Brazilië krijgt moorden niet onder controle

Sinds 1980 zijn in Brazilië al meer dan 800.000 mensen vermoord. In 2002 was dat aantal opgelopen tot 49.587.

Er zijn lichtpuntjes. Sinds 2000 gaat het aantal moorden in en rond de miljoenenstad Sao Paulo achteruit, al kwam er in mei een lelijke opstoot. In Rio de Janeiro loopt de stijging van de moordcijfers terug. Die stad doet meer om de misdaad aan te pakken. Maar die verbeteringen “zijn meer schijn dan werkelijkheid”, zegt Waldir Lobao, een van de auteurs van een studie die het Instituut voor Toegepast Economisch Onderzoek (IPEA) uitvoerde over het onderwerp. Het IPEA maakt deel uit van het Braziliaanse ministerie van Planning.

“Brazilië heeft de middelen en de kennis om de gewelddadige misdaad aan te pakken”, oordeelt Lobao. Dat er niet genoeg gebeurt, kan volgens hem enkel verklaard worden doordat de overheid niet echt overtuigd is van de noodzaak ervan. Openbare veiligheid is geen beleidsprioriteit. Het gerechtssysteem “beloont dieven en moordenaars met straffeloosheid.” De hervorming van het gevangenissysteem, dat nu de aanvoer van nieuwe misdadigers aan de gang houdt, blijft uit. De ordediensten zijn nog altijd opgedeeld in burgerlijke en militaire eenheden, die niet goed samenwerken. De bevolking heeft angst voor de politie.

“Structurele veranderingen” die het geweld in de steden kunnen indammen, laten op zich wachten, gaat Lobao verder. Het beleid doet te weinig om de enorme kloof tussen rijke en arm in Brazilië te dichten. Het aantal moorden liep de voorbije jaren vooral op in de almaar aangroeiende stedelijke gebieden in het zuidoosten van het land, het rijkste deel van Brazilië. Ook tegen de snelle verspreiding van vuurwapens ondernemen de Braziliaanse beleidsmakers te weinig.

Volgens Lobao staat de politieke retoriek rond het probleem echte oplossingen in de weg. Politici creëren “mythes” als het gebrek aan middelen bij de ordediensten of de economische groei die meer potentiële misdadigers in actie doet komen.

De onderzoekers waarschuwen voor overdreven optimisme in verband met de positieve ontwikkeling in de deelstaat Sao Paulo, het economisch hart van Brazilië. Dat de misdaadcijfers er de laatste jaren terugliepen, ligt onder meer aan het feit dat er nu meer politie op straat is en dat een ontwapeningscampagne 150.000 illegale wapens opleverde. Maar er worden gewoon ook minder mensen vermoord omdat de bevolking vergrijst - vooral jongeren plegen en worden het slachtoffer van moorden. Ook de teruglopende consumptie van harddrugs en succesvolle sociale en preventieve programma’s om de misdaad in bepaalde wijken terug te dringen, hadden een effect.

Maar “de onderliggende factoren blijven aanwezig”, zegt Guaracy Mingardi, een onderzoeker van de Braziliaanse afdeling van het Latijns-Amerikaans Instituut voor Misdaadpreventie en de Behandeling van Overtreders (ILANUD). Dat bleek in mei. Tussen 12 en 20 mei werden 492 mensen neergekogeld in de deelstaat Sao Paulo, slachtoffers van een offensief van de PCC, een machtige gevangenisbende, en van de gewelddadige reactie van de politie daarop.

Grootschalige en blijvende veranderingen die de misdaadcijfers kunnen doen dalen, vergen volgens Mingardi veel meer inzet en aandacht voor lokale verschillen. In Rio de Janeiro overweegt bijvoorbeeld de misdaad die samenhangt met de drugshandel, en die is “veel moeilijker onder controle te brengen”. Toch is in Rio bijvoorbeeld het aantal ontvoeringen sterk teruggelopen. In Sao Paulo blijven kidnappers dan weer een groot probleem. (PD/ADR)