Armeense zielen wekken

Er zijn verschillende manieren om een verjaardag te vieren.

Je kan achterover leunen en de berg wensen en cadeaus op je laten afkomen, je kan je verstoppen als je geen vrede kan nemen met je leeftijd en je kan je onder andere zelf trakteren op iets wat je al te graag wil.

Dit jaar heb ik voor het laatste gekozen. Ik heb mezelf getrakteerd op iets wat ik graag wilde: de leden van de Amerikaanse metalband System of a Down persoonlijk ontmoeten voor hun concert in Vorst Nationaal op 16 april.

Hun tour heet ‘Wake Up the Souls’ en met die bijzondere missie trekken ze momenteel rond door Europa. Ze waren gesplit in 2006 maar zijn speciaal voor de herdenking van de genocide die 100 jaar geleden plaatsvond in Armenië terug samen.

De genocide, een zwaar woord, een ‘verboden’ woord in deze context, is wat hen en mij bezielt.

De zielen wekken. Het klinkt in het nederlands niet sexy, het thema is het nog minder. De genocide, een zwaar woord, een verboden woord in deze context, is wat hen en mij bezielt.

Op 24 april zal het 100 jaar geleden zijn dat Turkije onder het bewind van de jong-Turken een veroveringstocht op het Armeense grondgebied (toen nog een onderdeel van het Ottomaanse rijk) aanvatte, de jonge mannen liquideerde, de oude mannen martelde en vrouwen en kinderen uitdreef, en dat zo systematisch en georganiseerd deed dat ook het ontkennen of minimaliseren van die gepleegde feiten tot op vandaag ongemoeid is gebleven.

Ik vat de geschiedenis helemaal niet graag op deze beknotte manier samen, niemand denk ik. De complexiteit van het oorlogswezen is te groot, de verwonding in twijfel getrokken, de belediging op de wonde bespeelbaar. Een bevriende professor en specialist in genocidekwesties kan dit veel beter en accurater.

Abrikozen, lam en yoghurt

Turkse vrienden heb ik in overvloed en samen hebben we een tijd geleden besloten om niet te bekvechten over de kwestie, die onze frisse vriendschap telkens dreigt te verpesten. Want volgens de huidige Turkse regering was en is daar nog steeds allemaal niks van aan, hoogstens is er sprake van een ongelukkige burgeroorlog.

Koetjes en kalfjes volstaan dus tussen ons en hoogstens betwisten we welk recept nu oorspronkelijk Turks dan wel Armeens is. Alles met abrikozen, lam en yoghurt op het menu is qua oorsprong nu eenmaal moeilijk achterhaalbaar, vinden ook de Grieken. Zelfs de filmfestivals zowel in Armenië als in Turkije dragen de naam ‘The Golden Apricot’. En wie was er eerst? En waarom stellen we ons die vraag?

De Armeniërs zijn die achterstand in de perceptie van de authenticiteit moe, maar gelukkig is het volk opgetrokken uit humor en is slachtofferschap een ingesteldheid die nooit lang blijft kleven. De fundamentele zin voor ironie zorgt er toch voor dat er vaak gelachen wordt met die discussies rond oorspronkelijkheid, in die mate dat er met surreële overtuigingskracht wordt gesteld dat zelfs Michael Jackson Armeense roots had.

De Armeense diaspora

In Hollywood zit de filmwereld propvol met Armeniërs. Dat zie je zo aan de eindgenerieken van vele kaskrakers.

De beschrijving van het Armeense volk als eerste Christenen, als eerste Ariërs, is best verwarrend voor al wie zo’n termen eerder zou associëren met een andere holocaust.

Humor in combinatie met verbetenheid maakt dat de uitkomst dikwijls naar een overmatige vorm van zelfrelativering neigt.

Maar nooit en ook deze keer niet voor de band System of A Down. Die ik dus mocht ontmoeten en zelfs omhelzen. ‘You are our Armenian sister’, zeiden ze.

Zonder de troeven van Kim Kardashian kan ik dus toch wat betekenen. Mee sensibiliseren, mee onder de indruk zijn van de strenge woorden die Paus Fransiscus onlangs en in de aanloop naar de herdenking uitsprak tegenover de Turkse overheid: ‘Dit is de eerste genocide van de 20ste eeuw, die moet wereldwijd erkend, openlijk en officieel’. Erdogan reageerde blasé: ‘Het ene oor in, het andere eruit. Burgeroorlog, punt.’ Het is zijn taak zijn volk niet kwaad te krijgen.

Er zijn dus verschillende manieren om een verjaardag te vieren. 100 jaar ongekend, dus onbemind, je plan trekken. Dat kunnen Armeniërs van de diaspora wel degelijk. Van fruithandelaars tot tapijtenmarchands en juweliers, ze trekken hun plan. En in Hollywood zit de filmwereld propvol met Armeniërs. Dat zie je zo aan de eindgenerieken van vele kaskrakers, maar ook vintage B-films.

Dan is er nog die prachtige want grappige uitspraak die ik ooit van een Jood gehoord heb: ‘Er zijn twee Joden nodig om één Armeniër te kunnen evenaren’.

Ontelbaar veel mensen met Armeense roots hebben de ‘–ian’ weggelaten uit hun familienaam. Om niet herinnerd te worden aan de pijnlijke geschiedenis van hun eigen familie. Niet als agressieve tabula rasa voor hun geweten, maar beschouwd als een manier om een verdere identiteitsvorming via die gekleurde naam in de wijde vreemde wereld, privé te houden.

Ik werd vroeger vaak gevraagd naar mijn werkelijke naam. Men begreep niet goed waarom ik zo noodzakelijk een artiestennaam had gekozen en dan nog zo een moeilijke, met zoveel a’s, Barbara. Toen ik de kinderlijke gêne onpraktisch begon te vinden, werd later ook het weglachen van andermans onwetendheid geen faire deal. Dat soort van superioriteitsgevoel past helemaal niet bij iemand met Armeense roots. Die onwetendheid bij anderen kunnen plaatsen is altijd een interessante oefening geweest en daarvoor had ik soms zielsgenoten nodig, die ik niet altijd in de buurt had, zowel in België als in het buitenland. Kwaad zijn door een gevoel van onmacht is dan weer de beste manier om snel verbitterd te raken.

Sereniteit

Maar wat kiezen als houvast? Sereniteit. Verdriet om het uitblijven van troost is een ernstige zaak. Armeniërs doen dat niet opzichtig collectief, maar versnipperd en redelijk stil toch. De feiten die een systematische vernietiging illustreren zijn er, het ontbreken van de beschrijving van deze feiten in onze Westerse geschiedenis- en schoolboeken is zo schokkend dat alle wereldburgers met Armeense roots een stille code hebben leren hanteren: die van onderlinge erkenning en herkenning, die van het geduld en vergevingsgezindheid.

Vandaar dat het contrast tussen het donkere snoeiharde muziekgenre en de werkelijk poëtische levenshouding van de band System of a down ook mij frappeerde. Uiterst verfijnde lui zijn dat die met een rust en beheersing via hun muziek en interviews uiteenzetten waar hun reunietour om gaat. Geen haat koesteren tegenover Turkse mensen. On stage riep Serj, de zanger: ‘We don’t hate Turkish people’. Geen domme haat dus, maar een beetje ongeduld begint nu wel zichtbaar te worden.

Er valt zoveel te vertellen over de Armeense kwestie en ik weet soms niet waar te beginnen.

Er valt zoveel te vertellen over de Armeense kwestie en ik weet soms niet waar te beginnen. Tot op vandaag blijf ik steken bij de introductie en dat zou eigenlijk niet meer mogen. Op het tarmac aan de hoofdingang van het concertgebouw zag ik een journaliste van een krant met pen en blocnote vragen stellen aan al dan niet getatoeëerde fans.

Ik ging wat dichterbij staan en hoorde haar standaardvragen stellen over de genocide. Een beetje voorspelbaar kreeg ze grote ogen en neerhangende mondhoeken terug als antwoord. Nergens had ze prijs, niemand van de jonge snaken en metal-veertigers wist het.

Toen ik haar vroeg of ze succes had met haar quiz, begreep ze helemaal niet waarom ik me moeide. Ik mediageil? Neen, maar ik vreesde dat ze eerder met een negatief krantenartikel zou eindigen omdat ze zelf nogal onwetend leek. Dus hielp ik haar een handje door de verschillende elementen van de avond samen te brengen. Systeem, metal, muziek, Armeens, -ian, Aznavour, Sarafian, onderwijs in Vlaanderen… begrijp je?

En kan je alsjeblieft een positieve noot in je artikel smokkelen, want jouw uitgangspunt is nu belangrijker dan je persoonlijke ontgoocheling, want daar onderstreep je enkel mee wat al decennia lang al aan de hand is: bevestiging van de onwetendheid.

Onwetendheid

Welke taal kunnen we gebruiken om niet weggelachen en dus weer vergeten te worden?

Daar ligt de kern van de stilstaande situatie bij de talrijke nieuwsgierigen ook hier. Het gaat niet langer meer over de erkenning van de onwetendheid. Er is wel degelijk een vorm van prikkelbaarheid aangaande deze kwestie en er is ook de frustratie langs Armeense kant om nooit op een structurele grond gehoord te worden.

Welke taal kunnen we gebruiken om niet weggelachen en dus weer vergeten te worden? Zelfs mijn bloedje van een zoon zei me onlangs dat hij in een artikel had gelezen dat ook Armeniërs begonnen te twijfelen aan de vele genocideverhalen.

Minzaam en met veel geduld heb ik hem gefeliciteerd met het feit dat hij artikels leest tout court. Opdracht is de informatie niet meer te banaliseren, geen pseudo-donkere toon aan te nemen over iets dat ooit gebeurd is in een nu dor en uitgedroogd sprookjesachtig land waar ooit een berg stond, de Ararat. Die heilige berg en het symbool van vrijheid voor elke Armeniër, die berg met witte sneeuwtoppen die op een rustige nacht en op mysterieuze wijze in de tuin van buren werd gezet.

Toen ik zat te praten met de bandleden van SOAD, onder strikte bewaking weliswaar, viel het me op hoe direct en concreet hun uitspraken waren over de genocide en de Turkse reactie op de recente aandacht ervoor. ‘Francis is a good guy and the Turkish reactions are absolutely ridiculous.’ En toch koesteren ook zij, net als ik, hun Turkse vrienden.

Het is een oude wonde, die al lang had kunnen helen. Dat is straf als stelling, maar wie was er als eerste straf? Dit mechaniekje als vraagstelling werkt zo vlot dat het nog een paar eeuwen kan blijven functioneren als er niks mee gebeurt. 

Honderd jaar onder een deken liggen, daardoor een onnatuurlijke ademhalingstechniek ontwikkelen en voor die zelf aangeleerde kunde in zwijgzaamheid en beheersing aandacht vragen, is niet logisch. Wat is de verdienste hiervan? Er wordt geen applaus verwacht. 

De zielen willen wekken heeft als oogpunt als diezelfde zielen finaal te kunnen laten rusten. Alle zielen.