Brusselse leven.

 

Steun ons unieke non-profit mediaproject en word proMO*.

Je ontvangt ons magazine en geniet van een pak andere voordelen. 

Je maakt MO* mee mogelijk en steunt ons in onze missie.

Voor € 4,60/maand of € 60/jaar.

Ik word proMO*

Heb uw naaste lief

Hoe ga je concreet aan de slag deze banden te smeden en bruggen te slaan?

Fatima Rochdi: Wanneer we een parcours voorbereiden, gaan we op zoek naar een aantal ankerpunten en sleutelfiguren, onder andere, van de grootste of meest zichtbare gemeenschappen in de wijk. We hebben daarbij een bijzondere aandacht voor het religieuze en spirituele aspect omdat deze vaak tegelijk mysterieus en verontrustend is. Mensen stellen zich heel wat vragen bij de geschiedenis van de ander.

Zo proberen we meer vriendelijkheid en genegenheid te creëren tussen de deelnemers en de bezochte personen en gemeenschappen door ervoor te zorgen dat beide partijen in de loop van de rondleiding inzien dat ze heel wat met elkaar gemeen hebben. Helaas heeft de mens deze gemene deler nodig,want wanneer de ander te anders is, lijkt het moeilijker die lief te hebben. Mijn niet zo verborgen agenda is dus ervoor zorgen dat mensen elkaar beter genegen zijn, ongeacht hun verschillen door te wijzen op wat ze gemeen hebben.

We hebben er dan ook heel bewust voor gekozen ‘alter’ -wat staat voor ander(s)- in onze naam te verwerken, we zijn immers allemaal de ander van iemand anders. Dus de naam staat deels wel voor de ander, die anders is dan ik, maar tegelijk hebben we allemaal iets gemeen, al was het maar simpelweg van of in Brussel te zijn. Anders-zijn is mooi en verrijkend en al die verschillende identiteiten of ‘anderen’ samen te laten komen is een manier voor een sterker en beter sociaal weefsel te creëren.

Neem nu wanneer we gebedshuizen of tempels bezoeken, wat zoals gezegd voor velen delicaat is, proberen we uit te gaan van een gemeenschappelijk element. Zo gebruiken verschillende religies en spirituele filosofieën een rozenkrans of gebedssnoer om gebeden of affirmaties te citeren. En al is de god of persoon tot wie men dat gebed richt niet dezelfde en is dat woord of het gebed niet hetzelfde, het gebaar waarmee men een kraal tussen vinger en duim voortduwt terwijl men een “heilig” woord zegt of denkt, dat is een gemeenschappelijk gebaar waar zo velen zich in kunnen terug vinden.

Geen rariteitenkabinet

De rondleidingen zijn erg gericht op migratie, zit er geen gevaar in dat je het anders-zijn net benadrukt?

Fatima Rochdi: Verre van, het is belangrijk steeds de historische achtergrond en dito erfgoed van een wijk te (ver)kennen en daarna ook na te gaan hoe het verhaal van de mensen en alle gemeenschappen die er wonen op deze geschiedenis geënt is.

Uiteraard vormt migratie een belangrijk onderdeel en zelfs de rode draad, maar we zoeken allerhande anders-zijn op, niet alleen mensen die van elders komen en vandaag Brusselaar zijn, ook mensen die op de of de andere manier in de marge leven.

Neem nu de rondleiding in Sint-Joost-Ten-Noode, uiteraard ligt de nadruk op de Turkse gemeenschap, maar dat wil niet zeggen dat we het Russische Centrum voor Wetesnschap en Cultuurterzijde laten of de Bulgaarse en Syrische gemeenschappen van de wijk links laten liggen. We bezoeken ook de bibliotheek van Sint-Joost die opengehouden wordt door een vertaler en specialist van het Brusselse dialect; de Ateliers Mommen waar kunstenaars van de hele wereld samenwerken; l’Autre Lieu, een centrum met een andere benadering van geestelijke gezondheidszorg, zowel de orthodoxe kerk als de moskee met de minaret -heel uitzonderlijk in Brussel.

Al onze gidsen hebben een soort van migratie-achtergrond, soms gaat het om een migratie van Vlaanderen naar Brussel –maar dat is een minderheid- of om witte Belgen die jarenlang in het buitenland gewoond hebben. Maar de meeste gidsen of cultuursmokkelaars, zoals wij onszelf noemen en ambassadeurs (personen die een wijk vertegenwoordigen), zijn mensen met andere etnische origines, andersvaliden, mensen die in de marge leven en/of dakloos zijn.

Ons doelpubliek is een even heterogene groep: je vindt er zowel de citytripper met een cultuurgids in de hand als de Brusselaars die hier getogen en geboren zijn, waaronder mensen met een handicap en daklozen. Dankzij onze samenwerking met OCMW’s kunnen mensen uit de marge deelnemen aan een rondleiding als individu tussen andere individuen, zonder het label van dakloze, mentale of fysiek gehandicapte of wat dan ook te krijgen. Dat houdt wel in dat we voor een parcours moeten zorgen dat zowel relevant als geschikt is voor mensen met een beperkte mobiliteit.

Nieuwkomers welkom!

AlterBrussels maakt deel uit van het New Roots – Migrantour intercultural walks building bridges for newcomers active participation project en organiseert in dat kader rondleidingen van musea, tentoonstellingen, gemeentes en ontmoetingen voor nieuwkomers.

De bedoeling is een nieuw instrument voor integratie te bieden dat het culturele erfgoed van migranten, asielzoekers en vluchtelingen bevordert, en zal bijdragen tot de totstandbrenging van een nieuw verhaal over het verschijnsel migratie.

Zo kunnen nieuwe Brusselaars concreet ervaren wat ze tijdens hun inburgeringscursussen leren en krijgen ze nadien de gelegenheid als gids hun ervaringen met anderen te delen.

Hoe vermijd je dat een rondleiding een voyeuristisch tafereel wordt waarin de migrant of de andere in al zijn verschijningen een griezel is in een rariteitenkabinet?

Fatima Rochdi: Ik weet dat zulke rondleidingen bestaan, ik ben zelf afkomstig uit Kuregem en daar zijn er groepen die rondwandelend naar ons, de buurtbewoners, wijzen en over onze hoofden heen praten over ons. Er zijn zelfs geruchten -al weet ik niet of die kloppen- dat er bussen door de straten van de Matongéwijk reden en de inzittenden foto’s namen, alsof ze op safari waren. Er is in zulke gevallen geen sprake van participatie of uitwisseling, maar van consumptietoerisme.

‘We creëren we een wederzijds respect omdat de bezoekers als het ware bij de gids thuis komen. Uiteraard is het belangrijk dat de deelnemers de wijk verkennen en ontdekken, maar het is even belangrijk dat er een vorm van uitwisseling is’

Dat zijn situaties die we vermijden door bijvoorbeeld gidsen aan te werven die zelf in de wijk wonen en deel uitmaken van het weefsel van de buurt. Zo creëren we een wederzijds respect, de bezoekers komen als het ware bij de gids thuis, al bestaat de groep uit vijftien personen.

En uiteraard is het belangrijk dat de deelnemers de wijk verkennen en ontdekken, maar het is even belangrijk dat er een vorm van uitwisseling is. In sommige gevallen is dat letterlijk te nemen, groepen uit het zuidelijke deel van Brussel die naar het noordelijke deel komen, ontvangen later ook bezoekers in hun eigen wijk.

We zijn ons erg bewust van het gevaar en de vage grens tussen wat wij beogen, namelijk participatieve rondleidingen met een zinvolle uitwisseling, en een voyeuristisch migrantentoerisme, zelfs met de beste intenties. Daarom werken we onder meer samen met Professor Anya Diekmann van de ULB die gespecialiseerd is in interculturele uitwisseling door toerisme. Dit doen we om het evenwicht te behouden en te vermijden dat de ongelijkheid verscherpt wordt, zoals dat het geval kan zijn in een Noord-Zuid machtsverhouding, zelfs in het kader van (goedbedoelde) ontwikkelingsamenwerking.

Missie geslaagd

Coöperanten en vrijwilligers hebben vooraf onderzoek gedaan naar het land waar ze aan de slag gaan en zelfs dan kunnen er misverstanden zijn. Hoe creëer je zo’n zinvolle uitwisseling tussen mensen die, zoals iedereen, vooringenomen zijn en weinig of geen achtergrondkennis hebben van elkaar terwijl de sociale kloof vaak heel groot is?

Fatima Rochdi: Het is niet aan ons om die kloof te dichten, het is ook niet aan ons om de hele mensheid op te voeden. Wat we wel proberen te bereiken zijn mogelijkheden. Dat de bezoeker en de buurtbewoners beseffen dat de ander ontmoeten niet zo moeilijk is en dat de ander niet eens zo anders is.

Als we die initiële angst kunnen weghalen en misschien in iedere groep bij een deelnemer de goesting op te wekken om verder te gaan, dan is onze missie geslaagd. Als de deelnemers beslissen om het contact voort te zetten, dan is dat op hun initiatief. Zo was er tijdens een rondleiding een bezoek aan een breigroep, een van de bezoekers was zelf ook lid van een breigroep en een ontmoeting georganiseerd tussen beide groepen om goede praktijken uit te wisselen.

Zulke nieuwe relaties verheugen ons uiteraard, maar daar komen wij niet meer tussen, onze rol begint en eindigt bij het bezoek.

Je beschreef eerder de gidsen als cultuursmokkelaars, dat heeft een beetje een underground en zelfs een illegale bijklank. Vanwaar deze woordkeuze?

Fatima Rochdi: Een smokkelaar is niet alleen iemand die mensen en waar vervoert of importeert, maar is ook van bemiddelaar of een boodschapper die twee werelden verbindt. Deze werelden die anders geen enkele reden hebben om elkaar te kruisen. Om zulke verbindingen te maken, is een buitenbeentje wellicht het meest geschikt om de klus uit te voeren. De cultuursmokkelaar is tegelijk een tolk, al spreken deelnemers en wijkambassadeurs dezelfde taal, diplomaat, om wrijvingen of ongemakkelijke momenten te vermijden.

‘De meeste mensen zijn er niet op uit om bewust de harmonie te verstoren tijdens een religieus of cultureel evenement, en toch is het voor velen niet vanzelfsprekend zich te plooien naar de gewoonten van de ander’

De gids geeft de groep de nodige kennis en tools om geen faux-pas te begaan. Wanneer er paasviering wordt bijgewoond in een Grieks-orthodoxe kerk is het belangrijk te weten hoe men zich als buitenstaander moet gedragen en hoe men de diverse rituelen, die mysterieus en eigenaardig kunnen overkomen, moet begrijpen. De cultuursmokkelaar legt ook uit waar die gebruiken vandaan komen, wat het voor sommigen draaglijker maakt om deze te respecteren.

De meeste mensen zijn er niet op uit om bewust en moedwillig de gang van zaken of de harmonie te verstoren tijdens een religieus of cultureel evenement, en toch merken we dat het voor velen niet vanzelfsprekend is zich te plooien naar de gewoonten van de ander.

We kregen onlangs de vraag van een gemengd koppel dat op het punt stond in het huwelijksbootje te stappen of we een culturele bemiddeling tussen de beide (Belgische en Senegalese) families konden verzorgen. Beide kanten hadden wel duizend vragen over hun schoonfamilie, maar wilden deze niet rechtstreeks stellen om een ongemakkelijke confrontatie te vermijden. Daarom hebben we een workshop georganiseerd, gevolgd door een rondleiding, voor iedere groep om de heikele punten aan te kaarten zonder ooit voor arbiter te spelen.

Een van de moeilijke kwesties was het voorzien van alcoholische dranken tijdens de huwelijksmaaltijd. Zo legden we bijvoorbeeld aan de ene familie uit waarom dat voor een Belgisch gezin gebruikelijk en gewenst is en aan de andere waarom dat voor een Senegalese familie not done is. We geven ook mee dat het binnen de ene cultuur onbeleefd is iets te weigeren en in de andere onbeleefd is wanneer de aanbieder niet aandringt na twee weigeringen. Nogmaals, het is niet onze bedoeling om de partijen tijdens de workshop tot een oplossing te laten komen of in het voordeel van de ene of de andere te beïnvloeden.

Net als bij de rondleidingen verstrekken we de nodige informatie om elkaar te begrijpen, wat de deelnemers daarmee doen, is hun verantwoordelijkheid. Er zijn altijd voldoende raaklijnen, ondanks alle verschillen, hoe groot de afstand ook lijkt. Tenslotte streven we allen naar hetzelfde in het leven en zoeken we allen ons geluk in Brussel, al was het maar voor een bezoekje.

Voor meer informatie contacteer Fatima Rochdi