Weten politici wel wat “de Vlaming” denkt?

MO*columniste en doctoraatsonderzoekster Marie-Laure Mulayi breekt een lans voor meer gedegen opinieonderzoek. Want dat kan tonen óf en hoe politici de voeling met de samenleving verliezen. Goed opinieonderzoek biedt de kans om écht te weten te komen wat de bredere bevolking denkt, om debatten te voeren en uiteindelijk gedragen beslissingen te nemen.

Recent brachten VRT en De Standaard de resultaten van De Stemming naar buiten. Dat is een periodieke opiniepeiling over de houding van Vlamingen ten opzichte van verschillende politieke onderwerpen. Het onderzoek zelf werd uitgevoerd door Stefaan Walgrave (UA) en Jonas Lefevere (VUB).

Vlamingen blijken het gevoel te hebben dat er niet naar hen wordt geluisterd en dat het beleid niet aansluit bij hun behoeften.

Een van de vragen in de peiling ging over stikstof en ging na of Vlamingen dat een belangrijke beleidskwestie vinden. Stikstof scoorde 5,7 op 10, wat eerder lijkt te wijzen op een zekere onverschilligheid bij het publiek. Of het zegt alleszins dat het thema weinig aansluiting vindt bij de bredere bevolking. Toch dreven enkele politieke partijen de kwestie recent nog op de spits.

Tegelijk kwam uit de peiling duidelijk een verontrustend beeld naar voren. Het gaat niet goed met de staat van politieke vertegenwoordiging in Vlaanderen. Vlamingen blijken het gevoel te hebben dat er niet naar hen wordt geluisterd en dat het beleid niet aansluit bij hun behoeften.

Daarmee illustreert het onderzoek heel goed hoe het maatschappelijke debat beheerst kan worden door een beleidsthema, stikstof, terwijl dat helemaal niet overeenkomt met de belangstelling voor dat thema bij de gemiddelde Vlaming. In combinatie met het gebrek van gevoel van vertegenwoordiging lijkt dat aan te geven dat de politiek de voeling met de samenleving verliest.

Nochtans stellen politici en opiniemakers zich vaak voor als de spreekbuis van de bevolking wanneer ze plaatsnemen in het publieke debat. Daarin lijkt het bovendien dat ze menen te weten waar de Vlaming van wakker ligt.

In werkelijkheid palmen ze het publieke debat in en schuiven er discussiepunten of beleidsvoorstellen naar voren die in hun politieke kraam passen. Denk maar aan “het gevaar van woke” of de “basisbaan”.

Vinger aan de pols

Zo zijn uitspraken van deze politici en opiniemakers vooral ideologisch gestuurde veronderstellingen over de samenleving die weinig op feiten zijn gebaseerd. Ze worden gestuurd door pakweg een gesprek met mensen op een wekelijkse markt of bij de bakker. Dat zijn weliswaar waardevolle individuele bezorgdheden, maar ze vertolken in geen geval de mening van de samenleving als geheel.

En dan gaat het nog niet eens over het feit dat “de Vlaming” niet bestaat en vooral bestaat uit een heterogene groep mensen met uiteenlopende standpunten.

Veel meer dan politici die beweren te weten wat mensen op een gegeven moment denken of willen, weten opinieonderzoeken dat.

Het probleem met een publiek debat dat vooral bepaald wordt door politieke statements, is dat het blind blijft voor bredere maatschappelijke tendenzen die wél gemeten kunnen worden. Opinieonderzoek zoals De Stemming is daarentegen niet blind voor die tendenzen. Zo'n onderzoek levert feitelijke en betrouwbare informatie op waarover gediscussieerd kan worden. Het maakt mogelijk om vinger aan de pols te houden over wat leeft binnen de maatschappij.

Opinieonderzoeken weten veel beter dan politici wat mensen op een gegeven moment denken of willen. Op een relatief eenvoudige manier kunnen ze te weten komen wat de mening is van de bredere bevolking over diverse, soms heel complexe beleidskwesties.

Dat gebeurde in coronatijd bijvoorbeeld met enquêtes bedoeld om te meten in hoeverre maatregelen op de steun van het publiek konden rekenen. Op die manier werd het beleid soms bijgestuurd wanneer steun voor bepaalde maatregelen leek weg te kwijnen.

Wat écht leeft

Het belang van opinieonderzoek ligt in het feit dat het een duidelijk beeld kan geven van wat er leeft in de samenleving én van het maatschappelijk draagvlak voor het gevoerde beleid. In een representatieve democratie, zoals in België, is het van het grootste belang dat verkozenen zich bezighouden met wat mensen écht denken en voelen. Want op basis daarvan kunnen ze debatten voeren en uiteindelijk beslissingen nemen.

Regelmatig meten hoe verschillende groepen zich verhouden tot bestaande beleidsdiscussies of wat hen wakker houdt, biedt veel mogelijkheden. Het kan onderwerpen op de publieke agenda zetten die relevant zijn voor de bredere bevolking in al haar diversiteit. Het kan politieke discussies op gang brengen over hoe onze samenleving antwoorden kan bieden op de zorgen van haar burgers.

Dat wil ook zeggen dat er niet gewacht hoeft te worden op een nieuwe verkiezingsuitslag eer aan de slag gegaan wordt met de bekommernissen van de bevolking.

Dankzij het boek DNA van Vlaanderen van Ivan De Vadder en Jan Callebaut weten we bijvoorbeeld wel degelijk op basis van feiten en cijfers wat er leeft in onze samenleving. Het boek geeft een gedetailleerd inzicht in de thema’s die Vlamingen het meest interesseerden voorafgaand aan de regionale verkiezingen van 2009, 2014 en 2019.

Zo brachten de auteurs in kaart welke angsten Vlamingen in 2019 hadden: dat waren ‘ongeneeslijk ziek worden’, ‘ongecontroleerde migratie’ en ‘een te lage levensstandaard eenmaal met pensioen’. Die angsten blijken, logischerwijs, nauw samen te hangen met zaken waarmee Vlamingen willen dat de politiek zich bezighoudt: ‘goede gezondheidszorg voor iedereen’, ‘criminaliteit beter bestrijden’ en ‘een goed pensioen voor iedereen’.

Lees ook

Verkiezingen ja, maar waarover?

Een kwestie van inspraak

Opinieonderzoek mag uiteraard niet het hele politieke gebeuren bepalen. Politici en andere actoren in het middenveld zijn natuurlijk vrij om de aandacht te vragen voor specifieke kwesties die belangrijk zijn.

Maar opinieonderzoek is wel degelijk een relevante aanvulling op de manier waarop beleid wordt beoordeeld, omdat het een indicatie geeft van hoeverre een beleid wordt aanvaard.

Die mate van aanvaarding is uitermate belangrijk voor politici om te weten. Dat was recent nog zeer duidelijk in Frankrijk, toen Fransen eensgezind de straat op trokken uit protest tegen de pensioenhervorming. Die werd er als het ware doorgeduwd, met zeer weinig aandacht voor de zorgen die mensen hadden over langer werken.

Uit opinieonderzoek bleek dat de voornaamste bezorgdheid bij de Franse bevolking zware arbeidsomstandigheden zijn. Daardoor schuift het publieke debat over de pensioenhervorming nu ook op naar die kwestie.

Dit voorbeeld laat zien hoe politieke besluitvorming rekening kan houden met het maatschappelijke draagvlak en de bevolking op die manier inspraak krijgt over de inhoud van het beleid. Knelpunten kunnen zo worden opgevangen en bijgestuurd.

Geen kristallen bol

Uiteraard heeft opinieonderzoek ook tekortkomingen.

Zo worden enquêtes vaak online uitgevoerd om een zo breed en divers mogelijk publiek te bereiken. Ironisch genoeg zorgt dat ook voor een zekere selectiviteit, want de mening van wie minder digitaal aangelegd is wordt zo sneller uitgesloten.

Ook is dergelijk onderzoek vaak een momentopname: het gaat om meningen van mensen op een zeer specifiek moment.

Peilingen kunnen er bovendien ook naast zitten. Denk maar aan de Amerikaanse verkiezingen van 2016, die Donald Trump tegen alle peilingen in won, of aan het Brexitreferendum. Beide voorbeelden tonen aan dat opiniepeilers geen kristallen bol hebben en zeker niet altijd kunnen voorspellen wat de uitkomst van een stemming zal zijn.

Dat neemt niet weg dat opinieonderzoek niet verworpen mag worden. Op voorwaarde dat het onderzoek met wetenschappelijke ernst wordt uitgevoerd en voorzichtig geïnterpreteerd, is het absoluut wenselijk om het te gebruiken om het politieke debat te verrijken.

In een tijd waarin het gevoel van politieke vertegenwoordiging een historisch dieptepunt bereikt, is het belangrijker dan ooit om de vraag te stellen hoe dat de gevoerde politieke debatten en vooral het gevoerde beleid beter kunnen aansluiten bij de behoeften en noden van de gewone burger.

Opinieonderzoek als mogelijke denkpiste om de voeling tussen de samenleving en de politiek te vergroten lijkt mij een goed startpunt.