Waarom deze Amerikaanse presidentsverkiezingen ons meer dan ooit raken

Het verschil tussen een Trumpwereld en een Bidenwereld

Elvert Barnes (CC BY-SA 2.0)

‘Misschien kan Joe Biden met meer respect voor internationale partners een deel van de Amerikaanse soft power herstellen. Nog eens vier jaar Trump zal die enkel verder ondermijnen.’

Los van de onzekerheid van wat er de eerste weken te gebeuren staat, kunnen we volgens MO*redacteur John Vandaele de impact van de Amerikaanse presidentsverkiezingen op de wereld wel inschatten. ‘Trumpland kent geen mondiale burgerzin.’

Was er ooit een Amerikaanse president die zoveel van onze aandacht wist in te pikken met zijn onophoudelijke stroom leugens, provocaties en verrassingen? Neen. Het is het waarmerk van de reality-TV-ster die president werd. The show must go on, ook al stokt het beleid.

Zelfs nu er nieuwe verkiezingen zijn, weet Trump er de spanning in te houden. Spijtig genoeg om de verkeerde redenen.

Zelfs nu er nieuwe verkiezingen zijn, weet Donald Trump er de spanning in te houden. Spijtig genoeg om de verkeerde redenen. Door te verklaren dat de verkiezingen vervalst zijn als hij ze niet wint, drijft hij de spanning op. En ondergraaft hij zijn laatste greintje geloofwaardigheid als democraat. Vroeg hij zijn gewapende trawanten niet om zich klaar te houden? In tal van steden beschermen de winkels al hun vitrines…

We weten niet wat er de komende weken zal gebeuren. We kennen wel enkele grote lijnen van wat deze verkiezingen voor ons, buiten de Verenigde Staten, zullen betekenen.

Goed klimaatnieuws in tijden van pandemie

In deze Amerikaanse stembusgang staan letterlijk mensenlevens op het spel wat de klimaatcrisis betreft. Het goede nieuws is dat andere grote blokken niet langer wachten op de Verenigde Staten om stappen te zetten. De Europese besliste eind vorig jaar al over haar Green Deal en het nastreven van klimaatneutraliteit tegen 2050. In september kondigde China – ’s werelds grootste ontwikkelingsland en verantwoordelijk voor meer dan een kwart van de mondiale emissies – aan dat het voor 2060 hetzelfde doel wil bereiken. Een megastap voor een land met een inkomen per hoofd dat nog niet de helft van het Belgische bedraagt en dat de helft van zijn energie uit steenkool haalt.

Vermits China doorgaans zijn beloften voortijdig realiseert, is het mogelijk zelfs tegen 2050 klimaatneutraal. Dat is meer dan waar Vlaanderen zich toe wil verbinden – het is een kwestie van dynamiek, durf en engagement. Eind oktober kondigde de Japanse premier Suga aan dat zijn land eveneens tegen 2050 klimaatneutraal wil zijn. Hij voegde eraan toe dat die inspanning geen rem op de economie betreft, maar een bron van werkgelegenheid is. Enkele dagen later volgde Zuid-Korea met eenzelfde belofte.

De wereld begint dus écht te kiezen voor sterk klimaatbeleid. Maar als Joe Biden de verkiezingen wint, wordt het nieuws nog beter. Biden belooft eveneens een soort green deal, inclusief enorme investeringen in groene energie, isolatie van gebouwen, waterstofinfrastructuur… Hij wil dat de Verenigde Staten tegen 2050 klimaatneutraal zijn. Hij durfde tijdens de verkiezingscampagne zelfs zeggen dat er ooit een VS zonder olie-industrie zal zijn. Dat hij daardoor niet kansloos werd, illustreert hoezeer de geesten ook in de VS zijn geëvolueerd.

The show must go on, ook al stokt het beleid

Als Biden wint, hebben landen die verantwoordelijk zijn voor bijna zestig procent van ’s werelds uitstoot beloofd dat ze hun emissies over dertig jaar zullen doen verdwijnen. Bovendien kunnen de Verenigde Staten met hun nog steeds immense mogelijkheden de snelheid van de transitie aanwakkeren. Een overwinning voor Trump verzwakt de globale inspanning, terwijl er absoluut geen tijd meer te verliezen is. Vraag dat maar op de plekken waar droogte, stormen of rijzend zeewater de levens van mensen bedreigen.

Het is hoopvol dat de bedrijfswereld niet wacht op Trump. Sinds Chinees president Xi’s verklaring gingen de aandelen van groene bedrijven de hoogte in. In de Verenigde Staten overtrof de beurswaarde van NextEra (+25 procent), een Amerikaanse producent van hernieuwbare energie, die van oliereus Exxon, ooit ’s werelds grootste bedrijf, dat de helft van zijn waarde verloor.

Keerpunt in de politieke economie

Deze verkiezingen zullen de ideologische windrichting van de (westerse) wereld mee bepalen. Gaan we een progressieve richting uit of verdiept het rechtse populisme zich? De Verenigde Staten zijn het land waar het neoliberalisme bedacht werd en ook het hardst werd doorgevoerd. Het gevolg? Een dramatisch misprijzen voor al wat met bestuur en staat te maken heeft en een doelbewust bevoordelen van de hogere inkomensgroepen: de enige taak van een onderneming werd om de aandeelhouder blij te maken. Dat kwam recht uit het boekje van de peetvader van het neoliberalisme: de econoom Milton Friedman.

Sinds 1980 nam de ongelijkheid in de Verenigde Staten dramatisch toe: Zowat alle inkomensgroei is naar de tien procent rijkste inwoners gegaan. Dat klinkt als een slogan, maar het is gewoon de realiteit. Een deel van de bevolking heeft het gevoel niet meer mee te tellen. Republieken en Democraten lieten het zo ver komen omdat ze goeddeels gefinancierd worden door zeer rijke mensen, meestal bazen van banken en bedrijven. De Verenigde Staten werden zo meer een plutocratie dan een democratie.

Donald Trump won vorige keer de presidentverkiezingen omdat hij zich – met het hondenfluitje van de xenofobie dat hij perfect beheerst – opwierp als de verdediger van ‘de kleine man’ die het moeras van Washington ging opkuisen: tegen het huwelijk van China en de multinationals, tegen de migratie… De Republikeinen lieten hem doen zolang hij hen maar een nieuwe belastingverlaging gaf: een soort faustiaanse deal die toeliet dat Trump de Verenigde Staten meenam naar de andere kant van de waarheid.

De Democraten die de stem van de werkende man decennia lang vanzelfsprekend achtten, waren geschrokken door hun verlies in 2016. Daarom zijn ze naar links opgeschoven: Ze willen een verdubbeling van het minimumloon dat al decennia stagneert, ze willen vakbondsvorming vergemakkelijken en hogere belastingen voor de rijken, de gezondheidszorg verdient volgens hen een openbaar luik voor wie de private zorg niet kan betalen, ze willen investeren in scholen en infrastructuur…

Dit is het meest linkse programma sinds lang, met dank aan de ploeg van Bernie Sanders die inspiratie leverde. Als Biden dit programma uitvoert, versterkt het een tendens die al elders bezig is: een beweging weg van het neoliberalisme naar een overheid die een grotere rol speelt in de economie, voor een sterke sociale zekerheid zorgt, klimaatneutraliteit realiseert en zich daarvoor in de schulden steekt. Voor de Verenigde Staten zou dit een grote verandering zijn. Als Trump het haalt, verandert er niks fundamenteels aan de sociaaleconomische verhoudingen. Hij blijft een kapitalisme zonder regels aanvuren waarbinnen de rijken rijker blijven worden en gezondheidszorg voor miljoenen mensen een droom blijft.

Cruciaal is dat met Trump altijd een racistische ondertoon — sympathie voor de kwade witte man — aanwezig blijft; de spanningen tussen gemeenschappen worden aangewakkerd. Biden zal meer verbinden, zijn taal wordt fatsoenlijker. Omdat Amerikaanse presidenten zo’n centrale positie bekleden in het internationale verkeer heeft dat mondiale gevolgen. Een overwinning voor Trump betekent rugwind voor rechtse populisten wereldwijd.

Meer internationale samenwerking

Deze verkiezingen hebben ook een invloed op de geopolitiek. De Verenigde Staten – en de democratie — verloren aan invloed onder Trump en de vraag is of die evolutie zich doorzet. De COVID-19-crisis is een globaal examen in bestuurskunde. De VS onder Trump hebben een mal figuur geslagen. Zelfs rond het coronabeleid wist Trump verdeeldheid te zaaien, waardoor het beleid krachteloos werd.

America first heeft de Amerikaanse geloofwaardigheid en bondgenootschappen aangetast.

China, daarentegen, maakte – na aanvankelijke fouten – een goede beurt. Het virus lijkt er onder controle te zijn en het Middenrijk wordt het enige grote blok dat in 2020 economische groei zal kennen. China ziet het als een bewijs dat zijn autoritaire bestuursmodel werkt, hoewel het democratische Taiwan nog beter scoorde met zeven(!) COVID-doden op een bevolking van 23 miljoen. China wil ook scoren door vaccins – dixit Xi – ‘als globaal publiek goed prioritair ter beschikking te stellen aan ontwikkelingslanden’.

Ook aan klimaatbeleid kleeft soft power: Landen kunnen de wereld charmeren door zich een goede wereldburger te tonen en hun verantwoordelijkheid op te nemen. Het is geen toeval dat Xi zijn aankondiging – klimaatneutraliteit voor 2060 – deed op de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties, het podium van de wereld.

Trumpland kent die mondiale burgerzin niet: Trump stapte uit het klimaatverdrag, kocht vaccins voor de neus van andere landen weg en probeert multilaterale instellingen op te blazen. America first heeft de Amerikaanse geloofwaardigheid en bondgenootschappen aangetast. Wellicht kan Joe Biden met meer respect voor internationale partners een deel van de Amerikaanse soft power herstellen. Nog eens vier jaar Trump zal die enkel verder ondermijnen. Zeker is dat Biden meer gelooft in internationale samenwerking: de VS zullen terug toetreden tot de Wereldgezondheidsorganisatie en het Klimaatakkoord van Parijs. De wereld wordt iets meer voorspelbaar onder Biden.

Geopolitieke machtsstrijd tussen democratie en autocratie

De machtsstrijd tussen China en de Verenigde Staten speelt op lange termijn en de uitkomst is onzeker. China trekt niet alleen aan, het schrikt ook af met (onder andere) het harde optreden in Hongkong, Xinjiang, aan de Indiase grens, en zijn bestraffende diplomatie. Kan een model dat steunt op dwang en dreiging wel veel soft power genereren?

Ondanks alle gebreken en buitenlandse blunders trok het Amerikaanse model na de tweede wereldoorlog wel andere landen aan. De Amerikanen stonden ondanks alles model voor democratie, vrijheid, de rechtsstaat… Trump heeft die leidersrol ondermijnd omdat hij zelf de democratische instellingen in vraag stelde – van de media tot de verkiezingen – en dweepte met sterke mannen. Biden kan zeker voor tijdelijk herstel zorgen, maar of hij het bloeden op lange termijn kan stoppen, is onzeker.

Het probleem zit immers dieper dan Trump: de greep van de miljardairs op het bestuur, de totale polarisering die krachtig bestuur bemoeilijkt en de spanningen die een quasi-onveranderbare grondwet veroorzaakt. Of Biden dat kan rechttrekken, is onzeker.

Het is tegen deze achtergrond van een autoritair China en een verscheurde Verenigde Staten dat de Europese Unie haar geopolitieke stem moet zien te ontwikkelen.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.