Het einde van een tijdperk?

Europa’s loods verlaat het schip

© Brecht Goris

MO*columnist Geert Van Istendael kijkt vooruit naar een superverkiezingsjaar in Duitsland. Maar hij is er niet gerust op. Ook bij onze buurlanden slaat radeloosheid en de stuurloosheid steeds harder toe. ‘Ik vraag me af of Europa zonder een stabiel Duitsland wel naar behoren kan functioneren. Als het midden van Europa aan het schuiven gaat, slaan de schokgolven tot over de randen van de zeeën die ons omringen.’

Het grote schip Europa heeft een ervaren loods aan boord. Zij heet Angela Merkel, of beter bondskanselier Merkel. Na meer dan anderhalf decennium zijn we zodanig gewoon geraakt aan haar permanent, dat we ons het goede schip Europa zonder haar haast niet meer kunnen voorstellen.

Daarbij gedraagt zij zich allerminst als opperbevelhebber of strenge meesteres. Haar gebaren zijn spaarzaam. Nooit zal zij de stem verheffen. Zij is opvallend onopvallend. Zij heeft onnadrukkelijkheid tot een kunstvorm verheven. Soms verrassen haar gemurmelde instructies, maar daar heeft zij dan haar eigen redenen voor.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws
Kanselier Merkel is echter geen kandidaat meer bij de Duitse federale verkiezingen van 26 september 2021. Allicht zal ze na die zondag nog een tijdje een kabinet in lopende zaken blijven leiden. Wel komen ook in Duitsland nieuwe regeringen steeds moeizamer tot stand, maar toch, er is geen vergelijking mogelijk met het deerniswekkende, tot de pijngrens opgerekte gesteggel in ons koninkrijkje.

Dropping the pilot

Ik heb de beeldspaak uit de zeevaart niet zomaar gebruikt. Een van de beroemdste politieke spotprenten aller tijden toont kanselier Bismarck, ijzervreter en weergaloos behendig politicus, die als, gekleed als loods het schip van het Duitse keizerrijk verlaat.

De ondertitel luidt: Dropping the pilot, wat meestal, nogal vrij, wordt vertaald als: de loods verlaat het schip. De tekening verscheen in het wereldberoemde Britse satirische blad Punch op 29 maart 1890. Ze is van de hand van een grootmeester, John Tenniel, vele lezers herinneren zich ongetwijfeld zijn schitterende illustraties voor Alice in Wonderland.

John Tenniel, CC0, via Wikimedia Commons

Bismarck ging weg na een smeulende ruzie met keizer Wilhelm II. Een keizer heeft Duitsland al meer dan een eeuw niet meer, gelukkig maar. Mede door toedoen van praalhans Wilhelm II en zijn Oost-Elbische generale staf stond in 1914 Europa in lichterlaaie.

Kanselier Merkel zal weggaan na voorbeeldig democratische verkiezingen, niet zozeer omdat de kiezer haar beleid en haar partij afstraft, daarover straks, maar omdat ze het welletjes vindt. Ze wordt volgende zomer zevenenzestig en ze bekleedt net geen zestien jaar het kanseliersambt. Of ze het record van Helmut Kohl overtreft, weten we nog niet, in ieder geval zal het een kwestie zijn van een paar weken. Bismarck bleef negentien jaar.

2021 is in Duitsland een superverkiezingsjaar. Twee deelstaten hebben vorige zondag gestemd, Baden-Württemberg en Rijnland-Palts. Volgen: Saksen-Anhalt en op 26 september Berlijn, Mecklenburg-Voorpommeren, Thüringen. Die dag zijn er ook federale verkiezingen.

In 2022 gaat het festival van de democratie onverminderd voort: Saarland, Sleeswijk-Holstein, Noordrijn-Westfalen en Nedersaksen. We komen binnenkort dus uitgebreid te weten waar de politieke voorkeuren van de Duitse burgers liggen.

Leegloop

Net voor keizerin Corona haar schrikbewind vestigde in Europa, ging het de partij van Merkel, de christendemocratische CDU, annex de Beierse CSU, niet zo goed. Ze zakte tot in de omgeving van 25 procent. De afkalving van de klassieke partijen, weet je wel. Of de leegloop van het politieke centrum.

Dergelijke fatalistische opmerkingen doen al geruime tijd de ronde, niet alleen in Duitsland. Tegelijkertijd bleven de Groenen gestaag in opmarcheren. Men fluisterde dat de Groenen de aloude staatsdragende christendemocratische formaties CDU en CSU weleens zouden kunnen overvleugelen.

Duitsland doorstond de eerste dodelijke besmettingsgolf voorbeeldig. De zelfgenoegzame commentaren op het dodelijke geklungel in vooral Latijnse landen waren niet van de lucht. Als het gaat over maatschappelijke vraagstukken weten de Duitsers België meestal niet eens liggen, nog een geluk dit keer, onze dodencijfers waren de slechtste van de hele wereld.

En zie, wat gebeurde na die eerste golf? We beleefden de wonderbaarlijke wederopstanding van CDU en CSU, de christendemocraten dus. In de peilingen stegen ze tot net onder 40 procent, de Groentjes smadelijk achter zich latend. Het superverkiezingsjaar 2021 zetten de christendemocraten blakend van zelfvertrouwen in.

De euforie verdampte toen bekend raakte dat een federaal CDU-parlementslid, Nikolas Löbel, en een van de CSU, Georg Nüßlein, zich hadden verrijkt in handel met mondkapjes. Bedragen van enkele honderdduizenden euro’s verschenen op de schermen van de redacties. De twee stapten uit hun respectieve partij, Löbel maakte ook zijn parlementszetel vrij.

Alle andere christendemocratische parlementsleden moesten een verklaring op erewoord ondertekenen om te bevestigen dat ze vrij waren van elke niet zo frisse financiële transactie. Bondspresident Steinmeier gebruikte tijdens een televisietoespraak het woord schäbig. Zoek de Nederlandse vertaling in het semantische veld dat wordt afgebakend door sjofel, beroerd, verachtelijk, gemeen, laag-bij-de-gronds enzovoort.

Daarbovenop komt dat de tweede besmettingsgolf voor Merkel en haar regering allesbehalve gunstig verloopt, laten we zeggen dat de tweede golf in Duitsland nauwelijks beheersbaar is.

Daarbovenop komt dat ook in Duitsland de hele vaccinatiecampagne tergend traag vordert. Kranten schrijven in vette letters Langsamkeit (traagheid) boven vernietigende artikels, je hoort het prachtige woord Impfpleite, maar de betekenis is het tegendeel van prachtig: vaccinatiebankroet.

Daarbovenop komt dat Merkel geregeld teleoverlegt met de minister-presidenten van de deelstaten en dat op den duur niemand nog goed weet wie wat beslist en dus wie je waarvoor ter verantwoording kunt roepen. Van dat teleoverleg bestaan nauwelijks gedetailleerde notulen.

België is heus niet het enige land waar de federale structuur de besluitvorming ondoorzichtig maakt.

België is heus niet het enige land waar de federale structuur de besluitvorming ondoorzichtig maakt. En, laten we wel wezen, het ultra-gecentraliseerde, jakobijnse Frankrijk zit net zo goed in zwaar weer. Op keizerin Corona en haar gruweldaden krijg je zo gauw geen vat, regering zijnde, van welk land dan ook.

Pandoering

Komen de deelstaatverkiezingen in Baden-Württemberg en Rijnland-Palts van 14 maart jongstleden. In beide Länder krijgen de christendemocraten een pandoering van jewelste. Zij halen het slechtste resultaat sinds het bestaan van de Bondsrepubliek. De peilingen hadden al in die richting gewezen, maar ergens glom nog een straaltje hoop.

Onder het schrikbewind van keizerin Corona waagden veel kiezers zich niet lijfelijk naar het stemlokaal. Zestig procent stemde per brief en die brieven waren al opgestuurd voor het schandaal van de mondmaskers bekend raakte. Waren ze later verstuurd, de afgang zou naar alle waarschijnlijkheid nog vernederender zijn geweest.

Er zijn nog meer verrassingen. In Baden-Württemberg wordt de grootste partij, hier al sinds een paar verkiezingen de Groenen, van minister-president Winfried Kretschmann, beloond met een paar procent winst. In Rijnland-Palts houden de sociaaldemocraten rond minister-president Malu Dreyer verrassend goed stand en blijven afgetekend de eerste partij.

Kun je Malu Dreyer echt wel de landsmoeder van Rijnland-Palts noemen, voor Kretschmann moet je voluit de naam landsopa gebruiken. Deze bioloog, katholiek en ex-communist (dat laatste vindt hij zelf een stommiteit) slaagt erin ecologische bevlogenheid te combineren met het beschermen van de plaatselijke autoindustrie – Mercedes-Benz heeft zijn hoofdkantoor in Baden-Württemberg.

Maar veruit het grootste nieuws is dat de extreemrechtse AfD op haar donder krijgt. In beide deelstaten verliest de AfD om en bij één derde van haar kiezers. Ondanks het niet aflatende gesomber kun je dus de niet te stoppen opgang van de AfD wél stuiten.

De AfD nu heeft zich resoluut geschaard aan de kant van de ontketende critici van het regeringsbeleid en dat was een fatale misrekening.

Verrassend? Misschien. Ik trap een wijd open deur in als ik zeg dat dit jaar hét thema van deze verkiezingen en komende verkiezingen de pandemie is en zal blijven. De AfD nu heeft zich resoluut geschaard aan de kant van de ontketende critici van het regeringsbeleid en dat was een fatale misrekening.

De kritiek op het coronabeleid is in Duitsland veel scherper en luidruchtiger dan bij ons en ook massaler. Je kunt de protestbetogingen niet meer tellen en het zijn geen zachtzinnige bijeenkomsten. Ik heb hier, geloof ik, al eens geschreven dat in die demonstraties boze burgers van wel zeer uiteenlopende strekkingen opstappen, van uiterst links tot uiterst rechts, neonazi’s en overjaarse hippies schouder aan schouder, plus gelovige aanhangers van de krankzinnigste complottheorieën, plus volstrekt ongezeglijke antivaxers.

Mochten nogal rechts voelende, doch voor het overige rustige burgers, al overwegen hun stem aan AfD te schenken, dan maken die zich nu zo snel ze kunnen uit de voeten. In welke richting? Vroeger zouden ze bij de CDU/CSU zijn beland, de gedegen, gezapige, voorzichtige, allesbehalve avontuurlijke partij van het midden. Nu dus duidelijk niet meer.

Wie profiteert daarvan?

In de eerste plaats de Groenen. Steeds meer ziet het ernaar uit dat de Duitse Groenen het centrum van het politieke spectrum aan het bevolken zijn. Zij regeren in de deelstaten met alle partijen, behalve de AfD. Ja, ook met de liberalen, en die gedragen zich in Duitsland een stuk minder sociaal dan bij ons.

Een van de twee groene voorzitters, Robert Habeck, heeft in Sleeswijk-Holstein al met iedereen geregeerd, met uitzondering van AfD en Die Linke. De andere groene voorzitter, Annalena Baerbock, wordt algemeen beschouwd als een oerdegelijke, zakelijke dossiervreter.

Steeds meer ziet het ernaar uit dat de Duitse Groenen het centrum van het politieke spectrum aan het bevolken zijn.

De Groenen hebben een helder inzicht in hun positie als middenpartij. In Baden-Württemberg voerde Winfried Kretschmann, die een coalitie met de CDU leidde en daarvoor een coalitie met de SPD, campagne met exact dezelfde woorden als Angela Merkel een paar verkiezingen geleden: Sie kennen mich. U kent mij. Wat kun je meer verlangen, onzekere burger zijnde?

Trouwens, Beieren heeft iets dergelijks al eerder gezien. Bij de jongste deelstaatverkiezingen daar (2018) probeerde de CSU zichzelf vervaarlijk naar rechts te manoeuvreren. Slecht is het de oppermachtige partij bekomen. Ze verloor haar absolute meerderheid. Groen en extreemrechts zegepraalden.

De laatste maanden van het Merkeltijdperk zullen het tegendeel van rimpelloos zijn. De hinderlagen van keizerin Corona zijn onvoorspelbaar en ontelbaar. Haar gedaanteverwisselingen zijn geducht. Schoolkinderen hebben al meer dan een jaar geen regulier onderwijs meer gezien. Burgers raken aan het eind van hun Latijn. Wie in een ziekenhuis werkt (wroet, vecht, naar adem hapt) is allang vergeten wat dat Latijn nu weer was. Dat alles geldt evenzeer voor De Croo hoor, én Rutte én Macron én Frederiksen én Draghi, u kunt zelf de lijst aanvullen.

De opvolger van Merkel, Armin Laschet, werd met een krappe meerderheid tot CDU-voorzitter verkozen (zie mijn bijdrage hier van 25 januari 2021) en leidt dus een verscheurde partij. Hij krijgt meteen een paar forse schandalen op zijn goeiige kop. Plus twee historische verkiezingsnederlagen, zo moet je de slechtste resultaten ooit wel noemen.

Wat de schandalen betreft, er duiken er steeds nieuwe op. Wat corona betreft, slaat de radeloosheid en ook de stuurloosheid steeds harder toe. Corona lijkt onbeheersbaar te zijn, zie boven. Armin Laschet mag dan een belijdend katholiek zijn, ik denk niet dat hij nog gelooft in mirakelen.

In deze abnormale tijden is het niet verstandig je aan voorspellingen te wagen. Corona kan ons nog dieper het moeras in duwen. Of we kruipen er langzaam uit omhoog, een flesje vaccin in onze vuist klemmend. Ook de virologen weten het niet.

Maar wat als de tendens van de twee hoogst onverkwikkelijke deelstaatverkiezingen zich doorzet? Wat als Laschet noodgedwongen de krakende christendemocratische kar naar de afgrond móét trekken en vervolgens met een postelectorale depressie gaat schuilen onder een dikke steen? Wat als na 26 september geen enkele partij sterk genoeg is om een stabiele regering te vormen? Wat als de coalitieonderhandelingen zich blijven voortslepen, richting Belgische records?

Dit zijn niet zomaar wat verhaaltjes over onbenullige plaatselijke politiek in ons buurland. Dit gaat over ieder van ons. Ik vraag me af of Europa zonder een stabiel Duitsland wel naar behoren kan functioneren. Als het midden van Europa aan het schuiven gaat, slaan de schokgolven tot over de randen van de zeeën die ons omringen. Eeuwen Europese geschiedenis, eeuwen onze geschiedenis, bieden voorbeelden in overvloed. Ik ben er niet gerust op.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Schrijver & voormalig journalist

    Geert van Istendael (°Ukkel, 1947) studeerde sociologie en wijsbegeerte. Hij werkte bij het Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek, over ruimtelijke ordening.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.