Politieke verandering in Zimbabwe onmogelijk zonder financiële middelen

Stuur het geld terug naar waar het vandaan komt!

© Reuters / Siphiwe Sibeko

Aanhangers van oppositiepartij MDC verzamelen vlak na de presidentsverkiezingen voor het partijbureau

Met een staatsgreep kwam dan toch een einde aan Robert Mugabe’s alleenheerschappij over Zimbabwe. Spanningen over de troonsopvolging van de 93-jarige despoot deden hem uiteindelijk eind vorig jaar de das om. Zijn erfenis is een land in diepe schulden en zonder geld: een nationale munt is er niet meer, en baar geld is erg moeilijk te vinden.

Verkiezingen moesten deze zomer een nieuw hoofdstuk inluiden. Hoe verdeeld ook, de verschillende partijen en presidentskandidaten werden toch verenigd door één gemeenschappelijke prioriteit op hun waslijst aan politieke beloften: het gevluchte kapitaal terug naar Zimbabwe brengen.

Uiteindelijk is het Mugabe’s opvolger, de man achter de coup en winnaar van de verkiezingen in augustus, Emmerson Mnangagwa, die de belofte moet inlossen. Of de man een echte breuk met het verleden kan bewerkstelligen is niet duidelijk. Maar zeker is wel dat er weinig tijd rest om het tij te keren en Zimbabwe van een faillissement te redden.

Een land zonder geld

De broodmand van Afrika, zo werd het vruchtbare land ooit genoemd. Mislukte landhervormingen en cliëntelisme deden de landbouw, de motor van de economie, begin jaren 2000 stilvallen. Tegen 2006 klom de jaarlijkse inflatie boven de 1000 procent. De invoering van een wet in 2008 verplichtte buitenlandse ondernemingen 51% van hun aandelen in Zimbabwaanse handen te brengen. Buitenlandse investeerders gooiden één voor één de handdoek in de ring en het land kwam in een nog diepere crisis terecht.

Bij gebrek aan groei werd geld bijgedrukt. Tegen de zomer van 2008 maakte de hyperinflatie van maar liefst 231 miljoen procent van de Zimbabwanen de armste miljonairs ter wereld, op 12 april 2009 werd de munt officieel voor minstens een jaar geschorst. In 2015, net voor de Zimbabwaanse dollar kort en goed werd afgeschaft, was één Amerikaanse dollar goed voor 35 biljard (35.000.000.000.000.000) Zimbabwaanse.

Amerikaanse dollars en de Zuid-Afrikaanse rand vervingen de eigen munt. Maar die dollars en rands werden iets te enthousiast naar buitenlandse oorden versast. Het duurde niet lang voor de nationale bank met een ernstig tekort aan baar geld zat.

De Zimbabwaanse staatsbon zou de geldvlucht tegengaan. Een staatsbon werd gelijkgesteld aan één Amerikaanse dollar. In werkelijkheid is het vertrouwen in het surrogaatgeld klein en ruilen mensen de staatsbon liever om voor dollars of krediet bij Ecowash, een door de geldcrisis populair geworden mobiel betaalsysteem. De werkelijke ruilwaarde van de staatsbon ligt 50 procent lager dan de officiële.

Wie nog een loon ontvangt, kan dat nog steeds niet in klinkende munt omzetten. Banken beperken geldopname tot 40 à 50 dollar per dag. Hun kantoren herken je van ver door de lange rijen wachtenden, die nooit meer lijken te verdwijnen. Ook Ecowash, het mobiele betaalsysteem, is een stuk duurder dan baar geld. En met eenbankpas betalen kan alleen in de grotere steden, in supermarkten waar de prijzen voor levensmiddelen gemiddeld een flink stuk hoger liggen dan op de lokale markt. Op de zwarte markt speurt iedereen naar dollars.

© Reuters / Philimon Bulawayo

In 2015, net voor de Zim-dollar werd afgeschaft, was één Amerikaanse dollar goed voor 35 biljard (35.000.000.000.000.000) Zilmbabwaanse.

Verkiezingen draaiden om geld

Knox Chitiyo bevestigt dat zowat elk verkiezingsdebat draaide om geld en het ontbreken ervan. Chitiyo is hoofd van het Afrikaprogramma van Chatham House, het Londense instituut voor internationale relaties. ‘Elke presidentskandidaat beloofde de kiezers weer baar geld in omloop te brengen’, bevestigt Chitiyo, ‘Mensen houden niet van elektronisch geld. Ook de staatsbons kregen nooit echt het vertrouwen van de bevolking. Ze willen écht geld, geen digitaal, plastic of surrogaatgeld in handen hebben.’

De vraag is natuurlijk hoe er geld in omloop kan worden gebracht, en welk geld. Chitiyo vat de opties als volgt samen: ‘Het gebruik van de dollar of de rand is niet officieel en die kunnen dus niet officieel worden aangekocht. Het geld moet worden aangetrokken door handel en investeringen. Door een handelstekort en kapitaalvlucht verliet meer geld het land dan er binnenkwam. Als het land er niet in slaagt opnieuw buitenlandse investeerders aan te trekken, zal het tekort aan baar geld niet kunnen worden opgelost.’

‘Een andere mogelijkheid is in een muntunie met Zuid-Afrika stappen en de rand officieel invoeren. Dat betekent natuurlijk grote afhankelijkheid van het buurland en is politiek niet vanzelfsprekend. De derde optie is opnieuw een eigen munt invoeren. Maar daar is het land financieel en bestuurlijk nog te zwak voor. De totale implosie van de Zimbabwaanse dollar zit de bevolking nog iets te vers in het geheugen. Het land en zijn inwoners zijn hier zeker nog niet klaar voor. Dus de meest logische weg is die van het buitenlands kapitaal’, aldus Knox Chitiyo.

Drie maanden respijt

In de aanloop naar de verkiezingen deed de man van de coup, Emmerson Mnangagwa, er alles aan zich op te werpen als economische hervormer. De oppositie wees hem graag op zijn eigen aandeel in het wanbeheer van het land. Om als gewezen minister van Defensie en Justitie en vice-premier onder Mugabe ook maar enigszins geloofwaardig te ogen moest Mnangagwa de vlucht vooruit kiezen en snel resultaten boeken.

Net na de staatsgreep in november deed hij deze oproep tot zijn landgenoten: ‘Wil je verandering? Help me dan en breng zelf het geld terug naar Zimbabwe!’ Volgens Mnangagwa had de nationale bank zicht op 1,3 miljard dollar die Zimbabwe via illegale wegen had verlaten. Hij vroeg de schuldige bedrijven en individuen solidair te zijn met het nieuwe regime en zo een nieuwe start mogelijk te maken. Op 1 december 2017, net na zijn eedaflegging, bood hij drie maanden amnestie aan wie het illegaal weggesluisde geld terug naar het vaderland bracht.

Volgens Mnangagwa is er dankzij deze oproep meer dan een half miljard dollar teruggekeerd. Wie de individuen of bedrijven waren die berouw toonden is niet officieel bekendgemaakt. In maart van dit jaar publiceerde de nationale bank van Zimbabwe echter wel de lijst van hen die geen gebruikt maakten van de amnestie.

Door beschuldigend te wijzen op kapitaalzondaars, leidde president Mnangagwa de aandacht af van zijn eigen aandeel in de uitverkoop van zijn land.

Driehonderd bedrijven, waaronder heel wat mijnbouwbedrijven, die samen voor een waarde van 237 miljoen dollar goederen en grondstoffen illegaal het land hebben uitgevoerd, werden publiek aan de schandpaal genageld. Er volgde nog een lang lijst van bedrijven en individuen die via valse facturen 125 miljoen dollar in rook hadden doen opgaan. De derde lijst bestond uit individuen, onder wie opvallend veel met Chinese namen, die voor meer dan een half miljard dollar via verdachte transacties naar buitenlandse rekeningen verplaatsten.

Met de onbewezen bewering dat zijn oproep zomaar even een half miljard dollar deed terugkeren, hoopte Mnangagwa de perceptie te wekken dat er onder zijn leiderschap verandering zou komen. Door beschuldigend te wijzen op de namen op de lijst van kapitaalzondaars, leidde Mnangagwa de aandacht af van zijn eigen aandeel in de uitverkoop van zijn land.

Vertrouwen is een schaars goed

Hoeveel geld er echt is teruggevloeid weten we niet. Is het vertrouwen in de nieuwe leider dan toch voldoende groot om een half miljard te doen terugvloeien? In de weken van de staatsgreep zelf was het vertrouwen duidelijk niet zo groot. In die weken steeg nergens ter wereld de waarde van de bitcoin zo snel als in Zimbabwe. Op Golix, de website die in de regio de bitcoin verhandelt, liep de waarde van een bitcoin in november vorig jaar op tot boven de 13.000 dollar, op dat moment zowat het dubbele van de internationale marktwaarde. Niet de gewone man, maar vermoedelijk een kleine elite die in het verleden weinig solidair was met de minder bedeelde burgers in het land, kon zo nog wat kapitaal in veiligheid brengen.

Om het kapitaal van de Zimbabwanen terug te halen moet eerst het vertrouwen terugkeren. De strijd tegen de corruptie kan daarom ook beter hoog op het lijstje van politieke prioriteiten worden gezet. Wie bijvoorbeeld door de Panama Papers speurt, vindt al snel interessante verbanden tussen vertrouwelingen van Mugabe’s, en dus ook Mnangagwa’s partij, de Zanu-PF, en het jarenlange leegroven van het land.

Volgens Transparency International is het land onder Mugabe uitgegroeid tot een van de corruptste ter wereld. De corruptie zou van de laagste tot de hoogste politieke regionen aanwezig zijn. Daarmee weet je ook dat het probleem met het verwijderen van één man niet van de baan is. Mnangagwa is zelf in dit systeem groot geworden, en nu mag hij er nog alles aan doen om de verandering te belichamen, de vraag is of het spel vanaf nu eerlijk wordt gespeeld.

© Reuters / Siphiwe Siboko

Eind vorig jaar kwam er via een staatsgreep een einde aan de jarenlange alleenheerschappij van Robert Mugabe. Zijn opvolger is de man achter de coup.

Zimbabwe weer open voor business

Gelukkig voor Mnangagwa hoeft corruptie niet noodzakelijk een probleem te zijn voor enkele van de oude handelspartners van het land. De Britten en de Chinezen hadden aan een verandering aan de top genoeg om opnieuw zaken te doen met Zimbabwe. ‘Deze banden weer aanhalen om zo geld naar het land te trekken is inderdaad een makkelijker weg’, bevestigt Chitiyo. ‘Mnangagwa kon op dit front al enkele snelle successen boeken.’

Zelfs voor China, dat Mugabe lang de hand boven het hoofd hield, was de nationalisering te ver doorgedreven. Twee belangrijke mijnbouwbedrijven, Anjin en Jinan, hadden aanvankelijk 51 procent van de aandelen in Zimbabwaanse handen gebracht, maar vervolgens besloot de overheid de diamantwinning alsnog in een staatsbedrijf onder te brengen. Dit leidde in 2015 tot een diepe politieke crisis tussen China en Zimbabwe.

Mnangagwa, die zijn militaire opleiding in China volgde, zou volgens sommigen in de weken voor de staatsgreep in nauw contact hebben gestaan met China. De banden tussen het Aziatische en Afrikaanse continent werden met een vingerknip hersteld. De wet op het verplichte Zimbabwaanse meerderheidsaandeel voor buitenlandse ondernemingen werd onmiddellijk na het vertrek van Mugabe aangepast. Een uitgebreid staatsbezoek van Zimbabwe’s nieuwe leider aan China bekrachtigde de hernieuwde vriendschap. Een maand na de staatsgreep beloofde China al een lening van 153 miljoen dollar voor investeringen in de luchthaven van Harare.

Ik ben proMO*

 

Steun ons unieke non-profit mediaproject en word proMO*.

Je ontvangt ons magazine en geniet van een pak andere voordelen

Je maakt MO* mee mogelijk en steunt ons in onze missie.

Voor € 4,60/maand of € 60/jaar.

Ik word proMO*

Het nieuwe Zimbabwe kijkt overigens niet louter naar het Oosten. In 2003 stapte Mugabe met Zimbabwe uit het Gemenebest. Mnangagwa kondigde aan graag weer deel uit te maken van de club. Met de vooruitzichten op een nakende Brexit is het bij de Britten “zaken eerst”. Mnangagwa’s verzoek werd onmiddellijk gehonoreerd.

De gesprekken met het IMF en de Wereldbank over de schuldaflossing en eventueel nieuwe hulpmaatregelen werden intussen hervat. Ook de Russen kwamen nog voor de verkiezingen handjeschudden met de nieuwe president. De gemeenschappelijke ontginning van platina krijgt een Russische kapitaalinjectie van 400 miljoen euro, werd al snel aangekondigd.

Mnangagwe deed er alles aan om de wereld te tonen dat het land weer klaar is om zaken te doen. De Zimbabwanen mogen nog wat sceptisch naar die eerste veranderingen kijken, buitenlandse partners staan duidelijk wel te popelen. Zimbabwe heeft een enorm landbouwpotentieel en een fikse voorraad grondstoffen. Dat blijkt vandaag meer dan voldoende om internationaal vrienden te maken.

Komt ook het menselijk kapitaal terug?

Naar schatting een vijfde van alle Zimbabwanen, en tot 90% van alle universitair geschoolden, heeft sinds 2000 het land verlaten.

De economische zorgen deden niet enkel het geld het land uitstromen. Zimbabwe kent sinds 2000 een grote exodus aan menselijk kapitaal. Vandaag wonen naar schatting drie tot vier miljoen Zimbabwanen in het buitenland. Op een totale bevolking van 16 miljoen inwoners is dat erg veel. Daarmee verdween ook een van die andere troeven van de ooit zo veelbelovende economie, haar bovengemiddeld goed opgeleide burgers. Uit onderzoek naar de eerste grote uitstroom begin jaren 2000 zou blijken dat toen 70 tot 90 procent van de inwoners met een universitair diploma het land verlaten heeft. Deze uitstroom heeft tot een schrijnend tekort aan leerkrachten, medisch personeel, economen en andere wetenschappers geleid.

Meer dan twee miljoen Zimbabwanen wonen momenteel in Zuid-Afrika. Via tal van diasporaverenigingen proberen ze de band met het thuisland sterk te houden. Uit onderzoek van de UNDP blijkt de diaspora erg belangrijk voor het levensonderhoud van de familie die achterbleef. Een grote meerderheid zou ook interesse hebben om op korte of lange termijn opnieuw in haar vaderland te investeren. In 2015 waren de investeringen van de diaspora al goed voor bijna een miljard dollar.

Pas in 2016 kwam er een officieel diasporabeleid om het potentieel van deze groep aan te boren. Dit beleid bestond er voornamelijk in investeringen door Zimbabwanen uit het buitenland makkelijker te willen maken. Een echte strategie om de hoogopgeleide groep ook fysiek te laten terugkeren is er vandaag nog niet.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

Heel wat van hen volgen met veel interesse de huidige veranderingen in het land. Knox Chitiyo is zelf een van de hoger opgeleiden die zich, samen met 400.000 landgenoten, in het Verenigd Koninkrijk vestigden. ‘Een terugkeer zit er niet onmiddellijk in. Al merk ik dat veel landgenoten wel weer hardop dromen. De Brexit en het harde migratiedebat maken het moeilijk nog te geloven dat er voor ons hier een toekomst ligt. Ook in Zuid-Afrika voelen Zimbabwanen het debat en het leven verharden. Velen investeren daarom graag in zaken of vastgoed in Zimbabwe om zo de optie op een terugkeer open te houden. Maar een definitieve terugkeer, daar is meer vertrouwen voor nodig. Momenteel is de politieke en economische situatie nog te onzeker.’

Goede grond zoekt schone handen

Voorlopig lijkt vooral het enorme landbouwpotentieel en de grondstoffenvoorraad de troef te zijn die Mnangagwa in handen heeft. Nieuwe buitenlands investeringen zouden dankzij deze rijke ondergrond een nieuwe crisis voorlopig afwenden. Een geslaagde oogst geeft heel wat Zimbabwanen het gevoel dat, na heel wat magere jaren, er misschien toch wat vette zitten aan te komen.

Of het voldoende zal zijn om het land structureel uit de financiële gevarenzone te halen en opnieuw geld in omloop te brengen, zal vooral van politieke ontwikkelingen afhangen. De entourage van de nieuwe president telt voorlopig weinig nieuwe gezichten. Héél veel goeds voor de toekomst lijkt dat niet te beloven.

Dit artikel werd geschreven voor het herfstnummer van MO*magazine. Voor slechts €28 kan u hier een jaarabonnement nemen!

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2770   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2770  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.