Actieve burgers kunnen niet wachten op Godot

Goed samenleven is geen technologische maar een culturele en politieke kwestie

Maxpixel (CC0)

‘Is dit dan het droomleven dat we onszelf en onze kinderen toewensen? We putten onze planeet en onszelf in ijltempo mentaal en fysiek uit en krijgen op de koop toe soms ook minder loon naar werken.’

Het klopt dat groei nodig is om het kapitalisme in zijn huidige vorm enigszins te laten draaien, schrijft MO*Ontwikkelaar Jonas Van der Slycken. Maar komen we niet bedrogen uit? Is ons sociale welvaartscontract niet stilaan aan herziening toe? ‘Goed samenleven houdt meer in dan het serveren van een ontwikkelingseenheidsworst met een groen techno-sausje.’

Vandaag kampen samenlevingen met verschillende uitdagingen rond welzijn, armoede en ongelijkheid en het ecologische vraagstuk. Sommigen propageren “groene groei” als antwoord op onze ecologische uitdagingen, anderen pleiten resoluut voor een systeemverandering.

Zou een post-kapitalistische transformatie, waarbij we anders gaan samenleven, ons niet helpen om een beter toekomstverhaal te schrijven met meer verbondenheid, tevredenheid, veerkracht, solidariteit, vrijheid en autonomie?

Genoeg is genoeg en daarmee basta?

Als we autonoom en zonder de invloed van normen, reclame en gevestigde belangen zouden kunnen beslissen: is dit dan het droomleven dat we onszelf en onze kinderen toewensen? We putten onze planeet en onszelf in ijltempo mentaal en fysiek uit en krijgen op de koop toe soms ook minder loon naar werken.

Hoelang zullen we er nog in slagen om dit ziekmakende welvaartsmodel met consumptiegroei in leven te houden?

Is ons sociale welvaartscontract niet stilaan aan herziening toe nu de vrijheid en de autonomie die we genieten een fata morgana blijkt? (En dan heb ik het nog niet eens over de ecologische leefomgeving waarmee we opgescheept zitten wanneer we de pensioenleeftijd weten te bereiken.)

Het klopt dat groei nodig is om het kapitalisme in zijn huidige vorm enigszins te laten draaien. Maar komen we niet bedrogen uit? Hoelang zullen we er nog in slagen om dit ziekmakende welvaartsmodel met consumptiegroei in leven te houden?

Is dit de samenleving die we wensen? Het feit dat mensen in de VS op grote schaal hun ontslag geven, ook bekend als Het Grote Ontslag Nemen, toont alvast dat burgers “basta” en “nee” zeggen en iets anders en beters willen.

Zijn er sociale grenzen aan wat groei kan brengen?

Groei garandeert geen blijvende welzijnsverbeteringen, aangezien er sociale grenzen zijn aan wat groei kan brengen. Aan de ene kant heb je mensen die niet meekunnen en in armoede leven. Aan de andere kant zitten velen vast in een ijzeren kooi van werken in uitputtende (bullshit)banen en het verdiende geld uitgeven en consumeren. Dit laatste leidt mogelijk zelfs tot welzijnsverlies, aangezien we te veel tijd spenderen aan het streven naar geld en consumptie en te weinig aan onze gezondheid, familie en vrienden.

Onszelf collectief begrenzen, vertragen en verstillen is nodig om gezond en wel samen te leven binnen planetaire grenzen.

Een andere keerzijde is dat materialisme zorgt voor tal van welvaartsziekten en ongemakken zoals stress, angst, burn-out, depressie. De behandeling van deze ziekten is goed voor de cynische bullshit-indicator die het bruto binnenlands product (bbp) is, maar ondermijnt onze sociale zekerheid en ons welvaartscontract.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws
We kampen met moeilijke emoties (zoals angst, verdriet, en vervreemding) die we proberen te verdoven met shoppen, overwerken, perfectionisme, anderen helpen, en door fenomenen zoals bingewatchen, -eten en -drinken. Maar aangezien je niet enkel zware emoties kan onderdrukken, smoren we zo helaas ook positieve emoties zoals geluk in de kiem. Aangezien dit niet enkel individuele moeilijkheden zijn, vereisen ze een maatschappelijke aanpak.

Onszelf collectief begrenzen, vertragen en verstillen is nodig om gezond en wel samen te leven binnen planetaire grenzen. Dit komt aan het einde van deze column aan bod.

Greenwashen voor gevorderden

Simon Kuznets waarschuwde ons van bij het begin van de bbp-rekeningen in 1934 al dat het bbp niet kan dienen als welvaartskompas.

Groene groeigoeroes willen ons graag doen geloven dat we ons dankzij groene groei en technologie uit het ecologische vraagstuk kunnen groeien zodat er verder niets moet veranderen. In plaats van de groeidogma’s (die de ecologische problemen creëerden) in vraag te stellen, probeert men zo het groeiparadigma te bestendigen. Einstein wist al dat we een probleem niet kunnen oplossen met dezelfde denkwijze die dat probleem creëerde.

Een vaak voorkomend probleem met groene groeidenkers is dat ze de groene groei van bepaalde sectoren verwarren met de groei van de algemene economie. Die wordt gemeten via het bbp – de indicator waarvoor Simon Kuznets (Nobellaureaat in de economie) ons van bij het begin van de bbp-rekeningen in 1934 al waarschuwde dat deze niet kan dienen als welvaartskompas.

In een rechtvaardige transitie kunnen bepaalde sectoren zoals openbaar vervoer, regeneratieve landbouw, hernieuwbare energie, woningen isoleren, zorg, cultuur, etc. aan belang winnen. Dit betekent echter niet dat de hele economie hoeft te groeien aangezien bepaalde vervuilende sectoren zoals de industriële landbouw, fossiele industrie, fast fashion en luxeconsumptie beter zouden krimpen. De noodzaak om te vergroenen wordt aangewend om het hele groeiparadigma te greenwashen.

Dit is bijzonder gevaarlijk aangezien het zeer onwaarschijnlijk is dat groene groei snel genoeg zal gebeuren om de klimaatverstoring te beperken tot 1,5 of 2 graden – en zo klimaatchaos te vermijden. Vandaar dat wetenschappers in het befaamde tijdschrift Nature Communications ervoor pleiten om in het kader van een echte duurzaamheidstransformatie niet enkel in te zetten op technologie, maar ook werk te maken van verregaande levensstijlwijzigingen waarbij we overconsumptie terugdringen.

Bloeien zonder groei

Onze Belgische samenleving, bijvoorbeeld, kan even goed floreren met een veel lager energiegebruik. Stel dat we ervoor kiezen om binnen grenzen van mens en planeet betekenisvol te samen te leven, dan zijn we weinig gebaat met een groeimaatschappij.

Het goede nieuws is dat we weten wat we hiertoe kunnen doen. Zo zijn er verschillende manieren die landen in staat stellen om een hoog welzijn te combineren met een laag energieverbruik.

Hoe dan? Met een focus op de kwaliteit van publieke diensten, inkomensgelijkheid, democratie, toegang tot gezondheidszorg en de toegang tot elektriciteit is dit mogelijk. Andere factoren daarentegen, zoals een economie, gebaseerd op extractieve industrieën en het nastreven van economische groei eens middelmatige inkomens bereikt zijn, verhinderen net dat landen hoge welzijnsniveaus behalen met een beperkte hoeveelheid energie.

Gevaarlijke techno-illusies

Een maatschappelijk debat over overconsumptie en -productie is niet gemakkelijk, maar wel noodzakelijk. In plaats van grondig te discussiëren over hoe we goed genoeg kunnen samenleven, zoeken sommigen liever hun heil bij techno-illusies. Techno-denkers menen dat we volop moeten inzetten op huidige en toekomstige technologie als wonderoplossingen, maar vergeten de politieke dimensies van technologie zoals machtsrelaties, ongelijke toegangsmogelijkheden en of de technologie maatschappelijk gepast is of niet.

Wie heeft er baat bij het verkopen van de gebakken lucht van de technofabels?

Techno-illusies gaan al decennia viraal. Er wordt al jaren gepalaverd over kernfusie. Het zou alles oplossen, maar het is er nog steeds niet. Vandaag horen we ook veel over fabrieken die als stofzuigers CO₂ uit de lucht halen, ook al staan zulke dingen totaal niet in verhouding tot wat nodig is.

Al deze techno-fabels verduidelijken hoe gevaarlijke techno-fantasieën de aandacht afleiden om niet te hoeven praten over wat nu nodig is: een betekenisvolle en rechtvaardige systeemverandering met snelle en drastische uitstootverminderingen van minstens 10% per jaar in rijke landen zoals België.

Daarbij is de vraag: zullen we überhaupt met technologie alleen ooit genoeg hebben en wie heeft er baat bij het verkopen van deze gebakken lucht? Zijn het gevestigde belangen? Is het de media die ongegronde tegenstemmen graag aan het woord laat omdat polarisering clicks oplevert? Of willen we het existentiële verdriet en de dito rouw die de ecologische crisis en de zesde massa-uitstervingsgolf, waarbij we ontelbare levensvormen naar de extinctie-exit marcheren, met zich meebrengen liever dempen?

Geen actieve hoop bij emotionele constipatie

Techno-illusies zijn een doekje voor het bloeden, omdat ze een emotioneel feedbackproces fnuiken. Volgens systeemdenkster Joanna Macy is in het reine komen met onze emoties cruciaal: actieve hoop hebben gaat samen met opnieuw verbinden maken met elkaar en het levensweb, waar we deel van uitmaken.

Vertrekken vanuit dankbaarheid voor deze wonderbaarlijke levende planeet is voor Macy een eerste stap tot verbinding. Dankzij deze dankbaarheid kunnen we zo, in tweede instantie, de penibele planetaire toestand onder ogen zien en onze pijn (verdriet, woede, etc.) voor de wereld eren.

Deze emoties doorvoelen helpt ons om met nieuwe ogen te zien dat we deel uitmaken van het levensweb. Dit opent nieuwe mogelijkheden om in een volgend stadium weer op pad te gaan en ons in te zetten voor de gezondheid van onze wereld. Dit moedig aanschouwen van onze emoties is nodig om als actieve burgers mee te werken aan een sociaalecologische transformatie van onze samenleving en zo actieve hoop in de praktijk te brengen.

Een waaier aan alternatieve toekomstpaden

Aangezien niet iedereen de noodzaak inziet van een sterke overheid of de overheid bij momenten niet voor haar burgers rijdt, kunnen actieve burgers niet wachten op Godot. Het is beter om zichzelf te organiseren en oplossingen voor hun noden te voorzien. Gelukkig bestaan er een heleboel alternatieven die mensen overal ter wereld zelf vormgeven om autonoom, in vrijheid en onafhankelijk van de overheid en de kapitalistische nooit-genoeg-economie in hun behoeften te voorzien.

De maatschappelijke zoektocht naar goed samenleven vergt zoveel meer dan een steriele, technologische kunstingreep alleen.

Samen kunnen burgers in de vorm van commons, deelinitiatieven en de coöperatieve en solidaire economie (zoals voedselbossen, autodelen, co-housing, spullenbibliotheken, energiecoöperaties of ouders die onderling afwisselend hun kinderen opvangen) zelf meebouwen aan een collectief en solidair toekomstverhaal.

De maatschappelijke zoektocht naar goed samenleven vergt zoveel meer dan een steriele, technologische kunstingreep alleen. Het is een culturele omslag die niet zomaar zal gebeuren. Ze vergt organisatie, machtsopbouw, strijd, solidariteit en het praktiseren van “genoeg”.

Uiteraard is er binnen deze post-kapitalistische cultuur niet alleen tijd voor verzetswerk, maar ook ruimte om te lachen, zingen en dansen zoals we kunnen leren uit Emma Goldmans motto: ‘Als ik niet kan dansen, wil ik geen deel uitmaken van je revolutie.’

Burgers overal ter wereld hebben stilaan hun buik vol van de ongezonde westerse levensstijlen. Goed samenleven houdt meer in dan het serveren van een ontwikkelingseenheidsworst met een groen techno-sausje. Het gaat om het cultiveren van waarden zoals directe democratie, rechtvaardigheid, welzijn, diversiteit, autonomie, vrijheid binnen maatschappelijke grenzen en ecologische veerkracht.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.