Een Nederlandse Amerikaan

Uiterlijk lijkt Obama helemaal niet op de ‘Nederlandse Amerikaan’ uit het gelijknamige kinderliedje, maar zijn familiegeschiedenis is gelijkaardig aan die van vele andere Nederlanders en Vlamingen die ooit migreerden. Migratiegolven zijn er altijd al geweest en wie ver genoeg de geschiedenis ingaat, komt bijzonder interessante dingen tegen.

Taalgrens en grenzeloze handel

Zo wordt in de 12e eeuw Vlaanderen verwoest door overstromingen. De regio wordt gevaarlijk overbevolkt en veel Vlamingen trekken daarop naar Engeland. Aanvankelijk wordt hun komst toegejuicht, maar al snel beginnen ze hun gastheren te irriteren. Hendrik I zag de oplossing in wat hij beschouwde als een kleine lokale moeilijkheid: hij bracht hen massaal onder in een afgelegen boerennederzetting in het zuiden van Pembrokeshire. De toestroom van Vlamingen was zo groot dat de Welshe taal ten zuiden van de grens bijna werd uitgeroeid. Het Vlaams maakt geleidelijk plaats voor het Engels. Die beweging is vandaag nog steeds zichtbaar met niet minder dan een taalgrens tussen het inheemse Welsh en het nieuwere Vlaams/Engels.

Later zullen hongersnood, heftige vervolging van de calvinisten, torenhoge belastingen, en het schrikbewind van Filips II en Margarethe van Parma, vele Vlamingen doen vluchten naar Nederland. Met de val van Antwerpen in 1585 wordt de vlucht nog algemener. De bevolkingen van steden als Brugge, Mechelen en Antwerpen worden gewoon gedecimeerd. Nog later ontstaat de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden of ‘Belgica Foederata’ in het Latijn. Deze kleine republiek verwerft in de 17e eeuw, de Gouden Eeuw, grote politieke, maar vooral economische macht. In 1602 word de VOC — Verenigde Oostindische Compagnie opgericht, die als eerste bedrijf aandelen uitgaf om de handelsreizen te kunnen bekostigen. De VOC groeide in de 17e eeuw tot een wereldwijd opererende multinational met naar schatting 11.000 medewerkers en zo’n 20 vestigingen.

Sinterklaas en een verschrikkelijke Turk

Ook de eerste kolonisten van de Noordamerikaanse provincie ‘Nieuw-Nederland’ of ‘Nova Belgica’, gesticht in 1624, komen uit de Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden. Dat vindt men op allerlei vlakken vandaag nog in taal en cultuur terug. Yankee komt van ‘Jan-Kees” en Santa Claus is een verbastering van onze Sinterklaas. Veel plaatsnamen zijn van oorsprong Nederlands. Op het eiland Manhattan wordt het plaatsje Haerlem gesticht — vandaag Harlem. Noortwijck kent men beter als Greenwijck, van de houtsoort grenen, vandaag Greenwich Village. Jonas Broncks bouwerij (plantage) is nu The Bronx. Staten Island verwijst naar het Nederlandse Staten-Generaal, Coney Island komt van konijneneiland zoals Broadway van Brede Weg. Wall Street is oorspronkelijk Walstraat (want daar loopt de vestingmuur die Nieuw-Amsterdam, nu New York, moet beschermen tegen de de Indianen en de Engelsen). Enzovoort. Noteer ook 16 november: in 1991 heeft het Amerikaanse Congres die dag uitgeroepen als ‘Nederlands-American Heritage Day’ ter ere van “buitengewone bijdragen van de Nederlanders aan de politieke, economische en culturele ontwikkeling van de Verenigde Staten.”

De kans dat iemand geen migrant in de stamboom heeft zitten is verwaarloosbaar.

Wie zich verdiept in de Amerikaanse geschiedenis komt trouwens intrigerende familiegeschienissen tegen. Jan Janse van Haerlem-Salee is een beruchte zeerover (!) die rond de Middellandse Zee opereert en zich heeft bekeerd tot de islam. Met de Moorse Margarita krijgt hij twee zonen: Anthony en Abraham Janse. Door het slechte gedrag van Anthony’s vrouw Grietje Reyniers moet hij echter Manhattan verlaten en zo wordt hij de eerste kolonist van Brooklyn. Coney Island wordt pas zo genoemd in de 19e eeuw; daarvoor heette het Turk’s Island of een verwijzing naar Anthony Salee die ook wel ‘The Terrible Turk’ of ‘Mulat’ wordt genoemd.

Refugees en de Grote Honger

Ook de vervolging van het protestantse hugenoten verloopt heftig. De vijfde ‘heilige oorlog’ tegen de hugenoten begon in 1574 en duurt tot 1598. Hugenoten konden kiezen tussen zich bekeren tot het katholicisme of de dood. Velen kiezen echter om te vluchten: naar Noord-Amerika, Afrika, maar de meesten vluchtten naar Pruisen, Engeland en vooral naar Nederland. Rond 1700 is 6% van de Amsterdammers Frans. De kerken die ontstaan uit deze groepen van vluchtelingen worden bekend onder de naam “Refuge” — of toevluchtsoord, een veilige plek voor degenen die in gevaar zijn. Vandaar het Engelse woord voor vluchteling: refugee.

Een eeuw later, tussen 1845 en 1850 wordt Ierland getroffen door de ‘Great Famine’. 90% van de aardappeloogst mislukte. De aardappel die oorspronkelijk een sierplant is voor de adel is ondertussen de belangrijkste voedingsbron voor de arme Ierse boerenbevolking geworden. De misoogst maakt dat een miljoen Ieren de hongerdood sterft en een miljoen anderen al dan niet gedwongen de gevaarlijke en bijwijlen dodelijke overtocht maakt naar Noord-Amerika. De Ierse bevolking valt terug op 20%.

98%

Het Nederlandse Centrum voor de Geschiedenis van Migranten (CGM) schat dat 98% van de Nederlanders buitenlandse voorouders heeft. Het is weliswaar een zeer grove schatting, mede op basis van immigratiecijfers gedurende vijf eeuwen. Men is uitgegaan van een gemiddelde van 4 generaties per honderd jaar. Dus in vijf eeuwen gaat het dan om gemiddeld 20 generaties terug, wat de gemiddelde Nederlander van vandaag in vijf eeuwen 524.288 voorouders oplevert. De kans dat iemand geen migrant in de stamboom heeft zitten is, naar hun inschatting, verwaarloosbaar.

Over Vlaanderen of België is er mij geen vergelijkbaar cijfer bekend. Maar gezien de lange gezamenlijke geschiedenis blijft die 98% hoogst interessant en relevant. Eigen volk: het valt moeilijk te definiëren. Want we komen van alle kanten en we zijn van alle markten thuis. We zijn eigenlijk allemaal, als Obama, Nederlandse Amerikaan. Het zou dan ook dom zijn ons in één richting te laten dirigeren.