Over liefde en taalverwarring

Hoe heerlijk het is, al die talen. De wonderlijke verwarring die ze teweegbrengen. En de liefde natuurlijk.

Door een of andere aandoening aan de luchtwegen of zoiets zat ik enkele dagen thuis, in licht koortsige toestand. Mensen die mij iets beter kennen zullen zeggen dat ik niet echt heel erg goed ben in ziek zijn. (Pijn is geen probleem, maar zo’n beetje koorts, het brengt me in de war.) Diezelfde mensen zullen misschien vervolgens zeggen dat zich bij mij een zeer lichte vorm van arbeidsethiek heeft ontwikkeld. Ze dwalen, vanzelfsprekend…

In elk geval, ik was blij dat ik weer naar Brussel kon gaan. Ik besefte het toen ik in de metro stond, hoe ik die gemist had. Vroeger had ik een beetje schrik van de metro. Ondertussen heb ik leren beseffen dat je daar telkens zomaar uitzicht krijgt op de hele wereld. Een wereld van verhalen, maar ook een wereld van talen.

Mensen kijken in de metro

Vaak doen we het, in de metro of de bus of de trein, ons terugtrekken in onze eigen stolp. Het maakt me altijd zo triest dat zoveel mensen daar met zo’n joekel van een koptelefoon op stuurs voor zich uit staan te kijken. Ze bouwen een kleine muur om zich heen. Of al die mensen van wie de vinger vergroeid is aan hun smartphonescherm en alleen nog op chirurgische wijze kan verwijderd worden. Al die mensen die zich verschuilen in hun privéburchtje ontzeggen zichzelf de wonderlijke ervaring die een metrorit kan zijn. 

Wat al heel eenvoudig is, is niet naar de grond kijken, maar gewoon naar de andere mensen. Wat een belevenis. Het is zo fascinerend, al die wonderlijke gezichten die zomaar bij elkaar in zo’n metrostel zitten. Ze hebben allemaal een verhaal.

Soms zou ik willen weten wat hun verhaal is. Zijn ze gekwetst door het leven? Hebben ze een grote droom? Maken ze zich zorgen over hun kinderen? Denken ze aan de vrouw op wie ze nu al maanden verliefd zijn zonder het te durven zeggen?

De verhalen zijn er allemaal. En de talen ook. Ik heb een grote liefde voor talen. En in de metro komen alle talen van de wereld zomaar naar je toe. Die oma met haar kleinkind die in schitterend Frans met iedereen begint te praten. Daarnaast een Schot die iets zegt in zijn telefoon. Of die geweldige robuuste Afrikaanse vrouwen met hun schitterende kleuren. Ze roepen altijd een beetje, en ze houden van de gulle lach.

Soms zou ik willen kunnen verstaan wat ze zeggen. Misschien zeggen ze alleen tegen elkaar dat de prei een beetje duur is, maar in mijn hoofd beschrijven ze misschien wel een geweldige nacht of leggen ze uit hoe ze hun man hebben doen geloven dat hij wel degelijk dé man is.

Taalschakelen

Het is een wedstrijdje dat ik soms met mezelf speel. Rondkijken in de metro en proberen te gokken wie welke taal spreekt. Meestal ben ik fout, wat een geweldige opluchting is. Brussel is sowieso al een stad van permanente linguïstische verwarring, en als de hele wereld in Brussel is, in de metro, wordt het alleen nog maar leuker.

Er stapt een groepje zwarte jongens op, ze komen net van school. Iets in mijn hoofd verwacht, statistisch of zo, dat ze Frans zullen spreken. (Klassieke fout, foei!) Ze spreken Nederlands onder elkaar, een wonderlijk Nederlands waar soms ineens stukken Frans in zitten, en nog andere talen die ik niet versta. Ze schakelen de hele tijd. Heerlijk toch.

‘Als er mensen van allerlei verschillende origine het Nederlands als lingua franca blijken te hebben, schaam ik me een beetje, omdat ik dat blijkbaar onbewust niet verwacht had’

Het doet me denken aan hoe je soms Marokkaanse mensen hoort praten met elkaar. Je hoort klanken, weet niet wat ze zeggen. En ineens komen daar enkele Franse of Nederlandse woorden of zinnen in. En het is een andere wereld. Zoals de Marokkaanse winkel in de stad waar ik woon, waar ik mijn olijven ga kopen. Dat is ook zo’n taalhemel. De man aan de kassa kan vlot van de ene naar de andere taal overschakelen.

Als er mensen van allerlei verschillende origine in de winkel staan, blijkt ineens dat het Nederlands hun lingua franca is. Als ik het hoor, schaam ik me soms een beetje, omdat ik dat blijkbaar onbewust niet verwacht had. Terwijl het alleen maar normaal is.

Na de schaamte is er ook grote ontroering, als ik merk hoe die mensen die misschien allemaal het Nederlands als een vreemde taal hebben moeten leren, hun weg zoeken in die taal, een beetje gaan wonen in die taal.

Talen zijn huizen waar je in kunt wonen, waar je in kunt verdwalen, waar je woest kunt worden door het gewicht van een verleden of de inrichting van de kamers, waar je in kunt liefhebben en ruziemaken, waarin je elkaar kunt verliezen en weer terugvinden. Talen moeten niet zogenaamd ‘eenduidig’ zijn, of ‘gemakkelijk’ of ‘logisch’. Het is geen toeval dat de meest gebruikte werkwoorden in veel talen onregelmatig zijn.

Heerlijke verwarring

Ik huiver van het idee van sommigen dat je een taal zou kunnen construeren die perfect logisch is, die niet cultureel bezwaard is, en die een soort één-op-één-communicatie zou mogelijk maken zonder enige vorm van mogelijke verwarring of misverstand of ruis. Talen zijn soms weerbarstige, soms gewillige, soms verbluffende ecosystemen. Ze zijn even opwindend en verwarrend als het leven zelf. Als het over de echt belangrijke dingen in het leven gaat, zoals de liefde, dan stotteren we.

En dan ineens horen we op de radio de mooie stem van een dichter die het wel kan, en dan besef je: die liefde, die liefde die je daar hoort, die zou er niet kunnen zijn zonder die woorden.

De verwarring is heerlijk. Zoals in de trein, als de treinmevrouw of –meneer een aankondiging moet doen die niet op het briefje met vaste omroepboodschappen staat. Dat je haar of hem dan hoort aarzelen over het juiste woord. Of zoals wanneer je moe bent en in het Frans moet praten en er ineens alleen maar Engelse woorden in je hoofd komen, en je als het ware in dat hoofd dat Franse woord kunt zien, maar niet kunt lezen.

Of zoals de heerlijke dagelijkse discussies met mijn Franstalige collega’s over hoe je die uitdrukking of dat woord in de andere taal vertaalt. Onze verwoede pogingen bijvoorbeeld om een goed Frans woord te vinden voor ‘tsjeverij’, om maar iets te zeggen. Of de heerlijke verwarring wanneer zij het hebben over ‘le uitstapje.’

Verborgen wonderlijke verhalen

Elke taal is een universum. Nog elke dag ontdek ik nieuwe dingen in de taal waar ik al het langst in woon. Elke dag zie ik weer nieuwe finesses in het Engels, waardoor die taal ook steeds moeilijker lijkt te worden. Elke dag probeer ik enkele Duitse zinnen te lezen, voor het ritme van de woorden, en de werelden die ze op lijken te roepen.

‘Je hoort iemand iets vertellen. Je weet dat er een misschien wel wonderlijk verhaal is, maar het blijft verborgen voor jou’

Elke dag ben ik weer verbaasd dat ik die ene zin in het Frans er moeiteloos uit kreeg, en die andere helemaal niet. Elke dag mag ik weer helemaal opnieuw beginnen in zoveel werelden, die ik nooit helemaal zal kennen.

En in de metro zijn er dan nog al die andere talen. De mevrouw die met zachte stem in het Portugees praat. De man die met enig theater iets vertelt in het Italiaans. Die luidruchtige Spaanse meisjes. En dan nog al die talen waar ik helemaal niets van begrijp.

Je hoort iemand iets vertellen. Je weet dat er een misschien wel wonderlijk verhaal is, maar het blijft verborgen voor jou. En even later kan diezelfde persoon je misschien zomaar iets in het Nederlands zeggen. Je weet het nooit vooraf.

Talen zijn als de liefde. Misschien zegt dat wel genoeg.