Wie is terreurgroep TAK die op een jaar tijd zes aanslagen pleegde in Turkije?

Zaterdagavond 10 december vond in Istanboel een dubbele terreuraanslag plaats aan het Besiktas-voetbalstadion. De tol was triest en hoog: 44 doden, waaronder 36 politieagenten en 155 gewonden. De aanslagen werden opgeëist door de TAK, of de Vrijheidsvalken van Koerdistan, een radicale afsplitsing van de Koerdische afscheidingsbeweging PKK.

In 2005 riep de TAK zichzelf uit tot een onafhankelijke groep, die zich duidelijk afsplitste van de PKK. Sindsdien voerde de terreurgroep, volgens de Turkse journalist Metin Gurcan, meerdere aanslagen uit in West-Turkije. Bij haar eerste publieke operatie in het toeristische hart van Kusadasi, in 2005, kwamen vijf toeristen en een politieagent om. In 2007 volgde een nieuwe reeks aanslagen en ook in 2010-2011 voerden de TAK vier aanslagen uit.

Met de aanslag van 10 december is dit de zesde aanslag door de TAK in West-Turkije op een jaar tijd (zie kader).

Zes TAK-aanslagen in West-Turkije in 1 jaar

23/12/2015: Sabiha Gökcen luchthaven, Istanboel, 1 dode
14/2/2016: militaire bussen, Ankara, 29 doden
13/3/2016: Güvenpark, Ankara, 37 doden, 125 gewonden
27/4/2016: Grote Moskee, Boersa, 13 gewonden
7/6/2016: Veznecilerwijk, Istanboel, 11 doden (6 politieagenten)

Afgesplitst in 2005

‘We weten weinig van de TAK’, zegt socioloog Joost Jongerden van de universiteit van Wageningen, die de Koerdische beweging al jaren volgt. ‘Het weinige dat we van de TAK weten, is wat ze publiceren op hun website.’

Volgens Marlene Schäfers, postdoctoraal medewerkster aan de Gentse universiteit, scheurde de TAK zich in 2005 af uit onvrede met de politieke lijn van de PKK. De groepering, die mede werd opgericht door twee vroegere kopstukken van de PKK, vond de PKK niet radicaal genoeg. ‘De TAK wilde geen compromis zoals de PKK, en was het er niet mee eens dat de PKK het idee van een onafhankelijke Koerdische staat heeft opgegeven’, zegt Schäfers.

Uit hun site ­– op dit moment niet toegankelijk – blijkt dat de TAK toch niet zo ver van de ideologische lijn van de PKK staat, zegt Jongerden. ‘Ze zijn loyaal aan PKK-leider Abdullah Öcalan. En Öcalan heeft zelf de idee heeft gelanceerd van een statenloze democratie. Eerder dan ideologische onenigheid gaat het volgens mij over onenigheid in militaire strategie. De TAK vindt de strijdmethode van de PKK te beperkt, te pacifistisch, en neemt in haar aanslagen burgerslachtoffers op de koop toe.’

Inschattingen over de aanhang van de groep zijn volgens Jongerden op niets gebaseerd en dus waagt hij er zich niet aan. ‘Er is ook nooit iemand van de TAK gearresteerd voor zover we weten. Aan de hand van profielen van aanslagplegers op hun website weten we wel dat het veeleer om jonge mensen gaat, jonge twintigers die uit heel Koerdistan komen.’ Ook hierin zou de TAK niet veel verschillen van de PKK, die ook rekruteert bij jongeren, onder meer via de AGIT – een soort wraakbrigade van jonge Koerden.

Banden met de PKK

Voor de Turkse autoriteiten is het zonneklaar: de TAK heeft een directe lijn met de PKK.

‘De TAK wordt het best begrepen als een semi-autonome proxy van de PKK’

Volgens Metin Gurcan wordt de ‘TAK het best begrepen als een semi-autonome proxy van de PKK’. Gurcan die zich baseert op gesprekken met de Turkse veiligheidsdiensten en verklaringen van de TAK op hun website, zegt dat de TAK zeker niet onder volledige controle van de PKK staat.

Maar hij vermoedt wel een sterke band. Volgens Gurcan steunt de PKK de TAK wel ideologisch en voorziet ze de groepering van personeel, logistieke en financiële steun.

Tegelijk zou de PKK geen orders geven en vooraf niet op de hoogte zijn van geplande aanslagen. Maar er is een gedoogbeleid, zegt Gurcan. ‘En dus eten de PKK-leiders van twee walletjes. Soms veroordelen ze de TAK omdat ze zich buiten het spectrum van de Koerdische gewapende en politieke beweging vallen, en soms spreken ze hun sympathie uit over de groep.’

Schäfers beaamt dat het plausibel is om te zeggen dat als de PKK echt zou willen, ze de TAK zou stoppen. ‘De PKK heeft de status van een hegemonie verworven en heeft tot dusver geen andere machtige Koerdische nationalistische beweging of groep naast zichzelf getolereerd. Dat is iets wat je vaak ziet in oorlogs- of conflictlogica. Maar tegelijk wil ik voorzichtig zijn: er is geen duidelijk bewijs dat de TAK toch orders zou krijgen van de PKK om aanvallen uit te voeren.’ En ook Joost Jongerden zit op deze lijn: ‘Als je kijkt hoe beide groepen op elkaar reageren, zou je kunnen afleiden dat ze eigen bevelstructuren hebben, die niet gelijk zijn of ondergeschikt zijn aan die van de PKK.’

Doelwitten

Bij terreuraanslagen van de TAK in Turkije, kwamen ook veel burgers om. Dat zou volgens sommigen het verschil zijn met de PKK, die zich enkel richt op de Turkse staat en militaire doelwitten, niet op Turkse burgers. Maar bij PKK-aanslagen kwamen in het verleden ook wel degelijk burgers om. En daarmee onderstreept de PKK zijn terroristische karakter, vinden velen.

‘Ook de TAK zou in de eerste plaats de Turkse staat viseren. Dat staat tenminste op hun website’, zegt Joost Jongerden. ‘Maar ze stellen tegelijk: het is oorlog nu en dus plegen ze ook aanslagen in het westen van Turkije. Als daar burgerslachtoffers bij vallen, is dat “part of the game”. De PKK daarentegen wil voorkomen dat er civiele slachtoffers vallen maar het gebeurt inderdaad wel, met excuses achteraf.’

Hoe dicht of ver staat de HDP tot de PKK?

Op 12 december zouden zeshonderd mensen zijn opgepakt. Ze worden verdacht van terrorisme of het verspreiden van terroristische propaganda op sociale media. Onder hen zijn nogal wat leden van de Turkse politieke partij HDP die gelinkt is aan de Koerdische beweging. Eerder, in november, werden belangrijke HDP-leden opgepakt, waaronder kopstukken Selahattin Demirtaş en Figen Yüksekdağ.

‘De Koerdische beweging is een organisch netwerk van verschillende groeperingen die de Koerdische zaak verdedigen.’

Ook hier is Turkije duidelijk: er is geen onderscheid tussen de TAK, de terreurgroep PKK, en de politieke arm HDP. ‘Anders dan de TAK en de PKK die geen democratische actoren zijn, is de HDP dat echter wel’, zegt Schäfers. ‘De HDP is democratisch verkozen, en is geïntegreerd in de Turkse politieke systemen, van parlement tot lokale besturen.’ En dus zijn de drie actoren niet zomaar over één kam te scheren, klinkt het.

Tegelijk staan de contacten van PKK-leden wel degelijk in de telefoonlijsten van veel Koerdische HDP-leden. ‘Natuurlijk heeft HDP historische en ideologische linken met de PKK, omdat de partij nu eenmaal deel uitmaakt van de Koerdische beweging’, zegt Schäfers. ‘De Koerdische beweging is een organisch netwerk van groeperingen die de Koerdische zaak verdedigen. Bovendien is de PKK diep verankerd in de samenleving. Veel Koerden in de regio kennen wel iemand die op de de een of andere manier gelinkt is aan de PKK. Daarenboven is de PKK ook een groep die niet enkel militair actief is. Ze levert ook medische zorg, sociale diensten en infrastructuur in de regio.’

‘Bovendien heeft de HDP zich absoluut gedistantieerd van geweld’, zegt Jongerden. ‘Ze roepen op om zich te weerhouden van geweld.’ Wat ook niet in dank wordt afgenomen is dat de HDP in de gefaalde vredesonderhandelingen gepleit heeft om PKK-leden te rehabiliteren, te integreren in Turkije.

Waarop liepen vredesonderhandelingen spaak?

Na de verkiezingen van juni 2015, waarbij de HDP ruim de kiesdrempel haalde, brak de oorlog tussen de Koerdische regio en de Turkse staat opnieuw uit. De vredesonderhandelingen waren verleden tijd. ‘Het politieke succes van de HDP ging ten koste van de AKP’, zegt Jongerden. ‘Daarna militariseerde de AKP-regering de strijd tegen de gehele Koerdische beweging, dus ook tegen de politieke actoren. Bovendien ging hier ook de opkomst van de Koerdische beweging in Syrië aan vooraf. In het Syrische Rojava had zich, tijdens de Syrische oorlog, via de PYD en de YPG, een politieke en militaire sterke entiteit geïnstalleerd met een sterke mate van autonomie. En dus werd de Koerdische beweging als geheel geviseerd.’

De barsten in het vredesproces werden dieper. Kobane sloeg de echte breuklijnen, zegt Jongerden. ‘Er volgde een geleidelijke escalatie naar oorlog. Toen Turkije weigerde steun te verlenen aan Koerdische strijders in Kobane die onder de voet dreigden te worden gelopen door de IS, stonden Koerdisch-Turkse steden op hun kop. En daarna volgden de aanslag in Suruç, de PKK-aanslag tegen twee politieagenten, en de luchtaanvallen op het Iraaks-Koerdische Kandil. Niemand was bereid om die escalatie te stoppen.’

Verworven rechten

‘Er is een groot verschil tussen onderwijs in de Koerdische moedertaal of taalonderricht van het Koerdisch alsof het een vreemde taal is’

Hoe zit het nu met de rechten van de Koerden? Er wordt Koerdisch toegestaan in de scholen in Turkije, een grote stap vooruit toch in vergelijking met de voorbije decennia? Er is zeker verbetering in de voorbije vijftien jaar, zeggen Jongerden en Schäfers. ‘Maar de verbeteringen in de Koerdische rechten zijn meestal cosmetisch’, aldus Schäfers.

‘Er is een groot verschil tussen onderwijs in de Koerdische moedertaal of taalonderricht van de Koerdische taal alsof het een vreemde taal is. Dat laatste is nu het geval. De grondwet blijft geënt op één taal en één identiteit: de Turkse. Wanneer in Turkije een Koerdisch TV-kanaal opent, mag je er zeker van zijn dat het regeringsgezind is. Wordt een TV-kanaal gesloten, dan geldt het omgekeerde. De Koerden worden, met andere woorden, nog altijd niet erkend.’

‘Dat klopt’, zegt Jongerden, ‘als er al verbeteringen zijn ­– en die zijn er – dan hebben de Koerden die overigens niet cadeau gekregen. Ze hebben er hard voor moeten knokken. En nog steeds worden mensen opgepakt omdat ze Koerdisch zingen in Istanboelse straten, en worden scholen en crèches waar Koerdisch wordt gesproken, gesloten. En blijven de Koerden tweederangsburgers.’