Veertien “wurgpunten” vormen grootste risico voor wereldwijde voedselzekerheid

Veertien cruciale punten of “wurgpunten” in de wereldwijde voedselhandel vormen een onderbelicht maar daarom niet minder belangrijk aspect van de globale voedselzekerheid. Klimaatopwarming vormt voor deze infrastructuren één van de grootste bedreigingen. Dat blijkt uit een nieuw rapport van de internationale denktank Chatham House in Londen.

Biberbaer (CC-BY-SA-3.0)

Het Panamakanaal, één van de 14 wurgpunten

Juni 2017. Strijdkrachten van de internationale coalitie in Jemen - waar 65 procent van de bevolking met voedselonzekerheid kampt – versterken hun aanvallen op landbouwinfrastructuren in het land. Tweeduizend kilometer verderop, in Qatar, worden landroutes waarlangs 40 procent van de voedselinvoer gebeurt, afgesloten door een blokkade.

CIJFERS
Welke soorten infrastructuur zijn cruciaal voor wereldwijde voedselzekerheid?
Als de wereldkaart onder de loep wordt genomen, zijn er drie soorten infrastructuren die cruciaal zijn voor de wereldwijde voedselzekerheid. Eerst en vooral zijn er acht zeedoorgangen – straten of kanalen – zoals het Panamakanaal, de Straat van Gibraltar en het Suezkanaal. Ten tweede zijn er drie kustinfrastructuren in belangrijke uitvoerregio’s van gewassen, zoals de waterwegen van de Verenigde Staten of het spoornetwerk rond de Zwarte Zee. Ten slotte zijn er ook nog drie infrastructuren voor landelijk transport in belangrijke uitvoerregio’s zoals de havens van de Zwarte Zee en de zuidelijke havens in Brazilië.

Waar liggen de belangrijkste “wurgpunten”?
De belangrijkste wurgpunten zijn gelegen in de Verenigde Staten, Brazilië en de in de regio rond de Zwarte Zee. Die regio’s zijn samen dan ook verantwoordelijk voor 53 procent van de wereldwijde export van tarwe, rijst, mais en sojaboon. Die vier gewassen voorzien twee derde van de calorieën van de gewassen die wereldwijd geoogst worden. Tarwe, rijst en mais samen zijn verantwoordelijk voor 60 procent van de voedselenergie-inname wereldwijd. 

Jemen en Qatar zijn maar twee voorbeelden die tonen hoe cruciaal bepaalde infrastructuren kunnen zijn voor de voedselvoorziening in een land. Een nieuw rapport van het Chatham House brengt nu ook op wereldschaal veertien infrastructuren naar voren die een cruciale rol spelen bij de globale voorziening van voedsel.

Het gaat om routes waarlangs massaal veel handelsverkeer passeert zoals het Panamakanaal, het Suezkanaal of de haven van de Zwarte Zee. Zowel klimaat, conflict als politieke beslissingen kunnen de voedselvoorziening via die punten echter zwaar verstoren, en dat is problematisch, zeker voor landen die op zich al voedselonzeker zijn en dus sterk van import afhankelijk zijn voor hun voedselvoorziening.

Klimaat, conflict en politiek

Dertien van de veertien infrastructuren uit het rapport kregen de voorbije vijftien jaar al minstens één keer af te rekenen met verstoringen of zelfs een volledige sluiting van de transit. In 2016 bracht El Niňo in Centraal-Amerika bijvoorbeeld zo’n ernstige droogte teweeg dat er in het Panamakanaal beperkingen werden opgelegd voor schepen omdat het waterpeil er zo laag stond.

Dertien van de veertien infrastructuren uit het rapport kregen de voorbije vijftien jaar al minstens één keer af te rekenen met verstoringen of zelfs een volledige sluiting van de transit. 

Dichter bij huis, in het Nauw van Calais, werd het ferry- en Eurotunnelverkeer ernstig verstoord door vluchtelingen die via de treinen het Verenigd Koninkrijk trachtten te bereiken. Dit zorgde voor een opstopping van meer dan 3000 vrachtwagens op de hoofdweg richting haven van Dover.

Uit het rapport blijkt dat er drie grote bedreigingen zijn voor de veertien wurgpunten: klimaat, conflict en politiek.

Klimaat werkt volgens het rapport versterkend voor alle andere risico’s en is volgens Laura Wellesley, één van de auteurs van de studie, de meest ernstige bedreiging voor de wurgpunten. ‘Klimaatverandering verhoogt het risico op politieke verstoringen en conflicten. Ook kan ze oogsten doen mislukken en schade toebrengen aan de infrastructuren zelf, zowel voor import als export. Landen die al voedselonzeker zijn, gaan door klimaatopwarming zelf nog minder voedsel kunnen produceren door bijvoorbeeld droogtes.’

Klimaatverandering versterkt ook de tweede grote bedreiging, namelijk conflicten door onder andere politieke instabiliteit of terrorisme. In Egypte werden in 2015 bijvoorbeeld dertien leden van de terroristische organisatie van de Moslimbroeders opgepakt. Ze werden ervan verdacht bommen te hebben gelegd rond het Suezkanaal.

Hoewel uit het rapport blijkt dat de wurgpunten enorm belangrijk zijn voor de wereldwijde voedselvoorziening, worden ze vaak over het hoofd gezien bij onderzoek naar strategische voedselzekerheid.

Ten slotte kan een overheid beslissen om één van de infrastructuren te sluiten of de doorgang van voedsel erdoorheen in te perken.

Wanneer zo’n infrastructuur ernstig verstoord wordt, duiken er wereldwijd verschillende problemen op. Bepaalde landen komen in de problemen met voorziening van bepaald voedsel en prijzen gaan pieken. Bij lichtere verstoringen kan de economie rekenen op vertragingen, verspilling, meer transportkosten, hogere prijzen en een meer schommelende markt.

Hoewel uit het rapport blijkt dat de wurgpunten enorm belangrijk zijn voor de wereldwijde voedselvoorziening, worden ze vaak over het hoofd gezien bij onderzoek naar strategische voedselzekerheid. Bij analyses van energiezekerheid daarentegen wordt het risico bij wurgpunten al jaren mee in rekening genomen.

© Chatham House (2017)

Wurgpunten en kwetsbaarheden in het wereldwijde voedselsysteem

Sociaal probleem

Volgens het rapport lopen lage-inkomenslanden meer risico op verstoringen dan hoge-inkomenslanden. Erg kwetsbare regio’s zijn bijvoorbeeld het Midden-Oosten en Noord-Afrika.

In deze regio’s liggen veel landen die op zich al heel voedselonzeker zijn. Daardoor zijn ze meer afhankelijk van import voor hun voedselvoorziening en zullen zij verstoringen in de internationale infrastructuur het meest voelen.

Toch zijn er ook midden- of hoge-inkomenslanden die niet aan de kwetsbaarheid ontsnappen. Zo lopen ook Japan, Zuid-Korea en China een groot risico op verstoring van hun voedselvoorziening. China is zich echter bewust van het probleem en heeft bijvoorbeeld al plannen gelanceerd om een spoorweg doorheen Zuid-Amerika aan te leggen, wat een goed alternatief biedt voor mogelijke problemen aan het Panamakanaal.

‘De grote spelers op de Belgische markt zullen een verstoring in die wurgpunten economisch wel voelen, maar of de consument hier zelf direct iets van zal merken, is te betwijfelen.’

‘De drie belangrijkste exportregio’s – de regio rond de Zwarte Zee, de Verenigde Staten en Brazilië – voorzien samen het voedsel van de meest voedselonzekere landen ter wereld,’ voegt Wellesley toe.

België en Europa zijn op dat gebied dan ook een pak minder kwetsbaar. ‘Europese landen lopen minder risico dan sommige andere regio’s omdat ze in goede omstandigheden leven qua voedselzekerheid,’ aldus Wellesley.

‘De markt van soja en granen is een volatiele wereldmarkt, maar Europa voorziet vaak voedselstocks. Als er zich dan ergens globaal een probleem voordoet – als de oogst in bijvoorbeeld Rusland of Argentinië eens minder goed gaat door bijvoorbeeld klimaatverandering – dan is er nog een buffer, ‘ zegt ook Tessa Avermaete, die voor Transmango en de Katholieke Universiteit Leuven onderzoek doet naar Europese en Belgische voedselzekerheid. ‘België importeert ook het meest uit andere Europese landen, zoals Duitsland, Frankrijk en Nederland. In Europa is het risico op kwetsbaarheid en politieke instabiliteit ook gewoon kleiner.

De grote spelers op de Belgische markt zullen een verstoring in die wurgpunten economisch wel voelen, maar of de consument hier zelf direct iets van zal merken, is te betwijfelen.’

Axelspace Corporation (CC-BY-SA-4.0)

Satellietbeeld van het Suezkanaal

Schaduwzijde van globalisering?

Is dit rapport dan het bewijs dat een globalisering van de voedselmarkt een slecht idee is en dat landen zoveel mogelijk moeten terugkeren naar de tijd van zelfvoorziening?

Wellesley denkt van niet. ‘Het rapport brengt natuurlijk naar voren dat de verbondenheid van onze wereldwijde voedselketen risico’s inhoudt. Die risico’s zijn eigen aan een voedselsysteem waarin landen soms sterk afhankelijk zijn van import. Tegelijkertijd heeft datzelfde systeem ook een groot deel van de wereldbevolking uit de ondervoeding gehaald en veel armoede doen afnemen.’

‘Zelfvoorziening is een manier om meer weerwerk te bieden aan mogelijke verstoringen in te wurgpunten. Toch is het zeker niet voor elke regio mogelijk.’

‘Zelfvoorziening is een manier om meer weerwerk te bieden aan mogelijke verstoringen in te wurgpunten. Toch is het zeker niet voor elke regio mogelijk. Op plaatsen waar er weinig land, water of geen goede bodem beschikbaar is, is het waarschijnlijk niet de meest kostenefficiënte manier om veerkrachtiger te zijn.’

Wellesley geeft ook mogelijke oplossingen aan voor de risico’s die het verbonden voedselsysteem met zich meebrengt. ‘Het is belangrijk dat er meer wordt samengewerkt over de regio’s heen en dat de kosten gedeeld worden. Ook is het een goed idee om te investeren in landroutes en regionaal transport, aangezien er dan alternatieve manieren zijn om toch aan voedsel te geraken.’

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.