Zorgen humanitaire hackathons voor nuttige innovatie of zijn ze slechts een PR-stunt?

Een creatieve sprint om honger op te lossen, dat was het doel van de Humanitarian Hackathon die op 15 en 16 januari plaatsvond in Brussel. Grote namen zoals het Wereldvoedselprogramma van de VN hoopten er alvast nieuwe ideeën te sprokkelen. Maar zijn dit soort mediagenieke acties echt een antwoord voor de humanitaire sector?

‘We bedachten een platform om mobiel krediet aan vluchtelingen te geven, want telefoonkrediet is vitaal voor hen. Ze moeten hun familie en vrienden kunnen contacteren, ongeacht welke grenzen ze doorkruisen’, vertelt Sinouhe Monteiro, een Belgische start-up ondernemer met Afrikaanse roots. Even later vallen termen zoals API’s, chatbots en hoe je best remittances naar Afrika krijgt.

Lees ook

Kunnen nerds de wereld redden?

Monteiro is één van de deelnemers die zijn project uitlegt. Dit was alvast alles behalve een normale hackathon. Het Wereldvoedselprogramma van de VN (beter gekend naar hun Engelstalige afkorting WFP) en het Belgische ministerie van Buitenlandse Zaken organiseerden het event samen met Hack Belgium, een organisatie gespecialiseerd in hackathons. In totaal ontwierpen ruim 200 deelnemers verdeeld in 17 teams allerhande digitale producten met als doel honger de wereld uithelpen.

Cyber-humanitarisme

Hackathons zijn een aaneenschrijven van de woorden hacking en marathon. Een concept dat kwam overvliegen uit de technologie-wereld, en dat kleine teams gedurende enkele dagen een creatieve sprint laat doen. Het doel? Nieuwe, doorgaans digitale producten uitdenken.

Het thema van deze hackathon was honger, en de nadruk lag vooral op het verbeteren van de efficiëntie van humanitaire hulp. ‘Er bestaat een toenemende kloof tussen de noden voor humanitaire hulp, en de middelen die ervoor beschikbaar worden gemaakt. Daarom is het meer dan ooit belangrijk om in te zetten op efficiëntie’, vertelt Koen Van Acoleyen, directeur ad interim van humanitaire hulp en transitie bij het ministerie van Buitenlandse Zaken.

Maar dat soort events, hoe mediageniek ze ook zijn, roepen ook vragen op. Moet de humanitaire sector concepten uit de technologie-wereld importeren in plaats van zich te focussen op hun kerntaken? Kan technologie echt de wereld redden?

De Belgische overheid besteedde maar liefst 20 miljoen euro, van haar humanitaire budget van 170 miljoen euro, aan innovatie

De Belgische overheid besteedde maar liefst 20 miljoen euro, van haar humanitaire budget van 170 miljoen euro, aan innovatie. Daarvan ging er via WFP 250.000 euro naar de voorbereiding en organisatie van dit event. Daarnaast kwam er recent uit academische hoek ook kritiek op dit soort ‘cyber-humanitarisme’. Nieuwe technologieën zoals AI en drones bevatten ethische gevaren, en technologie dreigt participatie van slachtoffers en werk op het terrein te verdringen.

Daarnaast kennen de meeste humanitaire rampen — zeker wanneer het over honger gaat — politieke oorzaken. Denk maar aan de oorlog en bijhorende hongersnood in Jemen, waar België ook bij betrokken is door wapens naar Saudi-Arabië te exporteren.

Geen techno-utopisten

Volgens de organisatoren van de Humanitarian Hackaton ligt het complexer. ‘Het is natuurlijk makkelijk om te zeggen dat WFP geld verspilt aan hippe nieuwe technologie, maar dat doen we niet’, vertelt Pierre Guillaume Wielezynski, chief digital transformation services bij WFP, die hun innovatie-kantoor in Nairobi, Kenia leidt. ‘Eén ding dat we volgens mij goed doen, is dat we steeds blijven focussen op onze kerntaken. Als we technologie gebruiken, is dat om die kerntaken te ondersteunen en efficiëntie te verbeteren. Technologie is zeker geen magisch middel dat alle problemen oplost. We zijn geen techno-utopisten.’

Wat ze wel doen is bureaucratie en kosten verminderen met technologie. ‘WFP is een grote organisatie, en we hebben nog steeds erg veel papieren processen. Digitale technologie kan die processen verbeteren en een sterke meerwaarde bieden’, vertelt Wielezynski.

Eén van de manieren waarop ze dat deden was Building Blocks, een blockchain-pilootproject. Zo ondersteunt WFP vluchtelingen door geld te storten op speciale bankrekeningen waarmee ze enkel voeding kunnen kopen. Maar heel wat van dat geld wordt afgeroomd door hoge bankkosten. Daarom testen ze in Jordanië een experimenteel blockchain-systeem uit dat volgens de eerste resultaten 98 procent van die bankkosten doet wegvallen, en dus een sterke efficiëntiewinst biedt.

‘Events zoals Humanitarian Hackathon laten ons toe om als organisatie te blijven evolueren, connecties te leggen en transformatie mogelijk te maken’

‘Recent las ik een artikel dat stelde dat de humanitaire sector minder met technologie en meer met mensen moet bezig zijn’, vertelt Wielezynski. ‘Ik ben het daar mee eens. Ik denk dat WFP een genuanceerd beeld heeft van wat technologie wel en niet kan doen. Technologie alleen zal natuurlijk geen hongersnoden oplossen, maar het kan ons efficiënter en beter doen werken. Events zoals de Humanitarian Hackathon laten ons toe om als organisatie te blijven evolueren, en de connecties te leggen om die transformatie mogelijk te maken.’

Kleine kosten?

Staan die connecties en ideeën in verhouding tot de 250.000 euro die het event kostte? Volgens de organisatoren alvast wel. ‘Het is natuurlijk makkelijk om te zeggen dat de fondsen voor deze hackathon beter naar eigenlijke hulp gaan’, vertelt Matthieu Branders, woordvoerder bij Buitenlandse Zaken. ‘Maar de kosten van een tweedaags event zijn relatief minuscuul vergeleken met de 170 miljoen euro die België in 2018 aan humanitaire hulp besteedde. Het is verantwoord om voortdurend te proberen om snellere, effectievere en efficiëntere humanitaire hulp te bieden, zeker gezien de steeds groeiende kloof tussen humanitaire noden en middelen. Eén manier om dat te doen is door te innoveren, en het potentieel van digitalisering is enorm.’

Volgens het WFP komt de balans ook positief uit. ‘We deden hier enkele goede ideeën op waar we nog niet aan dachten’, vertelt Wielezynski. ‘Als we al die experten hadden moeten inhuren tegen commerciële prijzen had dat veel meer fondsen gekost.’

‘Voor heel wat organisaties zijn hackathons vooral een PR-oefening’

De organisatoren erkennen wel dat een hackathon niet automatisch nuttig is. ‘Voor heel wat organisaties zijn hackathons vooral een PR-oefening’, stelt Leo Exter, Chief Energizer bij Hack Belgium, die het event organiseerde. ‘Want een hackathon is niet moeilijk te organiseren. Je hebt gewoon deelnemers, pizza en een werkruimte nodig. Maar als je echt goede resultaten wil moet je je voorbereiden en je doelen goed aflijnen.’

Het doel van deze hackathon was naast nieuwe ideeën bedenken vooral banden smeden tussen deelnemers. ‘We selecteerden de deelnemers zorgvuldig’, vertelt Exter. ‘Onder hen bevonden zich bedrijven en start-ups zoals GLIMPS Biodesign en Newtec, maar ook ngo’s en internationale organisaties zoals Artsen Zonder Grenzen, Caritas en UNHCR, naast academici met expertise in bijvoorbeeld artificiële intelligentie en programmeren. Zo kunnen groepen die normaliter niet met elkaar in contact komen ideeën uitwisselen. Voor mij was het alvast een succes. Mijn inbox zit nu al vol met vragen van deelnemers om elkaars contactgegevens.’

Netwerken

Voor Buitenlandse Zaken waren vooral de connecties tussen humanitaire organisaties en privébedrijven belangrijk, één van de doelen die ze voor het event stelden. Dat is zowat het handelsmerk van het beleid van minister De Croo, die al jaren ijvert voor een sterkere rol van de private sector in ontwikkelingssamenwerking en humanitaire hulp.

Of zoals Bruno van der Pluijm van het Ministerie van Buitenlandse Zaken stelde tijdens zijn afsluitende speech: ‘De privésector heeft veel te bieden op het gebied van expertise, capaciteiten en middelen om ons te helpen de SDGs te bereiken.’

Niet alle Belgische ngo’s zijn het daar wel mee eens. Wim De Ceukelaire van Viva Salud stelde eind 2017 nog in een opiniestuk dat ‘ontwikkelingssamenwerking in de eerste plaats een politiek daad is die brede participatie vraagt, en daarom niet kan vervangen worden door de onzichtbare hand van de marktlogica’.

Tijdens de Humanitarian Hackaton bleef die onzichtbare hand voorlopig nog beperkt tot netwerken. ‘Op de receptie nadien vertelden verschillende ngo’s dat ze nieuwe ideeën van de start-ups gehaald hadden, en hopelijk komen daar samenwerkingen uit’, vertelt Leo Exter.

De ideeën die in de creatieve sprint ontstonden, blijven ondertussen ook doorwerken, ondanks mogelijke discussies. Sinouhe Monteiro, die zelf met zijn start-up Ewala rond geldtransfers of remittances werkt, postte hun project over mobiel krediet voor vluchtelingen op Facebook en werd overspoeld met reacties. ‘Dit is echte viraliteit’, lacht hij terwijl hij de reacties toont. ‘Hier gaan we zeker nog iets mee doen.’