Waarom ontwikkelingssamenwerking geen herstel is

Dat er een oplossing is uitgewerkt voor de metiskinderen juicht MO*ontwikkelaar Tracy Tansia toe. Het is een vorm van herstel voor het leed dat hen werd aangedaan. ‘Maar wat met de rest van de Congolezen? Ook zij verdienen herstel.’

Op 14 februari werden metiskinderen, of metissen, nog maar eens uitgenodigd in de Belgische kamer om hun herinneringen te delen met het parlement. Nog eens, want het is niet de eerste keer dat zij, als slachtoffers van het racistische koloniale systeem, hun verhaal doen en om herstel vragen.

En terecht. Want als kind werden ze ontvoerd, misbruikt en van hun familie gescheiden.^[*] Ze verdienen dat herstel, net zoals alle andere slachtoffers van de kolonisatie.

Het is een kleine opluchting voor de metissen. Een kleine vorm van gerechtigheid. Een soort van herstel. En herstel is meer dan alleen geld.

Een heleboel van deze metissen hebben vandaag nog niet eens een geboorteakte. Daardoor is het voor hen bijvoorbeeld moeilijk om te trouwen. Na jaren van onduidelijkheid gaf de Belgische staat toe dat ze verantwoordelijk is voor deze administratieve fouten en wil het voor hen een oplossing vinden.

Het is een kleine opluchting voor de metissen. Een kleine vorm van gerechtigheid. Een soort van herstel. En herstel is meer dan alleen geld.

Congocommissie

In oktober 2021 brachten de experten van de parlementaire Congocommissie een eerste verslag uit. Het was een zwaarlijvig verslag van bijna 700 pagina’s met voldoende inhoud voor een diepgaand debat over kolonisatie.

Maar populisten legden nadien helaas de nadruk op twee zaken. Enerzijds was ‘de positieve kant van de kolonisatie onderbelicht gebleven’, anderzijds werd er steeds gehamerd op herstel, zonder precies te weten wat dat herstel is.

Aan dat eerste wil ik geen woorden meer vuil maken. Het lijvige rapport bevat genoeg inhoud dat als argumentatie kan dienen over waarom er niet gesproken kan worden over ‘een positieve kant van kolonisatie’.

Over dat herstel wil ik het hier wél hebben. Zo werd een rechtstreeks verband gelegd met ontwikkelingssamenwerking en herstel. Maar kunnen we ontwikkelingssamenwerking aan oud-kolonies wel een vorm van herstel noemen?

Het rapport van de Congocommissie geeft aan dat er vele manieren zijn om fouten uit het verleden recht te zetten. Een erkenning van die fouten is de weg naar dat herstel en een eerste stap in het proces van verzoening. Verontschuldigingen zijn daarom onontbeerlijk. Herstel is de finale stap.

Een erkenning van die fouten is de weg naar dat herstel en een eerste stap in het proces van verzoening.

Wat dat voor de metissen kan betekenen is het in orde brengen van de geboorteakte, de verlening van toegang tot archieven en ondersteuning van de zoektocht naar biologische ouders. Dat zal pijnlijke herinneringen niet wissen, maar dat het kwaad dat hen werd aangedaan wordt erkend en de Belgische staat zijn verantwoordelijkheid neemt, biedt hopelijk wel een vorm van opluchting.

Alle Congolezen verdienen herstel

Maar wat dan met de rest van de Congolezen? De miljoenen Congolezen die direct of indirect slachtoffer waren van Congo-Vrijstaat en de wandaden van Leopold II. De Congolezen die in Belgisch Congo gevangen werden gezet omdat ze zich durfden verzetten tegen het koloniale regime.

En wat met de Congolezen die racisme, vernedering en foltering meemaakten ‘parce-que ils étaient des nègres’? Wat met de diaspora die nog altijd het trauma draagt van verschillende donkere periodes tijdens de kolonisatie?

Ook deze Congolezen verdienen herstel. Herstel in de vorm van erkenning en verontschuldigingen.

Maar daarvoor moet eerst de waarheid over kolonisatie worden verspreid. In het onderwijs en in de media. En waarom zijn nog niet alle archieven toegankelijk? Ook dat is herstel.

Niets is gratis. Het openbaar maken van archieven en het verspreiden van het rapport van de Congocommissie zal kosten met zich meebrengen.

Hoeveel geld is via ontwikkelingssamenwerking sinds de onafhankelijkheid al gestuurd?

Wie moet dat betalen? ‘Het is niet omdat mijn (over)grootouders kolonialen waren dat ik hiervoor moet betalen’, hoor ik mensen al denken. Dat klopt, maar kan je wel helpen om het ongelijke systeem dat jouw (over)grootouders invoerden opnieuw recht te zetten?

‘Herstel? We sturen al jaren geld naar Congo. Hoeveel geld is via ontwikkelingssamenwerking sinds de onafhankelijkheid al gestuurd? Daarover wil ik nog eens in debat gaan.

Een erfenis van de kolonisatie

Allereerst verwijs ik graag naar de inspiratiegids die 11.11.11 en de ngo-federatie schreven. Daarin wordt uitgelegd wat de ontstaansgeschiedenis van ontwikkelingssamenwerking is.

Na de dekolonisatie werd het ministerie van Koloniën omgevormd tot… het ministerie van Ontwikkelingssamenwerking. Dat waren dus dezelfde mensen, met dezelfde filosofie. Met andere woorden: niets veranderde toen. Steun ging dan wel naar de ontwikkeling van Congolezen, maar dat stond tegelijk altijd ten dienste van België.

Er was van in het begin weinig inspraak van Congolezen. Niet alleen op financieel vlak, maar ook op vlak van de projecten die werden gesteund en de manier waarop ze werden uitgevoerd.

Zo kregen Congolezen geld van een donor waarvan ze op lange termijn afhankelijk werden. Dat klinkt koloniaal omdat dat het ook was. De sector van ontwikkelingssamenwerking werd zo een erfenis van de kolonisatie.

Vandaag wordt vaker gesproken over gelijkwaardig partnerschap en/of internationale solidariteit. Daarbij draait het niet alleen om een naamsverandering, maar ook de wil van de sector om radicaal te veranderen en af te stappen van die koloniale erfenis.

Ik wil niet beweren dat het geld Congolezen niet heeft geholpen. Maar in welke mate was er beslissingsrecht over wat er met dat geld werd gedaan?

Dat kan alleen maar worden aangemoedigd. De pandemie toonde ons dat internationale solidariteit dé oplossing is voor de toekomst van onze wereld en onze planeet. Ontwikkelingssamenwerking afschaffen heeft daarom geen nut, ze omvormen wel.

Maar het geld dat door de sector jarenlang naar Congo werd gestuurd, is geen vorm van herstel. De financiering van ontwikkelingsprojecten was het verlengde van de kolonisatie. Het ging er niet om de misdaden die waren gepleegd opnieuw recht te zetten. Het ging om ‘die Congolezen ontwikkelen’.

Ik wil niet beweren dat het geld Congolezen niet heeft geholpen. Maar in welke mate was er beslissingsrecht over wat er met dat geld werd gedaan?

Daarover gaat herstel: de persoon die je gekwetst hebt vragen wat je kan doen om het recht te zetten. Herstel is dus: Congolezen zelf laten beslissen wat herstel is en wat de geldwaarde is die ze erop kleven.

Ontwikkelingssamenwerking is geen herstel en zal dat nooit zijn. Alleen al omdat de roots van ontwikkelingssamenwerking in de kolonisatie en niet bij verzoening liggen.

^[*] Metissen zijn geboren uit relaties tussen een Europese vader die werkte in een van de Belgische kolonies, en een Afrikaanse moeder. Zulke gemengde relaties werden destijds afgekeurd. De Belgische staat haalde de metiskinderen weg bij hun moeder en bracht ze onder in weeshuizen en adoptiegezinnen in België. Alle banden met hun familie in de vroegere kolonies werden verbroken. ↑