De politie, je moordenaar. De doodseskaders zijn terug in El Salvador

Een elite-eenheid van de politie omsingelt een krotwoning ergens 40 minuten van de hoofdstad El Salvador. Bam Bam, een lid van de straatbende Barrio 18 komt naar buiten met zijn handen boven het hoofd. Hij wordt geschopt en geslagen. Hij moet zijn T-shirt uitdoen en tegen de deur gaan staan. De politie grapt nog dat ze ‘een foto van hem gaan maken’ en schiet hem neer.

Rustig en met enkele geroutineerde handelingen doet de elite-eenheid de misdaadscène er uit zien alsof zonet een vuurgevecht plaatsvond. Eén van hen haalt zijn gsm boven en trekt nog een foto van het lijk. Dan bellen ze voor versterking. We worden beschoten!

Zo begint het artikel van Bryan Avelar. Bam is één van de 293 bendeleden die, volgens de politiebaas Howard Cotto, tussen 1 januari en 27 augustus omkwamen in vuurgevechten en zogenaamde confrontaties met de politie.

Op 22 augustus publiceerden Bryan en zijn collega Juan Marintéz d’Abuisson echter een onderzoek dat aantoont dat het lot van Bam Bam geen uitzondering is. Niet alle bendeleden gedood door de Salvadoraanse veiligheidsdiensten komen om in vuurgevechten.

‘We dachten wel niet dat we zoveel en zulke zware bedreigingen zouden krijgen.’

Het artikel, verschenen in het digitale medium Factum, bewijst onweerlegbaar het bestaan van doodseskaders binnen de Salvadoraanse politie. Het werd hen niet in dank afgenomen.

‘We wisten dat we met deze publicatie geen applaus en bloemen zouden krijgen.’ Hoewel hij druk bezig is, onderbreekt Bryan zijn werk even voor dit telefonisch interview. ‘We wisten dat we veel scheldtirades konden verwachten. We dachten wel niet dat we zoveel en zulke zware bedreigingen zouden krijgen.’

Niet alleen Bryan maar ook de Inter-Amerikaanse Mensenrechtencommissie (IACHR) lijkt bezorgd over de aard van de bedreigingen. In een uitspraak op 27 oktober gebood ze de Salvadoraanse Staat voorzorgsmaatregelen te treffen om de veiligheid te garanderen van de negen journalisten die voor Factum werken. De IACHR is een institutie van de Organisatie van de Amerikaanse Staten (OAS) die erover moet waken dat haar lidstaten de mensenrechten respecteren.

Doodsbedreigingen, een doodgewone zaak

Vele van de bedreigingen werden geuit via sociale media maar de dagen na de publicatie kreeg het gebouw waar FACTUM zich bevindt veel verdachte bezoekjes van politie eenheden en dubieuze individuen. Hoewel Bryan geen broer heeft, verklaarde de directeur van de politieacademie in interviews dat Bryans broer een bendelid was, en andere journalisten van Factum samengewoond hadden met bendes. In El Salvador betekenen vermeende linken met de beruchte straatbendes vaak een doodsvonnis.

Bryan vluchtte naar het buitenland maar keerde na een maand terug omdat hij zijn verblijf niet kon bekostigen.

Bryan vluchtte naar het buitenland, maar keerde na een maand terug omdat hij zijn verblijf niet kon bekostigen. Ondertussen had zijn huisbazin hem het huis uitgezet omdat zijn aanwezigheid anderen in gevaar zou brengen.

De doodsbedreigingen hadden een grote impact op het professionele en persoonlijke leven van de journalisten bij Factum. ‘We konden niet naar het gebouw waar we werkten, we gingen minder de straat op om reportages te maken, we moesten veiligheidsmaatregelen nemen die kosten impliceerden. Kortom, we schreven minder artikels’, vertelt Bryan.

Bryan klinkt niet bang, hij spreekt over de bedreigingen alsof ze een doodgewone zaak zijn. Dat zijn ze eigenlijk ook in El Salvador. Iets om niet te lang wakker van te liggen. ‘We konden ons niet blijven aanpassen. We keerden gauw terug naar de normaliteit van de dag.’

Drie maanden na de publicatie lijkt de storm rond het artikel wat gaan liggen. ‘Ik weet niet of dit betekent dat we daarom minder risico lopen. Na de publicatie waren alle ogen op ons gericht. Moest iemand ons toen vermoord hebben zou dit een schandaal veroorzaakt hebben. Nu misschien minder.’

Executies, aanrandingen en afpersingen

Dat het artikel een storm veroorzaakte, verwondert niet. Hoewel er eerder al artikels verschenen over extrajudiciële executies konden die enkel geïsoleerde incidenten beschrijven, legt Bryan uit. ‘Ons artikel was het eerste dat aantoonde dat er binnen de politie een netwerk en logica bestaat voor het uitmoorden van bendeleden, dat dit geen geïsoleerde incidenten zijn.’

De publicatie beschrijft soms akelig gedetailleerd hoe een elite-eenheid van de politie extrajudiciële executies uitvoert en twee jonge meisjes van dertien en veertien misbruikt voor het oog van hun gemeenschap.

De publicatie beschrijft soms akelig gedetailleerd hoe een elite-eenheid van de politie extrajudiciële executies uitvoert en twee jonge meisjes van dertien en veertien misbruikt voor het oog van hun gemeenschap.

Het onderzoek vertelt hoe de eenheid een vrouw afperst wiens familielid zojuist door hen verdween en vervolgens vermoord werd, hoe de politie geld en informatie inzamelen om “wijken op te kuisen”.

Het blad noemt de daders met voor- en achternaam, ze geeft zelfs de nummerplaten van de auto’s die men gebruikte voor de executies.

Het artikel beschrijft ook hoe deze specifieke politie-eenheid deel uitmaakt van een breder netwerk van eenheden die jongeren executeert. ‘We infiltreerden in enkele Whatsapp-groepen opgezet door agenten. Maandenlang konden we er lezen hoe ze misdaadscenes manipuleerden zodat ze op confrontaties in plaats van executies leken, hoe de politie afspraken maakte en informatie doorgaf om vermoedelijke bendeleden en hun sympathisanten te kunnen vermoorden.’

Dat Factum zulk diepgaand onderzoek kon voeren, was te danken aan een informant. Na te zijn afgeperst door bendes ging el rastreador jarenlang mee op pad met de politie en hielp hen met het plannen van hun moorden, tot hij wroeging kreeg. Hij stapte met zijn informatie naar het openbaar ministerie en naar de journalisten Bryan Avelar en Juan Martínez d’Aubuisson. Factum deed alvast meer met de informatie dan de Salvadoraanse justitie. De genoemde politieagenten werden 72 uur vastgehouden en terug vrijgelaten zonder beschuldigingen.

Facebookpagina’s van doodseskaders

Het verbaast eigenlijk dat het zo lang duurde voor een medium gedetailleerd onderzoek publiceerde. Dat er doodseskaders bestaan in El Salvador is namelijk een publiek geheim. Je hoeft niet lang te zoeken naar YouTube-filmpjes waarop vermeende bendeleden vermoord worden. Op facebook vind je talloze pagina’s met vaak gruwelijke foto’s van vermoorde jongeren, pagina’s met duizenden volgelingen. Maximo Gladiador SV telt er bijvoorbeeld meer dan 91.000.

Op facebook vind je talloze pagina’s met vaak gruwelijke foto’s van vermoorde jongeren, pagina’s met duizenden volgelingen

Factum toonde aan dat veel van die pagina’s, zoals die van Maximo Gladiador, opgezet werden door agenten. En de gruwelijke foto’s die er gepost worden, kunnen volgens Bryan vaak alleen maar door politie gemaakt zijn. De commentaar in een Whatsapp berichtje weergegeven in het artikel bevestigt dit. Nadat een foto verscheen waarop een jongeman zogezegd omkwam in een vuurgevecht maar zijn broek tot op de knieën heeft, roept een agent zijn collega’s op om de misdaadscénes toch iets beter te manipuleren.

Bijna afschrikwekkender dan de foto’s is de commentaar op die pagina’s. Op Maximo Gladiador SV lijkt het moeilijk reacties te vinden die niet oproepen tot gruwelijke en pijnlijke moorden. Als je de commentaar op die pagina’s leest, en de commentaar die Bryans artikel kreeg, lijkt het dat de Salvadoraanse bevolking het vermoorden van vermeende bendeleden algemeen aanvaardt en toejuicht.

Bevolking steunt executies

Bryan legt uit dat een deel van de bevolking zo reageert omdat ze bang is. El Salvador, een land met 6 miljoen inwoners, is één van de gewelddadigste landen in ter wereld. Vorig jaar registreerde men 6657 moorden. Bij de bevolking leeft de perceptie dat veel van het geweld wordt veroorzaakt door straatbendes, voornamelijk MS 13 en Barrio 18.

Door een onderzoek te publiceren dat deze praktijken aan de kaak stelt verdienden de journalisten van Factum voor veel Salvadoranen hetzelfde lot.

‘De straatbendes hebben zoveel schade aangericht in hun wijken en gemeenschappen. Die angst, die haat, en het gebrek aan oplossing van de autoriteiten zorgen ervoor dat grote delen van de bevolking doodseskaders en executies van vermeende bendeleden goedkeuren.’

Door een onderzoek te publiceren dat deze praktijken aan de kaak stelt, verdienden de journalisten van Factum voor veel Salvadoranen hetzelfde lot.

‘De bendes zijn vijand nummer één in El Salvador. De logica van velen is: als die bendes mijn dochter ontvoeren en verkrachten, mijn kinderen en echtgenoot vermoorden en me afpersen, dan is de politieman die dat bendelid vermoordt een held. En dan staat degene die zich vragen stelt over die praktijken van de politie aan de kant van de bendes. En dienen zij ook vermoord te worden.’

Het kanonnenvlees van een oorlog met de straatbendes

Toch toont Bryan enig begrip voor de politie. ‘De politie werkt in armoedige toestanden, ze worden niet of slecht betaald. Ze zijn het kanonnenvlees van een oorlog die de regering van achter haar bureau voert. Ze worden niet alleen gedood in confrontaties maar ook bij hun thuis. Zelfs hun families worden vermoordt en hun dochters verkracht.’

De politie is het kanonnenvlees van een oorlog die de regering van achter haar bureau voert.

Bryan verduidelijkt dat El Salvador gebukt gaat onder een waslijst van problemen zoals de georganiseerde misdaad en drugshandel maar voor de politie zijn de bendes hun voornaamste en meest directe vijand. ‘De politiemannen vinden dat het overheidsbeleid faalde en namen het recht in eigen handen.’

Dat de executies van bendeleden een overheidsbeleid zijn, kon het onderzoek van Bryan niet aantonen maar volgens Bryan schiep de overheid wel een goedkeurend klimaat.

‘De overheid heeft al veel geprobeerd, zelfs onderhandelingen en een staakt-het-vuren met de bendes in 2012. Nu lijkt het hun strategie om executies goed te keuren, tot waar de politieke en legale grens het hun toelaat. Twee jaar geleden keurden ze bijvoorbeeld een wet goed waardoor agenten geen verantwoording meer moeten afleggen wanneer mensen sterven in een confrontatie. Hierdoor staat de deur open naar extrajudiciële executies.’

‘Als je de foto’s ziet van dode bendeleden na zogezegde confrontaties moet je geen criminoloog zijn om te zien dat het om executies gaat. Beelden van een lichaam met 100 schoten of lijken met een enkel schot in de nek of rug. Hoe is het mogelijk dat justitie, lijkschouwing en politie niet aan de alarmbel trekken? Er zijn zelfs doodseskaders die boodschappen op de lijken achterlaten, dat die persoon vermoord werd door een doodseskader en dat ze zullen doorgaan tot ze alle bendeleden afgemaakt hebben.’

Dat er geen onderzoek gevoerd wordt, zelfs niet naar die publieke facebookpagina’s, of dat autoriteiten goedkeurende opmerkingen over executies maken, zegt veel volgens Bryan.

‘Hoewel men niet met zekerheid kan zeggen dat er een bevel van hogerop bestaat om alle bendeleden te vermoorden kan men wel met zekerheid zeggen dat er een gedoogbeleid bestaat, een klimaat van straffeloosheid.’

Eén zot en we zijn er geweest

In deze context van straffeloosheid waarin autoriteiten en bevolking doodseskaders gedogen is de recente uitspraak van het IAHCR geen overbodige luxe. Het verplicht de Salvadoraanse Staat niet alleen om de journalisten te beschermen maar ook een onderzoek te voeren naar de bedreigingen tegen de journalisten en de feiten gepubliceerd in het artikel.

Voor Bryan voelt de maatregel van de IACHR daarom als een welkom schouderklopje. Of die een ontradingseffect heeft betwijfelt hij. ‘Er is maar één zot met wat overtuiging nodig en we zijn er geweest.’