Gie Goris’ reis door de wereld in 16 beelden

Uit de stapels dia’s en digitale beelden die overbleven van tientallen reportages in meer dan zeventig landen, koos Gie Goris enkele memento’s. Opvallende beelden die ooit een verhaal illustreerden, maar nu samen een nieuw verhaal vormen: ze geven een indruk van de wereld die een mondiaal journalist gedurende dertig jaar gezocht, gezien, bevraagd, begrepen en gefotografeerd heeft.

Een foto wordt wel eens omschreven als een poging om een moment vast te leggen en vast te houden. Dat lukt natuurlijk niet. Tempus fugit, dat hou je niet tegen.

Reflectie. Dat is wat we voor ogen hadden met deze zestien foto’s.

Wat de fotograaf wél overhoudt na de klik van het toestel, is een beeld van dat moment. De herinnering wordt vastgelegd, en wordt een ijkpunt voor zijn journalistieke, filosofische of politieke verhaal. Het beeld kan ook bijdragen tot het wereldbeeld van ieder die erdoor geraakt wordt. Dat kan tot een steriele beeldvorming leiden, zeker als het beeld dat je raakt een vertekening inhoudt van de werkelijkheid. De stilstand van het beeld kan echter ook een noodzakelijke voorwaarde zijn om tot ernstige reflectie te komen.

Reflectie. Dat is wat we voor ogen hadden met deze zestien foto’s. Uit de stapels dia’s en digitale beelden die overbleven van tientallen reportages in meer dan zeventig landen, koos ik enkele memento’s. Opvallende beelden die ooit een verhaal illustreerden, maar nu samen een nieuw verhaal vormen: ze geven een indruk van de wereld die een mondiaal journalist gedurende dertig jaar gezocht, gezien, bevraagd, begrepen en gefotografeerd heeft.

Is een foto een objectieve weergave van de werkelijkheid? Kun je sowieso een realiteit vastleggen, terwijl het leven voortdurend in beweging is? Kun je het leven vatten in een vooraf gegeven kader, terwijl de mensen elk schema doorbreken en opblazen? Zie je in de foto niet meer de blik van de fotograaf dan het leven dat “geportretteerd” wordt?

De antwoorden zijn ditmaal voor de lezer en de kijker.

Wat je ziet, is niet altijd wat er is

Niets is zo onwaar als de voortdurend herhaalde stelling dat een beeld meer zegt dan duizend woorden. Een goed beeld wekt weliswaar meer emotie op, maar het heeft wel duizend woorden nodig om zijn hele verhaal te kunnen vertellen, om goed begrepen te worden. Dat geldt zeker voor de eerste vier beelden in deze selectie met foto’s die ik koos voor de speciale magazine-editie over menselijke waardigheid. Ze tonen enkele momentopnames uit het verleden, kleine details die ik altijd onthouden heb en vastlegde op wat dertig jaar geleden nog “de gevoelige plaat” heette, en was.

Abidjan, Ivoorkust, 1995

Een straatbeeld uit de hoofdstad van Ivoorkust. Je ziet een soldaat die naar zijn walkietalkie luistert en een vrouw die op zijn minst de indruk geeft dat ze een spiritueel medium is, in volle bezwering. Een straat verder vond op datzelfde moment een betoging plaats die, achteraf gezien, het begin bleek te zijn van toenemende politieke polarisatie die zou uitlopen op een gruwelijke en verwoestende burgeroorlog. De overste van de geportretteerde soldaat had me net voordien gedwongen mijn filmrolletje uit het toestel te halen, omdat ik militairen aan het fotograferen was.

 

Kaboel, Afghanistan, 2008

Zonsopgang boven Kaboel. In gezelschap van de Belgische consul en begeleid door enkele Belgische militairen maakte ik een dauwtrip. Het tochtje rond het Bala Hisar, een fort dat naar schatting in de vijfde eeuw gebouwd is, zou tien jaar later onmogelijk zijn wegens veel te onveilig. Een man ziet ons en zwaait.

Pas achteraf merk ik dat hij een verrekijker in de rechterhand houdt. Is dit de manier waarop de overheid de veiligheid van de burgers garandeert? Of speurde hij naar een verdwaalde adelaar uit het gebergte Hindoekoesj op de achtergrond?

 

Jodhpur, India, 2008

Het is een mooi beeld, vind ik zelf. Ik maakte het aan het Mehrangarh fort in Jodhpur, Rajastan, India. Verder weet ik niets over deze vrouw. Maar voor wie niets weet van Rajasthan: de kans dat deze vrouw hindoe is, is statistisch gezien tienmaal groter dan dat ze moslim is.

Sluiers zijn wijdverbreid in Rajasthan. Het systeem van purdah, waarbij vrouwen in een afgezonderde, aparte wereld leven, is niet beperkt tot één religieuze gemeenschap.

Peshawar, Pakistan, 2018

Op de Islamitische Universiteit van Peshawar sprak ik met een aantal studenten en activisten. We hadden het over de groeiende beweging van Pasjtoenen die zich verzetten tegen het dubbelspel dat de Pakistaanse regering in de Afghaanse grensgebieden speelde, toen ze ging samenwerken met de taliban.

Het tafereel roept herinneringen op aan Le déjeuner sur l’herbe van Manet, maar dan alles omgekeerd: geen naakte, maar een gesluierde vrouw; geen ornamentele rol maar een centrale positie voor de vrouw. Magnur Masood, zo heet ze, maakte grote indruk met haar persoonlijke ambitie en politieke inzicht.

***

Geloof, hoop en overgave

Geloof is een atavistische houding, een onwaarheid die mensen aan elkaar opdringen of waaraan mensen hechten bij gebrek aan beter. Tenminste, dat is de basisbenadering binnen de journalistieke wereld. Die helpt niet om de realiteit op het terrein te benaderen of te begrijpen. Veel religieus gedreven acties zijn immers ook te begrijpen als rationele keuzes. Journalisten, politici en opiniemakers missen vaak de symbolische waarde van religieuze argumenten, beelden en keuzes, en onderschatten zo het politieke gewicht ervan.

Moorea, Frans Polynesië, 1992

De vrouw op de foto lijkt helemaal te passen in het oriëntalistische beeld dat onder andere kunstschilder Paul Gauguin van de lokale vahine creëerden, minus voluptueuze naaktheid, maar inclusief jasmijn en bloemenmotieven. De realiteit is dat deze protestantse pastor op het eilandje Moorea, voor de kust van het hoofdeiland Tahiti, net een donderpreek had gehouden, tegen atoomproeven op het atol Mururoa, tegen het Frans kolonialisme. Strijd en inkeer.

Gisenyi, Rwanda, 2009

Het was vroeg in de ochtend en ik hoorde de gezangen tot in mijn kamer in een hotelletje aan de rand van het Kivumeer in Gisenyi. Samen met auteur Koen Peeters ging ik op zoek naar de bron van de muziek. Die vonden we in een wat hogerop gelegen kerkje. Daar was een kleine Pinkstergemeenschap samengekomen om de wanhoop weg te zingen. De Geest viel binnen als overdadig licht. Meer heeft een fotograaf niet nodig.

Multan, Pakistan, 2009

Multan is een stad van meer dan vijf miljoen inwoners. Toch kom je er nooit. Wie Pakistan bezoekt, kiest voor Lahore, want dat is de culturele hoofdstad. Wie handel wil drijven, gaat naar Karachi en wie politieke doelstellingen heeft, naar Islamabad. Een journalist die het hellend vlak naar radicaal-religieuze politiek in het Land van de Zuiveren wil beschrijven, kan echter niet langs Multan, in centraal Punjab. Voor een reportage nam ik de bus naar deze stoffige, conservatieve stad. In het soefi heiligdom van Sjeikh Rukn-ud-Din Abul Fateh zag ik deze vrouw bidden. Vol overgave, in elke betekenis van het woord.

Ulaanbaatar, Mongolië, 2016

Met Aziatische en Europese hoofdredacteurs was ik in Ulaanbaatar voor een driedaagse rondetafel. Zo’n bijeenkomst kan niet zonder een kort cultureel programma. In Mongolië is het Tibetaanse boeddhisme dominant. Tijdens een bezoek aan het Gandanklooster maakte ik dit beeld. Het verschil tussen geeuwen en reciteren is nauwelijks te merken. Eerlijk is het niet: even nadien galmden de sonore klanken weer driestemmig door de sacrale ruimte.

***

Meer schoonheid, meer hoop

Als je goed luistert, kijk je anders. En wie scherp kijkt, ziet meer menselijkheid, meer schoonheid en meer hoop. De feiten veranderen er niet door: oorlog verwoest levens, armoede is een politieke keuze, corruptie een businessmodel en gewone mensen worden vermalen tussen de molenstenen van de macht. En toch. Wie zijn of haar waardigheid behoudt, blijkt altijd weer een mooie mens. Ik heb me altijd ver van poverty porn, de romantiek van onbespoten armen, proberen te houden. Wel ben ik duizenden keren geraakt door de schoonheid van concrete mensen, hoe oud, arm of gekwetst ook.

Battambang, Cambodja, 1993

De VN organiseerden de eerste verkiezingen in Cambodja in 1993, na de genocide door de Rode Khmer midden jaren 1970 en de eenpartijstaat onder Hun Sen in de jaren 1980. Er waren nog kleine regio’s onder controle van restanten Rode Khmer en er waren nog vluchtelingenkampen in Thailand en in Cambodja zelf. In zo’n vluchtelingenkamp in Centraal-Cambodja keek dit meisje recht in mijn lens. Mocht ze vandaag nog in leven zijn, wordt ze politiek nog altijd bestuurd door president Hun Sen.

Kumasi, Ghana, 2008

Kumasi is de Ashanti-hoofdstad in hedendaags Ghana. Tijdens een bezoek aan het platteland in de buurt keken deze meisjes naar de witte, zwetende man achter de camera. Zijn het zusjes? Dragen ze een uniform? Op een andere foto lachen ze vriendelijker, maar ik prefereer deze. Mensen kunnen net mooi zijn in alle ingetogen ernst.

Naranaag, India, 2008

Een lange trektocht door het hooggebergte van Kasjmir, India, eindigde in het dorpje Naranaag. De bus staakte. De hele deelstaat lag plat door een algemene staking, waarbij op een week tijd meer dan twintig doden vielen. Dan is openbaar vervoer een geliefkoosd doelwit voor stenengooiers en brandstichters. Deze twee mannen gingen nergens heen. Niet omdat het te gevaarlijk was elders, maar omdat ze thuis waren. Dat de man met henna in de baard de Indiase driekleur (saffraan, wit, groen) in beeld brengt, was vast niet de bedoeling.

Mali, Fiji, 2014

Mali ken je als West-Afrikaans land. Het is ook een minuscuul eilandje van Fiji, misschien een halfuurtje varen met een motorboot vanaf de kust van Vanua Levu, een van de twee grote eilanden van Fiji. Het stijgende zeewater heeft Mali de voorbije jaren steeds kleiner gemaakt, het wijzigende klimaat steeds droger. De paradijselijke foto van moeder met blond krullend kind is dus bedrieglijk. Of een alarmkreet.

***

Altijd poëzie

De mens is het middelpunt van onze journalistiek. Dat is beter dan het opgefokte cijferoptimisme van sommige filosofen, maar het mankeert wellicht de nodige aandacht voor de planeet als ecosysteem en voor de poëzie van het dagelijkse leven. Die duikt op waar je haar niet verwacht, in onvoorziene vormen, op de gruwelijkste plekken. Net dat maakt haar tot poëzie. Ze verdraagt geen duiding, want dan spreekt ze niet meer haar eigen taal. Na een eerste blik, de tweede lezing.

 

Gorée, Senegal, 2013

Het spel van licht, kleur en sierlijke lijnen van het gebouw waarin tot slaaf gemaakte Afrikanen verzameld werden voor de dodelijke overtocht van het eiland Gorée, voor Dakar, naar de Amerika’s.

 

Cox’s bazar, Bangladesh, 2012

Het ritme van elegante vissersboten aan de kust in Cox’s Bazar. Het strand lag vol gigantische zandzakken om de kustweg te beschermen tegen het stijgende zeewater. Sinds 2017 kwamen er zowat 800.000 Rohingya-vluchtelingen uit Myanmar toe in Cox’s Bazar.

 

Madhya Pradesh, India, 2012

Een verdronken boom in Kakrah herinnert aan het leven voordat de regio onder water gezet werd. Dat leven moest wijken voor een dam die elektriciteit produceert voor industrie en steden ver weg van het vergeten platteland van Centraal-India.

New York, Verenigde Staten, 2018

Een eigen impressie van het kunstwerk Conscience van de Mongoolse artiest Ochirbold Ayurzana. Het beeld staat in de rozentuin van het VN-hoofdkwartier in New York, 2018.

***

Dit artikel verscheen in de speciale editie van MO*magazine. Als je proMO* wordt of als je het al bent, krijg je een print-exemplaar van dit unieke magazine toegestuurd.
Door proMO* te worden, maak je de journalistiek van MO* mee mogelijk. Voor slechts € 4 per maand of € 50 per jaar zorg je er mee voor dat onze website voor iedereen toegankelijk blijft en dat onze journalisten en medewerkers hun werk kunnen doen. Word nu proMO*.