Wordt een watercrisis de bron van een nieuw conflict in Iran?

Extreme droogte en waterschaarste zorgen al enkele weken voor onrust in Iran. Vooral in het zuidwesten van het land is de situatie kritiek. De overheid wijst met de vinger naar de klimaatverandering, maar lokale inwoners leggen de verantwoordelijkheid bij de overheid. ‘De lokale bevolking betaalt nu een hoge prijs voor Irans obsessie met dammen.’

Dagenlang al is er protest in het zuidwesten van Iran, in de provincie Ahwaz, officieel bekend als Khuzestan. De redenen: opdrogende rivieren, wanbeleid en politieke repressie. Demonstranten eisen dat verschillende problemen worden opgelost: de drinkwaterschaarste, het watertekort in de rivieren en moerasgebieden, de elektriciteitstekorten.

Volgens berichten van The New York Times, BBC en Amnesty International werden 8 demonstranten gedood door Iraanse veiligheidstroepen en raakten meerdere mensen gewond. Onder hen niet zijn alleen demonstranten, maar ook omstanders, waaronder tieners.

Lokale mensenrechtenactivisten spreken ook van méér dan 8 doden en zeker 350 gearresteerde betogers. Daarnaast zou het regime de snelheid van het internet vertragen in de provincie, om de communicatie te bemoeilijken.

Kort na de droogteprotesten in Ahwaz brak ook protest uit in verschillende Iraanse steden zoals Teheran, Kermanshah, Yazd en Mashhad. Duizenden mensen sloten zich daarbij aan.

Ook in de Iraanse regio Azerbeidzjan betuigen mensen hun solidariteit met demonstranten. Deze regio in het noordwesten van Iran grenst aan het gelijknamige land Azerbeidzjan. ‘Weg met Khamenei’, ‘Weg met de dictator’ en ‘Wees niet bang, we zijn allemaal samen’, klinkt het daar.

Op verschillende filmpjes van de protesten in de steden is het geluid van wapens en losse schoten door de veiligheidstroepen te horen. Ze worden op grote schaal gedeeld op sociale media. Er is ook te zien hoe Iraanse veiligheidstroepen het vuur openen op ongewapende demonstranten.

Olie en armoede

Iran telt verschillende etnische volkeren, met onder andere Perzen, Arabieren, Koerden, Azerbeidzjan en Baloch. Maar het land wordt voornamelijk door Perzen bestuurd.

De overwegend etnisch Arabische bevolking in de provincie Ahwaz leeft op gespannen voet met het regime. De mensenrechtensituatie verslechterde er sinds 1979 alleen maar. Amnesty International stelde in haar jaarrapport van 2020-2021 dat ‘de doodstraf er in toenemende mate wordt toegepast als instrument voor politieke onderdrukking van demonstrerende andersdenkenden en op leden van minderheden’.

Hoewel Ahwaz, waar 85% van alle Iraanse olie wordt gewonnen, de rijkste provincie van het land is, is de economische situatie er schrijnend. De plaatselijke bevolking zegt weinig te kunnen profiteren van de rijkdom. Ze voelen zich daardoor al langer achtergesteld en gediscrimineerd.

Mensen in de provincie Ahwaz hebben het gevoel dat de overheid hun water steelt voor de grote steden.

De protesten die nu plaatsvinden zijn onder meer een reactie op een recent regeringsbesluit. Volgens de regering is er niet genoeg water in de rivieren voor irrigatie van landbouwgrond. Daarom kregen mensen in Ahwaz dit jaar een irrigatieverbod.

Maar normaal gezien staan de rivieren het hele jaar door vol water. Waarom nu niet meer?

Dammen 'voor energie'

Ahwaz heeft de grootste rivieren van het land: de Karun, Karkheh, Dez en Al-Jarrah. De Karun is één van de langste rivieren, die tot voor kort het hele jaar door continu water vervoerde. De afgelopen jaren daalde het waterpeil enorm.

De klimaatverandering, aanhoudende hitte en minder regenval kunnen de oorzaken van de opdroging van waterbronnen zijn, zegt mijn familielid Ayoub Saeid. Hij is ook Iraans mensenrechtenactivist in Nederland. Maar, zegt hij nog: de grootste oorzaak is de bouw van dammen.

‘In Iran is er een obsessie met dammen. In het zuiden en zuidwesten van het land bouwde de regering de afgelopen decennia heel veel dammen. De lokale bevolking betaalt daarvoor een hoge prijs.’ Door de bouw van de dammen verminderde de waterstroom naar Ahwaz aanzienlijk, zegt Saeid.

De Iraanse overheid wijt de watercrisis vooral aan de klimaatverandering en droogte. De dammen zijn vooral bedoeld om energie op te wekken, zegt ze. Saeid daarentegen denkt dat de overheid de dammen gebruikt om het water om te leiden naar centrale steden zoals Isfahan. Daardoor hebben mensen in Ahwaz het gevoel dat hun water door de overheid wordt gestolen.

‘Waterschaarste zou wel eens tot een conflict kunnen leiden.’

De mensenrechtenactivist denkt dat de situatie daarom moeilijker zal worden. ‘De waterschaarste zou wel eens een conflict kunnen doen uitbreken tussen de inwoners van Ahwaz en de centrale overheid.’

In de regio maken boeren zich zorgen over de Gotvand-dam. De dam werd in 1998 gebouwd vlak bij een zoutmijn, ondanks de waarschuwing dat dat zou kunnen leiden tot een grote toename van het zoutgehalte in het water.

‘Dat maakt de situatie extra pijnlijk voor de boeren’, zegt Mohammed Tamimi, een landbouwer in Ahwaz. ‘Door de dam loopt de zoutmijn onder water. Veel landbouwgronden in de buurt van de dam werden daardoor onvruchtbaar door een hoog zoutgehalte.’

Bovendien, stelt de landbouwer, kan het zoute water uit de Perzische Golf dieper landinwaarts trekken door de lage waterstand van de rivier Karun. Daardoor wordt de grond te zout, wat giftig is voor planten en landbouwproducten.

‘Iedereen in de provincie vraagt zich af hoe het kan dat de regio in 2019 zo werd getroffen door overstroming en nu zo lijdt onder droogte,’ stelt Saeid. Die overstromingen waren de heftigste die het land in ruim 70 jaar meemaakte. Tientallen mensen kwamen om en meer dan 100.000 mensen kwamen in noodopvang terecht omdat steden en dorpen ontruimd werden.

Lees ook

Overstromingen in Iran treffen de armste bevolking het hardst

Wanbeheer

Grote delen van de moeraslanden in Ahwaz veranderden ondertussen in een woestijn. ‘De moerasgebieden Hor al-Azim en Hor al-Dourag droogden op door de dammen en door het wegpompen van water om olie te kunnen boren’, zegt Adel Sayahi, een Arabische Iranexpert die in Australië woont.

‘Moerasgebieden droogden op door de dammen en door het wegpompen van water om olie te kunnen boren.’

In een interview op 24 juli gaf de Iraanse staatssecretaris van Coöperaties, Arbeid en Welzijn, Ahmad Midari, toe dat het moerasgebied Hor al-Azim opdroogde om olie te boren. Volgens hem zorgt het opdrogen van Hor al-Azim ervoor dat olieboren goedkoper wordt.

Op sociale media gingen beelden rond van duizenden dode vissen en waterbuffels, omgekomen door de waterschaarste in die moerasgebieden. De schuld van de Iraanse autoriteiten, zegt Sayahi, want een groot deel is te wijten aan wanbeleid, de stuwdammen en de omleiding van water uit de rivieren Karun en Karkheh naar centrale steden.

In 2014 besloot de Iraanse regering om het water van de Karun naar Isfahan te leiden via tunnels. Zo werden mensen in de regio van Isfahan van water voorzien.

Maar het project dwong duizenden inwoners van Ahwaz te verhuizen naar andere steden en provincies door de dreigende droogte. ‘Ik kon er niet meer wonen. Er is geen drinkwater meer. Uit de kraan komt bruine smurrie’, aldus Hosam Moramadi. Hij verliet Ahwaz al en woont nu in Yazd, een Iraanse stad. ‘Er is ook een groot tekort aan elektriciteit en de temperaturen stijgen tot boven de 50 graden.’

Voormalig Iraans parlementslid Parvaneh Salahshouri erkende in 2018 al dat ruim 10 procent van de bevolking, of meer dan 400.000 mensen, was vertrokken. Door de ermbarmelijke leefomstandigheden trokken ze naar centrale steden.

Issa Kalantari, hoofd van de Iraanse milieudienst, waarschuwde eind 2017 al voor het waterverbuik. ‘Als het verbruik voor landbouw op dit niveau blijft, zullen 50 miljoen mensen de komende 25 jaar uit de oostelijke en zuidelijke Iraanse regio’s vertrekken’, zei hij toen. Hij sprak over een nieuwe vluchtelingenstroom door het watertekort.

Langzame dood

Ahwaz was rijk aan vruchtebare landbouwgebieden. In de regio leven daarom veel mensen van de landbouw. De provincie was decennialang belangrijk voor Irans landbouwproductie.

Maar die rijkdom nam de afgelopen jaren sterk af. ‘Het gebrek aan water deed de productie verminderen’, zegt Ali Abiat, een landbouwer uit Ahwaz. Omdat de regering dit jaar geen toestemming geeft om te irrigeren, sterven de landbouwgebieden een langzame dood. De meeste steden lijden onder waterstress en die situatie zal alleen maar verergeren, door het wanbeheer van de watervoorraden, de stijgende temperaturen en het tekort aan regenval.

Toch bestaat er een consensus tussen politieke krachten over de gevoeligheid van de demonstraties in Ahwaz. De legitimiteit van de protestbeweging wordt daarmee niet ontkend.

Zo gaf de hoogste geestelijke leider, Ali Khamenei, aan dat het de demonstranten niet kan worden kwalijk genomen. ‘De kwestie over water is niet klein, vooral niet in de regio Khuzestan (de officiële naam van Ahwaz, red.), met het warme weer’, zei hij. Hij benadrukte dat de problemen moeten worden opgelost, maar stelde geen praktische oplossingen voor.

Ebrahim Raisi, die op 5 augustus aantreedt als nieuwe president, schuift de watercrisis in de schoenen van zijn voorganger Hassan Rouhani. Raisi stelt voor een lokale commissie op te richten. Die moet de watercrisis en het elektriciteitstekort aanpakken, meldt het officiële Iraanse persbureau IRNA. Raisi gaf nog geen deadline voor de commissie.

Volgens mensenrechtenactivist Saeid maken mensen zich grote zorgen over de behandeling van de demonstranten door de nieuwe president. Raisi staat bekend als vertrouweling van de opperste leider Khamenei. Hij is een omstreden persoon in Iran, die onder andere duizenden politieke gevangenen liet executeren in 1988. Daarvoor wilde Amnesty International al eens een onderzoek bij het Internationaal Strafhof instellen tegen hem, wegens misdaden tegen de menselijkheid.