De laatste brief

Een gewone brief naar huis van een doodgewone arbeidsmigrant: die werd voor zijn vrouw en zoon plots het laatste aandenken, de laatste herinnering. De zoon, Li Bingyuan, is intussen een gevierd hedendaags kunstenaar. Dit jaar wordt hij even oud als zijn vader werd. Tijd om nieuw leven te blazen in deze brief, vindt columniste Ching Lin Pang.

De brief dateert van 30 maart 1999. Een doodgewone brief van een doodgewone arbeidsmigrant uit Hunan, die in de maalstroom van China’s modernisering naar Dongguan trok om (beter) zijn kost te verdienen.

Dongguan is de Chinese fabrieksstad bij uitstek, die meermaals de aandacht heeft gewekt bij westerse journalisten en academici. Het bekendste werk over de stad is misschien wel het boek Fabrieksmeisjes van Leslie Chang, dat ons een inkijk biedt in het leven van twee jonge Chinese migrantenmeisjes op zoek naar geld en geluk.

In de brief van onze arbeider stond dat hij werk gevonden had als bewakingsagent van een lokale fabriek. Om zijn promotiekansen te verhogen, leerde hij Kantonees, de taal van de plaatselijke bazen. Eén en al hoop en positief nieuws, ondanks de harde realiteit van discriminatie jegens migrantenarbeiders en ondanks de harde levensomstandigheden.

Helaas sloeg enkele dagen later het noodlot toe en kwam de man om bij een arbeidsongeval. Hij was toen amper 36. De gewone brief werd plots het laatste aandenken en de herinnering voor zijn vrouw en zoon.

De zoon, Li Bingyuan, is intussen een gevierd hedendaags kunstenaar in binnen- en buitenland en wordt dit jaar 36 jaar. Hij vond de tijd rijp om nieuw leven te blazen in deze brief. Vorig weekend gaf hij een performance van de brief in het kunstencentrum Observation Society in Guangzhou, op een steenworp van Dongguan. Gekleed in een uniform van een bewakingsagent met bijbehorende pet droeg hij de brief voor in het Kantonees.

Is dit geen verdoken aanklacht tegen de uitwassen van een te snelle industrialisering?

Het is duidelijk dat hij hierbij hulde brengt aan zijn vader, die zijn leven liet voor de familie. Een manier om op kunstzinnige wijze gestalte te geven aan de aspiraties en dromen van die vader. Een teken van kinderlijke piëteit. Een ode aan de vader die hem als kind geleerd heeft om aandachtig naar het leven te kijken en zorgzaam door het leven te gaan.

De kunstenaar herinnert zich levendig hoe hij een mierenkolonie holderdebolder de weg zag zoeken naar het thuisfront. Instinctmatig begon hij de mieren te vertrappelen, waardoor sommigen het noorden kwijt waren. Zijn vader kwam tussenbeide en maande hem aan ermee te stoppen. Vervolgens nam de vader een twijgje om de gedesoriënteerde mieren terug naar de groep te leiden.

Maar misschien wil de kunstenaar ook een andere boodschap uitdragen. Is dit geen verdoken aanklacht tegen de uitwassen van een te snelle industrialisering, waarbij zovelen zoals zijn vader het leven laten in arbeidsongevallen of ziektes die veroorzaakt worden door werk of pollutie?

De laatste brief is een eerder ingetogen voorstelling van het werk van deze onstuimige kunstenaar. Zijn zelfidentificatie als actie-artiest eerder dan performancekunstenaar spreekt boekdelen. Reeds tijdens zijn studies beeldhouwkunst aan de CAFA (Central Academy of Fine Arts) in Beijing besefte hij het belang van zijn fysieke relatie met de buitenwereld en zag hij zijn levenswereld en zijn lichaam als inspiratiebron, instrument en metafoor voor zijn kunst.

Hij ondernam bevreemdende interventies in de stad. Zo maakte hij een film van zichzelf in een metrotrein waarin hij zich scheert en zijn tanden poetst. Hij maakte ook wandelingen met kippen aan een leiband tijdens de uitbraak van de vogelgriep in 2010.

In 2012 werd hij ook internationaal bekend als de naaktloper die ’s nachts de straten van Beijing onveilig maakte, soms met een grote houten kruis op zijn schouder, soms met een opblaasbare pop. Toen men hem vroeg wat het artistiek idee was van dit gebeuren gaf hij een eerder banaal maar toch ontwapenend antwoord: hij moest stoom afblazen na een stukgelopen relatie met zijn vriendin in combinatie met de financiële stress van het leven in de hyper-competitieve hoofdstad.

Hij noemt zichzelf ‘een man met problemen’. Het lichaam afmatten is een vorm van regeneratie. Deze jaarlijkse terugkeer naar zijn geboortedorp waar zijn moeder en grootouders nog leven, ziet hij als een helingsproces, als ware het een bezoek aan een ziekenhuis, waar hij behandeld wordt voor zijn vele “problemen”.

Op geheel idiosyncratische wijze, gebaseerd op het gebruik van het lichaam als instrument en een soort van individueel en socio-economisch archief, kaart hij niet alleen de nijpende maatschappelijke problemen aan, maar verheft deze Li Bingyuan tegenstrijdigheden tot kunst met enkele korrels humor.

Kan de kunst dan toch de maatschappij verbeteren?