Ode aan de arbeid

Dit stukje vergeten geschiedenis is voorwerp van een kleine tentoonstelling “Vive Labeur”, die van 1 juli tot 17 september loopt in de Gasthuiskapel in Poperinge. Ik bezocht deze tentoonstelling afgelopen zondag.

In tegenstelling tot de scepsis van voornoemde postmoderne goeroe geloofden deze Chinese gastarbeiders wel in het heil van de arbeid. Dit komt duidelijk tot uiting op de foto met hun glimmende gezichten, die genomen werd in april 1917 aan boord van een Brits schip op weg naar Frankrijk. Nochtans gingen ze geen rooskleurige toekomst tegemoet. Alhoewel ze gelokt werden door de Engelse en Franse overheid met vooruitzicht op een studiebeurs of verblijfsvergunning, kwamen ze terecht in de oorlogseconomie om “logistieke arbeid” te verrichten: aanleg en onderhoud van (spoor)wegen, kampen en loopgraven, sjouwen in munitieopslagplaatsen, het opruimen van slagvelden en menselijke resten en herbegraven van verhakkelde lijken.

Het slagveld opruimen moet zowat één van de gruwelijkste jobs zijn die er bestaan. Zoals een Chinese getuige op “kleurrijke” wijze verwoordde: ‘Het slagveld zag wit van de hersenen en rood van het bloed’.

Deze foto’s geven ons niet alleen een inkijk in het dagelijks leven van deze vergeten Chinezen, maar elke foto is een verhaal op zich, die - mits de nodige inleving en verbeelding - tot leven komt. Zo is er de foto van de vogelafrichter. Afgaand op de bijhorende tekst kon hij op drie dagen tijd een mus tam maken en naar zijn hand zetten. Te midden van de last en viezigheid van hun arbeid vindt hij de tijd om zich te amuseren met zijn zangvogeltje. Het houden van zangvogels als huisdier kent een lange traditie in China. Het is een geliefkoosde bezigheid van de hogere klasse.

Er is ook de foto met de trotse Song Siufeng, die het zoontje van de fotograaf betaalt om mee op het portret te staan. Zoals het onderhouden van zangvogels behoort het maken van een fotoportret tot het voorrecht van de rijkere klasse. Wanneer er dan nog een Europeaan er op staat, verhoogt dat de prestige van de foto en de geportretteerde.

Alhoewel ze gelokt werden door de Engelse en Franse overheid met vooruitzicht op een studiebeurs of verblijfsvergunning, kwamen ze terecht in de oorlogseconomie om “logistieke arbeid” te verrichten

Voedsel speelt ook een belangrijke rol in deze tentoonstelling. Er is een foto met Chinezen die een volle broodmand dragen en een filmfragment van Chinezen die vrolijk uit een volle kom rijst gaffelen. Uit historisch materiaal blijkt de Vlaming een grote appetijt vaststelde bij de Chinese arbeiders, die minstens drie maaltijden per dag aten. Wat niet in de tekst staat, is dat dit de kern uitmaakt van het bestaan voor Chinezen. Werken staat voor geld verdienen om voldoende te kunnen eten. In het Kantonees staat de uitdrukking ‘op zoek gaan naar voedsel’ voor ‘werken’.

Ook de foto van lachende arbeiders die obushulzen verzamelen, vertoont een gelaagdheid die met de nodige culturele achtergrond kan ontrafeld worden. Waarom lachen ze? Omdat ze gefotografeerd worden? Misschien ook omdat ze bijkomend geld kunnen verdienen door allerlei decoraties te graveren op die hulzen?

Het beeld dat ik hier schets, is ver verwijderd van de rauwe en grijze realiteit van deze vergeten Chinezen. Ze werden als vuile, stinkende wilde “tjsings” aanzien. De foto met de op stelten staande Chinezen in de eigen klederdracht spreekt boekdelen. Het gaat om een privé-spelletje van een Britse officier: Chinezen die naar zijn pijpen dansen - so to speak.

De historische foto’s worden aangevuld met werken van de twee Vlaamse fotografen Stephan Vanfleteren en Sanne De Wilde. Ze trokken naar de provincie Shandong, vanwaar deze arbeiders afkomstig waren met als opdracht een verbinding te maken tussen deze vergeten Chinezen en het huidige China.

Vanfleteren zocht de bergen op met als resultaat portretten van afstammelingen van deze arbeiders terwijl Van Sanne de stranden van de havensteden van Weihai en Qingdao bezocht. De hedendaagse portretten van Vanfleteren sluiten nauw aan bij de historische foto’s zowel in vorm als in emotie. Van Sanne lijkt gefascineerd te zijn door de facekini’s op de stranden van deze havensteden maar wat het verband is met het thema en emotie van “Vive labeur” is mij een raadsel. In een minder milde bui zou ik durven stellen dat ze uit op sensatie, op het exotiseren van die ‘rare Chinezen’, die toch zo anders zijn dan wij.

Het werk dat ze doen is onnoemlijk gruwelijk en vies. Het onthaal door de locals is allesbehalve hartelijk.

Een derde luik van de tentoonstelling is de fotoprojectie van het werk ‘La Chinafrique’ van Paolo Woods, dat een kleurrijk maar genuanceerd beeld schetst van de huidige Chinese aanwezigheid in Afrika.

Op het einde van de tentoonstelling blijf ik als Chinees achter met een licht hongergevoel. De tentoonstelling toont sterke beelden van een groep vergeten Chinezen, die verschrikkelijk vies en zwaar werk met glimlach voor de blanke man verricht hebben. Het opzet van de tentoonstelling juich ik toe. Er wordt een duidelijk gearticuleerde boodschap naar voren geschoven. Voor mij is het helder: een ode aan de arbeid, toch!

Deze jonge mannen, die lange afstanden afleggen op zoek naar werk en geluk maar de facto in een oorlog betrokken raken, waar ze niets mee te maken hebben. Het werk dat ze doen is onnoemlijk gruwelijk en vies. Het onthaal door de locals is allesbehalve hartelijk.

Dit lijkt verdacht veel op migratieverhalen van Chinezen in andere tijden en oorden.

Het eten is karig en vreemd. Maar het deert hen niet. Ze zijn jong en doen hun werk om den brode. In hun vrije tijd tetteren ze er op los met hun lotgenoten. Ze leren brood bakken om hun honger te stillen, richten vogels af als tijdverdrijf, zingen samen (een lokale pastoor noteerde: ‘Hun gezangen zijn nog niet zo kwalijk’), maken statige foto’s die ze terugsturen naar het thuisfront om hun nieuwe status en succes te tonen aan familie- en dorpsgenoten. Dit lijkt verdacht veel op migratieverhalen van Chinezen in andere tijden en oorden.

Een steeds terugkerend thema is migreren en werken in functie van het welzijn van jezelf en vooral van de familie. Telkens als ik geplaagd word door postmoderne muizenissen in mijn hoofd en existentiële onrust, dan denk ik aan het verhaal van mijn ouders, die in een ander tijdsgewricht naar België gekomen waren met dezelfde droom. Zij wilden door hun vastberadenheid kansen - die zijzelf nooit hadden – creëren voor hun kinderen. Deze gedachte maakt me nederig en dankbaar.