Een Congolees monument

Er is een vriend gestorven, een goede vriend. Wat hebben wij daarmee te maken zal u zich afvragen, beste MO*-lezer. Wij kennen die man niet en ook bij ons gaan vrienden soms dood. Dat is juist. Maar de man over wie ik u hier iets wil vertellen was een representant van een Congo, waarover weinig of niets gezegd en geschreven wordt. Een Congo van toegewijde, integere, competente mensen, die zich dag en nacht inzetten om het lot van hun landgenoten te verbeteren. En nog met succes ook.

Voluit heette onze vriend Joseph Ulyel Ali-Patho, naar goede Congolese gewoonte een christelijke voornaam, een familienaam en een Afrikaanse “postnom”, een tweede voornaam als het ware, die verwijst naar de voorvaderen. We hebben hem leren kennen in 2002, in Kisangani, de stad die door V.S. Naipaul vereeuwigd werd in zijn meesterwerk Een bocht in de rivier. Maar in 2002 was het in die bocht doods en stil.

Het einde van de wereld

Op de Congo-stroom, de levensader van de stad, waren geen schepen te bespeuren, werd geen handel gedreven. Maar ook alle andere verbindingen met de buitenwereld waren afgesneden. De wegen waren te slecht of te gevaarlijk, of beide, treinen reden niet meer. Alleen via de lucht was vervoer nog mogelijk, maar dan wel in oude Antonovs, die de ene na de andere neervielen. Dit alles had een groot tekort aan levensmiddelen tot gevolg.

Kinderen stierven van de honger. De stad zelf was grauw en grijs, vuil en vies. Auto’s waren er amper. Transport van mensen en goederen gebeurde met de fiets, de beroemde toleka’s. Kisangani was toen nog, zoals heel Oost-Congo, bezet gebied, waar Rwandese en Ugandese militairen het leven van de bevolking tot een hel maakten. Nergens hoorde je de vrolijke muziek, waar Congolezen zulke meesters in zijn. Nergens, behalve op één plek, in één enkel cafeetje. Au bout du monde heette het en het werd gedreven door Ali-Patho en zijn legendarische vrouw Bernadette.

Geen van beide waren professionele café-bazen, maar hun devies was: moed houden, niet plooien. Het bier dat ze schonken was die naam niet waard, want de brouwerij had geen grondstoffen meer om de Primus zijn normale kwaliteit te bezorgen. Maar in Au bout du monde was dat geen probleem. Goed humeur en optimisme vervingen de hop.

‘In Kisangani legde Ali-Patho natte rijstvelden aan gecombineerd met visteelt -de vissen zorgen voor natuurlijke bemesting, en aparte visvijvers’

Ali-Patho had anders weinig tijd om zijn kroeg draaiende te houden. Hij was prof aan de wetenschappelijke faculteit van de universiteit, en tegelijk één van de steunpilaren van het Projet LUC. Die “Luc” staat voor Limburgs Universitair Centrum. Zo heette in 1997 de huidige universiteit Hasselt nog. Professor Hugo Gevaerts kon toen met steun van het LUC een project opstarten om landbouw en voedselproductie in Kisangani te verbeteren. Dat deed hij natuurlijk niet alleen, maar samen met zijn Congolese collega’s van de wetenschappelijke faculteit.

Ali-Patho zat toen nog in Kinshasa maar Gevaerts lokte hem naar Kisangani omdat hij zijn kwaliteiten kende. Ali-Patho had zijn doctoraat in de biologie aan de KULeuven behaald en zich gespecialiseerd in alles wat groeit en bloeit in water. In Kisangani legde hij natte rijstvelden aan gecombineerd met visteelt -de vissen zorgen voor natuurlijke bemesting, en aparte visvijvers. Zestien jaar is het nu al geleden dat we zijn realisaties voor het eerst bezochten. Als een echte veldheer leidde hij ons rond, terecht trots op zijn prestaties en verbaasde ons, leken, met zijn kennis en energie.

Al snel vond zijn voorbeeld navolging en werden er in heel de stad visvijvers aangelegd. Het lijdt geen twijfel dat Ali-Patho op deze wijze de voedselsituatie in zijn stad aanzienlijk heeft verbeterd. Dat leverde hem veel waardering op van zijn collega’s. Eén van hen zei na zijn overlijden dat ‘Ali-Patho bergen kon verzetten als het erom ging de voedselproductie te verbeteren. We hebben een monument verloren, een noeste werker, zeker, maar vooral toch een sociaal iemand.’

Jong geleerd…

Die lof geldt trouwens evenzeer voor alle collega’s van Ali-Patho in het project. De ene is bezig met bananen- of ananasteelt, een andere met varkens- of konijnenstallen, en tientallen andere met allerlei initiatieven, allemaal gericht op het verbeteren van de landbouwtechnieken. Het Projet Luc werkt nu samen met drie brousseschooltjes in de omgeving van de stad, waar de kinderen leren de nieuwe methodes te gebruiken.

De ouders worden uitgenodigd om te komen kijken en te leren van hun kinderen. Het lijkt de eenvoud zelve, maar zo vanzelfsprekend is het niet. De inspanningen lonen echter de moeite, de resultaten zijn er. De boeren hoeven niet meer telkens nieuwe velden in het oerwoud te ontginnen, omdat hun oude uitgeput zijn.

Met ecologische bemestingsmethodes kunnen ze jaar na jaar oogsten op hetzelfde veld. Het Projet Luc bewijst nu al meer dan twintig jaar dat ontwikkelingssamenwerking wel degelijk succes kan hebben, op voorwaarde dat de Congolese inbreng voorop staat. Dat lieden als Ali-Patho er zich voor in zetten.

Vorig jaar hebben we hem voor het laatst gezien. In Au Bout du Monde . Nee, niet meer dat kroegje van tijdens de oorlog. Au Bout du Monde is nu een gastenverblijf, even buiten de stad. Voor de familie, de bezoekers van de faculteit, de vrienden en ja, waarom niet, ook voor toeristen. ’s Avonds, na de dagtaak, kwam hij met ons zijn biertje drinken. Niet meer het flutbier van vroeger, maar de smakelijke pint die een Primus hoort te zijn. Want Kisangani is onherkenbaar veranderd.

Kroegen, bars en zelfs nachtclubs zijn er nu te kust en te keur. Muziek klinkt weer overal, zoals dat gebruikelijk is in een Afrikaanse stad. De huizen staan weer in vrolijke kleuren, de toleka’s zijn vervangen door taxi-motos , ook Kisangani heeft nu file-problemen. Wegen zijn heraangelegd, het treinverkeer is hersteld. Maar de toekomst is onzeker.

De gouverneur die de heropleving van de stad mee mogelijk heeft gemaakt, geen vriend van president Kabila, is ontslagen en vervangen door een onbekwaam politiek creatuur. De angst dat de ellende zal terugkeren is groot. Niemand weet of de presidentsverkiezingen, nu gepland voor december dit jaar, ooit zullen plaatsvinden. Het regime gebruikt al maar meer geweld tegen iedereen die zijn democratische rechten wil uitoefenen.

Ali-Patho hoeft die vrees niet meer te hebben. Als jonge man heeft hij geprobeerd zijn engagement, zijn professionele kwaliteiten en zijn dynamisme in dienst te stellen van de politiek. Maar gedegouteerd is hij teruggekeerd naar zijn grote liefde: de wetenschap en het gebruik ervan ten dienste van zijn landgenoten.

Dat is precies wat ook alle medewerkers van het Projet LUC bezielt. Hun enthousiasme lijdt niet onder de zorgen die ook zij zich maken over de toekomst. Ze treuren om Ali-Patho maar zijn werk zal worden voortgezet. Ook zij zijn een deel van Congo. Zij zijn het die werken aan een betere toekomst voor hun land.

Het is toch wel erg droevig dat een vriend moet sterven om ook deze mensen eens in het zonnetje te kunnen zetten.