Agnes kwam als gezinshulp in Koeweit en Malta terecht: ‘Ik moest weg uit Zimbabwe’

Op de vlucht voor armoede, honger en uitbuiting: ‘Deze hele tocht was en is voor mijn kinderen’

© Jackson Njehia / Reuters

Een slachtoffer van mensenhandel uit Kenia (dit is niet Agnes uit dit stuk).

Zimbabwe is een hub voor mensenhandel. Ook Agnes Mudembo zocht een betere toekomst, voor haar kinderen. Maar de goedbetaalde baan die mensenhandelaars haar in Koeweit beloofden, bleek een nachtmerrie van uitbuiting. En ook EU-lidstaat Malta, waar Agnes uiteindelijk belandde, is er niet op voorzien om veel asielzoekers op te vangen.

Kartonnen dozen staan keurig opgestapeld in een hoek van haar appartement. ‘Kleren voor migranten die met de boot komen. Ik zamel ze in bij mijn werkgevers’, legt Agnes Mudembo uit. Ook zij is migrante.

De tocht via de Middellandse Zee werd Agnes bespaard. Ze kwam met het vliegtuig naar de Europese dwergstaat Malta, als gezinshulp samen met haar werkgever, een diplomaat. ‘Maar dat betekent niet dat ik het makkelijker had.’

© Emilia Figiel

Haar verhaal begint in 2015, in haar geboorteland Zimbabwe, in het zuiden van Afrika. ‘Ik was toen net bevallen van mijn derde kind. De situatie in het land bleef uitzichtloos, door de corruptie en de hoge werkloosheid kon je moeilijk rondkomen. Het was geen leven maar overleven. En ik hoorde dat je in Koeweit goed kon verdienen.’

‘Het was geen leven maar overleven. En ik hoorde dat je in Koeweit goed kon verdienen.’

Emigratie is voor Zimbabwanen al decennialang de voornaamste manier om in hun levensonderhoud te voorzien. De chaotische sociale, politieke en economische veranderingen van de jaren negentig zetten mensen in beweging.

‘Een economie in vrije val, stijgende inflatie en werkloosheid, de ineenstorting van openbare diensten, politieke onderdrukking en toenemende armoede bleken voor veel Zimbabwanen krachtige push-factoren te zijn’, schrijven Jonathan Crush en Daniel Tevera in het boek Zimbabwe’s Exodus. Crisis, Migration, Survival. Factoren die Zimbabwanen naar een ander land deden uitkijken.

Ze trokken eerst vooral naar de buurlanden, waaronder Zuid-Afrika. Later ook naar een aantal landen van het Britse Gemenebest, gezien het koloniale verleden van Zimbabwe. De Zimbabwaanse diaspora is daarom vooral te vinden in Australië, Canada, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk.

In 2000 stortte de economie volledig in. Zimbabwe, vroeger de ‘graanschuur van Afrika’, werd een plaats van massale exodus. In die periode ontvluchtte naar schatting een kwart van de elf miljoen inwoners het land. Wie bleef, moest het met minder dan één dollar per dag redden.

En het ging van kwaad naar erger: in 2008 braken een voedselcrisis en cholera-epidemie uit. In de laatste tien jaar verlieten 120.000 mensen het land. Volgens het laatste International Migration-rapport van de Verenigde Naties behoort Zimbabwe tot de top tien van de landen met de hoogste netto-emigratie, dat is wanneer veel meer inwoners het land verlaten dan er komen wonen. Andere landen in die top tien: Syrië, Bangladesh en India.

Geen jackpot

De situatie in Zimbabwe blijft onstabiel. Het wanbeheer en corruptie zijn niet de enige boosdoeners, er is ook de klimaatverandering. Die veroorzaakt extreme droogte waardoor oogsten mislukken. Eind vorig jaar waarschuwde de speciaal rapporteur van de Verenigde Naties voor het Recht op Voedsel Hilal Elver dat 60 procent van de Zimbabwanen met voedseltekorten kampt.

Agnes Mudembo twijfelde daarom geen seconde toen ze een kans zag. Om haar kinderen genoeg eten en een betere toekomst te geven, moest ze weg. Ze trok naar de ambassade van Koeweit om een paspoort aan te vragen. Daar kreeg ze ook onmiddellijk een jobaanbieding: ze kon aan de slag als gezinshulp van de Zimbabwaanse viceambassadeur in Koeweit.

Mudembo dacht dat ze daarmee de jackpot won. Ze zou 1000 dollar verdienen, terwijl het gemiddelde loon in Zimbabwe 250 dollar bedraagt. En dat geldt alleen voor de vijf procent van de bevolking die daadwerkelijk een formele baan heeft.

Mudembo zou 1000 dollar verdienen, terwijl het gemiddelde loon in Zimbabwe 250 dollar bedraagt.

Maar de realiteit bleek anders. Mudembo moest zeven dagen op zeven, dag en nacht voor een familie van vijf zwoegen. Voor hetzelfde loon als in Zimbabwe.

Toch had ze geluk. In 2016 kwam aan het licht dat minstens 200 Zimbabwaanse vrouwen ‘de kans van hun leven’ aangeboden hadden gekregen van arbeidsbemiddelaars maar op die manier in de prostitutie terechtgekomen waren. Eén van de vier mensenhandelaars die daarom voor de rechtbank verscheen, was de voormalige secretaresse van de Koeweitse ambassadeur in Zimbabwe, Brenda Avril May. Dezelfde vrouw had de baan voor Mudembo geregeld.

Zimbabwe is een hub voor mensenhandel. Zowel mannen, vrouwen als kinderen worden er verhandeld voor dwangarbeid en sekswerk. Jonge mannen worden naar Zuid-Afrika gesmokkeld waar ze vaak maandenlang zonder loon werken, meestal op boerderijen, totdat “werkgevers” hen laten arresteren en uitzetten als irreguliere migranten. Jonge vrouwen en meisjes worden met valse beloften gelokt naar Zuid-Afrika, de Volksrepubliek China, Egypte, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en Canada.

De Zimbabwaanse regering onderneemt nog altijd onvoldoende stappen om mensenhandel te bestrijden, stelt het Trafficking in Persons Report 2020 van het ministerie van Buitenlandse Zaken van de VS. Vorig jaar identificeerde de regering 52 slachtoffers van mensenhandel: 49 vrouwen en 3 mannen.

Het rapport vermeldt dat de meeste gevallen van uitbuiting in Koeweit plaatsvinden. De cijfers liggen hoogstwaarschijnlijk veel hoger. Een deel van de slachtoffers vindt hulp bij de internationale en lokale ngo’s. Eén daarvan identificeerde 522 potentiële slachtoffers tijdens monitoring op busstations, treindepots en in grensgebieden.

Mudembo’s man hoorde wat de Zimbabwaanse vrouwen overkwam en smeekte zijn vrouw naar huis te komen. Maar voor haar was er geen weg terug. ‘Ik doe wat ik doe voor mijn kinderen.’

Nieuw continent, dezelfde uitbuiting

Na vijftien maanden in Koeweit werd de viceambassadeur overgeplaatst naar Malta. Mudembo hoopte dat de situatie daardoor zou veranderen. Ze ging tenslotte naar Europa.

Maar alles bleef bij het oude. Daarom besloot ze weg te lopen. ‘Ik kon het niet meer aan. Ik werkte elke dag van ‘s morgens vroeg tot ‘s avonds laat. Mijn werkgever verstopte zelfs mijn paspoort.’

Agnes Mudembo was één van de 30 mensen die in 2019 in Malta een positief antwoord kregen op hun asielaanvraag.

Mudembo ging rechtstreeks naar een politiekantoor. ‘Eerst geloofden ze me niet, maar ik had een bewijs dat ik voor die man werkte.’ Na twee weken had ze haar paspoort terug. Nadien kreeg ze de status van slachtoffer van mensenhandel en vond ze een baan in een hotel.

Mudembo kon op adem komen, maar niet voor lang. Haar nieuwe werkgever stuurde haar naar de eigenares van het hotel, die een gezinshulp nodig had. Daar moest ze opnieuw vijftien maanden lang vernederingen, racistische uitspraken en uitbuiting doorstaan. Uiteindelijk besloot ze dat ze er genoeg van had om een slachtoffer te zijn. Ze liep opnieuw weg.

Dat was in 2018. Een bevriende advocaat raadde Mudembo aan om een asielprocedure op te starten, en na een jaar werd haar de status van vluchtelingen toegekend. Ze had geluk. Ze was een van de dertig mensen die in 2019 positief antwoord kregen op hun asielaanvraag. Eén procent van de 2.057 ingediende asielaanvragen werd dat jaar goedgekeurd. Zeventig procent van alle aanvragen werd administratief gesloten.

Mudembo mocht in de afwachting van de beslissing werken en in een open asielcentrum verblijven. Voor de asielzoekers die via de Middellandse Zee naar Malta komen, ging dat er anders aan toe. Die belanden in maandenlange detentie, zonder te weten wat er aan de hand is en hoe lang ze in opsluiting zullen moeten doorbrengen.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

Migratie naar Malta

Het Maltese asielsysteem is al twee jaar overbelast. Er zijn niet genoeg middelen en personeel, en er is onvoldoende plaats om de wachtende asielzoekers te huisvesten. ‘In 2018 was de regering helemaal niet voorbereid op de instroom van veel migranten’, vertelt Claudia Taylor East van de ngo SOS Malta, die werkt aan integratie en vrijwillige terugkeer.

In 2017 bereikten slechts 23 mensen Malta via de zee, volgens cijfers van de vluchtelingenorganisatie UNHCR. Een jaar later, in 2018, ging het om 1445 mensen en in 2019 zelfs om 3406 mensen. Ze komen vooral uit Soedan en Eritrea en zochten bescherming in de dwergstaat, maar die was er niet op voorzien.

Taylor East: ‘Als het kleinste EU-land hanteerden we altijd de filosofie van lastenverdeling: we ging ervan uit dat de rest van Europa ons ging helpen.’ Want sinds de toetreding van Malta tot de EU in 2004 kwamen er meer asielzoekers naar het eiland, gemiddeld ongeveer 1500 per jaar. Alleen tussen 2015 en 2017 zag Malta nauwelijks boten haar kust bereiken – toen nam Italië veel migranten over.

Om Malta te ontlasten, zette de EU in 2008 voor de eerste keer in haar geschiedenis een systeem voor hervestiging op. Maar de resultaten waren bescheiden: in 2010 en 2011 werden maar 227 mensen hervestigd naar Frankrijk, Duitsland, Luxemburg, Portugal, Slovenië en het Verenigd Koninkrijk. In het kader van de tweede EU-actie in 2012 vonden maar 14 mensen bescherming in een ander EU-land. 451 mensen werden hervestigd dankzij bilaterale overeenkomsten, zonder de steun van Europees geld.

Veel migranten wachten nog steeds op hervestiging. Een deel van hen heeft de hoop allang opgegeven. Sommigen proberen het land te verlaten met vervalste documenten. Wie daar in slaagt, wordt na een paar jaar toch teruggestuurd, door de Dublin-verordening — die bepaalt welke lidstaat van de EU verantwoordelijk is voor het behandelen van de asielaanvraag.

Wie in Malta blijft, probeert een nieuw leven op te bouwen, maar wordt geregeld geconfronteerd met uitbuiting en racisme. Wie niet als vluchteling wordt erkend maar subsidiaire bescherming geniet, mag ook geen familie laten overkomen. In 2019 alleen ging het zo om 324 mensen.

Mudembo kon wel een aanvraag voor gezinshereniging indienen, nadat ze een vluchtelingenstatus kreeg toegewezen. Ze heeft haar kinderen ondertussen vijf jaar niet gezien. Vorig jaar overwoog ze om eindelijk op bezoek te gaan, maar haar man hield haar tegen: ‘Waarom wil je je leven riskeren? Als ze in je paspoort zien dat je in Europa bent geweest, gaan ze je beschuldigen van spionage.’

‘Altijd een vreemdeling’

Deze maand verhuist Mudembo na drie jaar van een souterrain naar een groter huis. ‘In ons piepkleine appartementje hebben we nu niet eens een raam en betalen we 500 honderd euro per maand. De huurprijzen zijn hier erg hoog.’

‘Als je 1000 euro verdient en je familie moet onderhouden, blijft er niets over. Ik klus voortdurend bij om rond te komen. Maar sommigen werken voor vier euro per uur, of voor twintig à dertig euro per dag, en hebben niet ineens een dak boven het hoofd.’

‘De huurprijzen zijn hier erg hoog. Als je 1000 euro verdient en je familie moet onderhouden, blijft er niets over. Ik klus voortdurend bij.’

Veel mensen in Malta belandden door de coronapandemie op straat, omdat ze de huur niet meer konden betalen. Een belangrijk deel van migranten werkt zonder contract en kan dus niet rekenen op een werkloosheidsuitkering. Zelfs mensen met subsidiaire bescherming, die dus legaal werken, hebben daar in Malta geen recht op.

Ondanks de onzekere tijden besloot Mudembo toch halftijds te gaan werken. Want in september begint ze aan een bachelorstudie verpleegkunde. ‘Schoonmaken is geen beroep, iedereen kan het doen. Ik wil een diploma op zak hebben om meer te verdienen. Als de situatie in Zimbabwe weer stabiel is, keer ik misschien op een dag terug. Want thuis is thuis. Hier zal ik altijd een vreemdeling blijven.’

© Ula Idzikowska

Agnes in haar klein appartement. ‘In ons piepkleine appartementje hebben we nu niet eens een raam en betalen we 500 honderd euro per maand. De huurprijzen zijn hier erg hoog.’

Een kwestie van gerechtigheid

Het kan nog een tijd duren voor Mudembo naar Zimbabwe kan terugkeren. Het land verkeert nog steeds in economische crisis en scoort erg slecht op het vlak van basisrechten, stelt Human Rights Watch.

Midden januari vonden er nationale protesten plaats nadat de president Emmerson Mnangagwa een stijging van de brandstofprijzen had aangekondigd. De veiligheidstroepen reageerden gewelddadig. Er vielen ten minste 17 mensen doden en 81 gewonden,minstens 17 vrouwen werden verkracht. Meer dan duizend demonstranten werden gearresteerd tijdens huis-aan-huisaanvallen.

‘In de maanden die volgden werden verschillende activisten uit het maatschappelijk middenveld, politieke oppositieleiders en andere critici van de regering willekeurig gearresteerd, ontvoerd, geslagen of gemarteld. Er werden weinig tot geen pogingen gedaan om degenen die verantwoordelijk waren voor de misstanden voor het gerecht te brengen’, staat te lezen op de website van Human Rights Watch.

Agnes Mudembo volgt de situatie in haar thuisland op de voet. Ze hoopt dat gerechtigheid zal geschieden. Ook in Malta, waar veel migranten zich in een precaire situatie bevinden. Haar ervaringen maakten haar sterk, zegt ze. Nu durft ze niet alleen haar verhaal te vertellen, maar ook de problemen van migranten en wantoestanden op de Maltese arbeidsmarkt aan te kaarten.

‘Mannen stellen me regelmatig liefde voor. Ze denken dat een Afrikaanse alles gaat doen voor twintig of vijftig euro’.

Ze opent een schriftje met haar korte verhalen. ‘Ik schreef over mijn eigen zoektocht naar werk. Mannen stellen me regelmatig liefde voor. Ze denken dat een Afrikaanse alles gaat doen voor twintig of vijftig euro’. Ze zucht.

Ze heeft ook moeite met de situatie van migranten in de bouwsector. Malta maakt al jaren een chaotische bouwboom mee. Er wordt overal lukraak gebouwd en vaak worden daarvoor migranten zonder ervaring ingezet, met regelmatig ongevallen als gevolg. ‘Sommige van die mensen zijn hooggeschoold, ze hebben in hun thuisland als artsen en verpleegsters gewerkt. Maar ze komen in Malta moeilijk aan de bak, dus ze nemen eender welke baan aan. We worden behandeld als vuilnis. Alsof Maltezen superieur zijn.’

Maar Mudembo probeert zich niet druk te maken over racistische uitspraken en gedrag en anti-migratiegevoelens in de (sociale) media, die intussen genormaliseerd zijn in de Maltese samenleving. ‘Dan word je gek. En ik heb hier andere dingen te doen. Ik ben in Europa. Ik doe niets verkeerd. Mijn kinderen komen binnenkort. Dat is het belangrijkste. Deze hele tocht was en is voor hen.’

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Journaliste

    Ula Idzikowska is freelance journaliste en verslaggeefster. Ze studeerde literatuur in België, onderzoeksjournalistiek in Nederland en Nederlandse taal en cultuur in Polen.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.