VN bezorgd nu rijke landen ontwikkelingshulp doorsluizen naar steun voor Oekraïne

De Russische invasie in Oekraïne heeft de militaire uitgaven onder westerse landen fors opgedreven en tot een stijging geleid van humanitaire hulp aan het belegerde land. Die uitgaven gaan ten koste van de officiële hulp aan ontwikkelingslanden. De Verenigde Naties maken zich daarom grote zorgen over de armere landen van de wereld.

Tijdens een recente bijeenkomst van de Economische en Sociale Raad (ECOSOC) deed plaatsvervangend secretaris-generaal van de VN, Amina Mohammed, geen moeite om haar bezorgdheid over de bezuinigingen te verhullen. ‘Als voorzitter van de VN-groep voor duurzame ontwikkeling ben ik diep ongerust over recente beslissingen en voorstellen om de officiële ontwikkelingshulp (ODA) aanzienlijk te verlagen om de gevolgen van de oorlog in Oekraïne te kunnen opvangen’, zei ze.

VN-secretaris-generaal Antonio Guterres, die zich evenzeer zorgen maakt over de geplande bezuinigingen, had de donorlanden eerder ook al aangespoord om die te heroverwegen en zo te voorkomen dat de meest kwetsbare landen ter wereld de klappen vangen.

Financiële steun arme landen fors lager

‘Belangrijke VN-agentschappen, fondsen en programma’s, die vaak werken met mensen ter plaatse, worden geconfronteerd met fors verlaagde financiële steun. Dat betekent dat steun moet worden teruggeschroefd in een tijd waarin de vraag naar ondersteuning om de ontwikkelingsdoelen te bereiken net een recordhoogte bereikt’, zei Guterres.

Volgens hem zijn de ODA meer dan ooit nodig. Daarom riep hij alle landen op om solidariteit te tonen en te voorkomen dat de huidige crisis verder escaleert.

Het VN-rapport ‘2022 Financing for Sustainable Development Report: Bridging the Finance Divide’ van april dit jaar gaf ook al aan dat de kosten voor de opvang van vluchtelingen uit Oekraïne ertoe leiden dat er minder financiële steun naar de armste landen ter wereld zal gaan.

Steun van G7 en VS

Op een bijeenkomst in mei van de Groep van Zeven (G7) – bestaande uit de grootste economieën ter wereld: Canada, Frankrijk, Duitsland, Italië, Japan, GB en de VS, plus de Europese Unie – werd er bijna 20 miljard dollar steun aan Oekraïne toegekend. Los daarvan hadden de VS sinds de Russische invasie al meer dan 40 miljard dollar aan economische, humanitaire en militaire hulp aan Oekraïne toegezegd.

Nu wordt dus gevreesd dat die collectieve hulp aan Oekraïne van zo’n 60 miljard dollar in mindering wordt gebracht van de officiële ontwikkelingshulp.

‘Alle rijke landen hebben de plicht om bij te dragen aan de ODA-verplichtingen, aan klimaatfinanciering en aan eerlijke fiscale afspraken inzake schuldverlichting.’
Bhumika Muchhala (Third World Network)

Bhumika Muchhala van de organisatie Third World Network noemt het snijden in de uitgaven voor ontwikkelingshulp extreem zorgwekkend vanwege de vele crises in het Globale Zuiden. Volgens haar zijn de gevolgen van de pandemie daar nog steeds voelbaar en zal het economische herstel nog veel middelen vereisen.

Ook de voedselzekerheid is wereldwijd wankel vanwege de verstoring van de bevoorrading door de oorlog in Oekraïne. Hierdoor dreigen in het Zuiden urgente crises van ondervoeding en zelfs hongersnood. Daarnaast herinnert ze aan de permanente dreiging van de klimaatverandering.

Dit alles leidt er volgens Muchhala toe dat de voortgang van de Duurzame Ontwikkelingsdoelen (sdg’s) stagneert. Concreet betekent dit onder meer een achteruitgang op het vlak van armoedebestrijding, economische en sociale ontwikkeling.

‘In het licht hiervan hebben alle rijke landen de plicht om bij te dragen aan de ODA-verplichtingen, aan klimaatfinanciering en aan eerlijke fiscale afspraken inzake schuldverlichting, internationale belastingen en het controleren van illegale geldstromen’, zei ze.

Ontwikkeling en welzijn

De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) definieert ODA als ‘overheidshulp gericht op de economische ontwikkeling en het welzijn van ontwikkelingslanden’.

Volgens het VN-rapport zijn er vandaag meer dan ooit inkomsten nodig, maar is de realiteit dat er al minstens dertien landen in de ODA hebben gesneden. ‘Wat overblijft is onvoldoende om zelfs maar te voldoen aan de structurele steun voor ontwikkelingslanden’, stellen de auteurs van het rapport.

De ontvangers van ODA-steun zijn onder meer de 46 minst ontwikkelde en armste landen die lid zijn van de VN (de zogeheten LDC’s).

Gevolgen voor Afrika

Ondertussen waarschuwt een nieuw rapport van het Ontwikkelingsagentschap van de VN (UNDP) van 24 mei voor de directe en indirecte gevolgen van de oorlog in Oekraïne voor Afrika, een continent dat grotendeels nog overeind moet krabbelen na de covid-19-crisis. Het rapport spreekt echter ook de hoop uit dat er, mits er sterke en strategische partnerschappen zijn, ook een mogelijkheid voor Afrika ontstaat om net uit de cirkel van afhankelijkheid te kunnen breken.

De voedselcrisis blijft echter een zeer zwakke schakel die het Afrikaanse continent snel kan ontwrichten.

Volgens UNDP-chef Achim Steiner kan het herkaderen van het systeem van ontwikkelingshulp en meer inzetten op veerkracht een economische transitie teweegbrengen die een belangrijke sleutel tot verandering kan betekenen voor Afrika.

De voedselcrisis blijft echter een zeer zwakke schakel die het continent, mede door de oorlog in Oekraïne, snel kan ontwrichten. In 2020 hebben Afrikaanse landen voor 4 miljard dollar aan landbouwproducten ingevoerd vanuit Rusland, waarvan 90 procent graan.

‘De impact van de oorlog in Oekraïne heeft een verwoestend effect op Afrika’, reageert Daniel D. Bradlow, professor Internationale Ontwikkeling en Economie aan de Universiteit van Pretoria. ‘Zolang de oorlog duurt, zal dat honger, armoede en schulden veroorzaken over het gehele continent.’

‘Als de westerse landen Afrika willen steunen, hadden ze stappen moeten ondernemen om Afrika en andere delen van het Zuiden te beschermen tegen de gevolgen van een Europese oorlog. In plaats daarvan heroriënteren ze hulp die naar Afrika had kunnen gaan naar Oekraïne en snijden ze in de hulpbudgetten. De Afrikaanse landen betalen voor een conflict in Europa’, stelt hij.

‘De oorlog in Oekraïne is een enorm risico voor het budget voor humanitaire hulp, dat onder meer wordt weggehaald uit landen als Syrië om daarvoor in de plaats de vluchtelingen uit Oekraïne mee te ondersteunen’, stelt Jeroen Kwakkenbos van Oxfam in een verklaring. ‘We zitten in de bizarre situatie waarbij Europese landen de grootste ontvangers zijn geworden van hun eigen hulpmiddelen.’