Vijandschap tussen Soedans groeit

In september werd er nog breed geglimlacht na de succesvolle top in de Ethiopische hoofdstad Addis Abeba. De Soedanese president Omar Al Bashir en zijn Zuid-Soedanese collega Salva Kiir hadden net een omvangrijk vredesakkoord getekend, iets meer dan een jaar na de afscheiding van Zuid-Soedan, en zo een oorlog vermeden.

In de maanden daarop bleven beide landen het belang van vrede benadrukken, maar die boodschap werd steeds holler naarmate de ene deadline na de andere voorbijging en de mooie beloften op papier niet omgezet werden in daden.

Meer nog: er duiken steeds meer berichten op dat beide landen de troepensterkte langs de grens opbouwen, onder meer in de betwiste regio Abyei en in de olievelden van Heglig.

Ook de taal wordt de laatste weken harder tussen de twee landen. Op 11 februari zei Bashir dat het Zuiden “toegewijd is geworden” aan het creëren van conflicten. “Wij zijn voorstanders van vrede, maar geen vrede tegen elke prijs. We hebben alles gegeven en hebben niets nieuws meer te bieden”.

De Zuid-Soedanese regering ging nog een stapje verder en liet weten dat de strijdkrachten klaar staan. “We maken ons zorgen om die havikenhouding, over de heersende elite in Khartoem die de situatie langs de grens wil laten escaleren en een oorlog tussen de twee landen wil uitlokken.”

Te zwak voor vrede

De afscheiding van Zuid-Soedan heeft de economieën van beide landen geen goed gedaan en dat verzwakt de mogelijkheden van de regeringen om het vredesverdrag te implementeren. Beide landen kampen bovendien met torenhoge inflatie en stijgende voedselprijzen.

De twee presidenten kregen na de ondertekening van het verdrag kritiek van hardliners uit de eigen rangen. In Khartoem kwam die vooral van islamisten die zich keren tegen het “Vier Vrijheden-akkoord” dat aan Zuid-Soedanezen het recht geeft om in Soedan te verblijven en te werken.

In de Zuid-Soedanese hoofdstad Juba kwam te tegenstand vooral van de strijdkrachten. Verschillende generaals hadden moeite met vrede met de regering-Bashir, een regime waar ze meer dan twintig jaar tegen gevochten hadden.

Voor beide presidenten kwam het er dan ook in de eerste plaats op aan om de interne bedreigingen te bestrijden, eerder dan vrede te bewerkstelligen. In november vorig jaar werden in Khartoem islamisten opgepakt die volgens de regering een staatsgreep planden. Een maand eerder waarschuwde Kiir in Zuid-Soedan het leger tegen een coup en werden twintig hooggeplaatste officieren ontslagen. Op 19 februari werden nog eens 118 officieren ontslagen, naar verluidt vanwege een hervorming van de veiligheidstroepen.

Terug op koers?

De Amerikaanse Unie doet er inmiddels alles aan om het vredesproces weer op de rails te krijgen. Er waren twee presidentiële ontmoetingen in amper twee weken tijd. De eerste, begin januari, was een succes, en het leek alsof verschillende knelpunten opgelost waren. Kiir stemde er opnieuw in toe om alle strijdkrachten terug te trekken uit een grenszone die bekend staat als “het 14-mijlsgebied”. In ruil zwakte Soedan de eis van een gedemilitariseerde zone af voordat er olie geëxporteerd zou kunnen worden.

Het vredesproces leek weer op koers te zitten, en op 17 januari schreef Zuid-Soedan aan de Verenigde Naties dat het alle soldaten had teruggetrokken uit het grensgebied, zoals in het akkoord uitgewerkt. Maar dat bleek niet het geval. Bij zijn terugkomst in Juba stuitte Kiir op ongelukkige generaals die niet blij waren met de beloften.

De twee presidenten kwamen opnieuw samen op 25 januari, en die ontmoeting werd een mislukking. De meeste onderhandelingen liggen nu stil, tot een oplossing gevonden wordt voor het 14-mijlsgebied.

Het vredesproces hangt daarmee tussen leven en dood, en het is onduidelijk welke kant het opgaat. Het geringste conflict langs de grens kan het genadeschot betekenen, of een diplomatiek initiatief kan op de valreep de broodnodige zuurstof brengen. Maar de aandacht van de Verenigde Naties en de Amerikaanse Unie wordt opgeslokt door andere hete hangijzers, zoals Mali, Congo en de verkiezingen in Kenia.