Klimaatpoker op hoog niveau

Van 9 tot 19 november van dit jaar komen alle staten van de wereld in het Schotse Glasgow bijeen voor een klimaattop die de mensheid tot meer ambitieuze klimaatdoelen moet bewegen. Het is misschien wel de top van de laatste kans om een dramatische klimaatverandering, en dus een stijging van de temperatuur met meer dan twee graden Celsius, te voorkomen.

Terwijl overal het ijs smelt en de bossen branden, nam de globale uitstoot van broeikasgassen in 2017 en 2018 fors toe. Voor 2019 zijn de cijfers nog onduidelijk, wellicht wordt het een kleinere stijging dan de voorbije jaren. Maar er is veel meer nodig. Willen we de temperatuurstijging onder twee graden Celsius houden, dan moet volgens het VN-milieuprogramma UNEP de uitstoot van broeikasgassen tegen 2030 dalen met 15 gigaton aan CO2-equivalenten, dat betekent: alle broeikasgassen samen. En dat tegenover een globale uitstoot van 55 gigaton in 2018. (Een gigaton is één miljard).

Naarmate de klimaatcrisis zich scherper laat voelen, zal die tot meer spanningen leiden tussen landen die grote inspanningen doen en landen die weinig doen.

De grote vraag is: hoe doen we dat? En wie doet wat? De klimaatstrijd moet op alle niveaus worden gestreden. Natuurlijk zijn alle inspanningen welkom en waardevol, van burgers en bedrijven én van alle staten, ook de kleine. Staten die niet meedoen en zo eigenlijk profiteren van de andere landen, ondergraven immers de gezamenlijke inspanning en de inzet van de anderen.

Naarmate de klimaatcrisis zich scherper laat voelen, zal die tot meer spanningen leiden tussen landen die grote inspanningen doen en landen die weinig doen. Die laatsten zullen steeds meer het verwijt krijgen dat ze het gezamenlijke huis van de mensheid overhoop gooien. En er zullen sancties komen. De EU denkt er nu al over om de invoer van klimaatonvriendelijk staal of cement te gaan belasten.

De twee Aziatische reuzen

Eén ding is duidelijk: als China niet meedoet, is het erg moeilijk om de globale uitstoot beduidend te laten dalen. Het land is op een paar decennia veruit ‘s werelds grootste uitstoter van broeikasgassen geworden, met meer dan 10 gigaton CO2-uitstoot in 2019, goed voor 28 procent van de totale uitstoot. De reden is dat China niet alleen veel inwoners telt, maar zich ook ontpopte tot de “fabriek van de wereld”, die veel energie-intensieve producten voor andere landen maakt. Verder is China als opkomend land, ondanks sterke vooruitgang, nog minder energie-efficiënt dan de rijke landen.

Ook in 2019 nam de uitstoot in China toe. Dat mag ook volgens het Verdrag van Parijs. Daarin beloofde China de piek van zijn emissies pas tegen 2030. De hoop is altijd geweest dat China veel vroeger zou pieken. Het land had een ban op nieuwe steenkoolcentrales ingevoerd, maar kwam daar op terug en opende vorig jaar heel wat nieuwe steenkoolcentrales. De uitstoot per hoofd van de bevolking is in China intussen ongeveer even groot als die in de EU. Meer dan 6 ton per hoofd. Tegelijk is China internationaal ook de grootste producent van zonne-en windenergie en gaf het de wereld het goedkope zonnepaneel.

We wachten af hoe snel China zijn steenkoolcentrales zal afbouwen. Vraag is hoezeer China de groei van zijn economie zal blijven stimuleren. Ook de Nieuwe Zijderoute, een gigantisch investeringsproject van China in meer dan tachtig landen, heeft grote invloed op de koolstofbalans van de wereld. Langs die weg financiert China nog altijd heel wat nieuwe steenkoolcentrales in andere landen.

Dat alles illustreert de “klimaatmacht” van China. Het is een verantwoordelijkheid die het voor zichzelf draagt, maar ten dele ook voor heel de wereld. China draagt veel uitstoot voor producten die in andere landen worden geconsumeerd, zo blijkt ook uit het meest recente Emissions Gap Report van het VN-milieuprogramma.

Gelukkig is er altijd die keerzijde van klimaatmacht: het is ook de macht om jezelf pijn te doen. Ook China zal lijden – en lijdt nu al – onder de klimaatverandering, en heeft er dus belang bij om een klimaatbeleid te voeren. De leiding van de communistische partij lijkt zich rationeel op te stellen in deze en wordt, anders dan de huidige regering in de VS, niet geleid door klimaatontkenners. Toch is de vraag hoe de Chinese regering zal reageren op de economische klap die het gevolg is van het coronavirus. Zal klimaatbeleid moeten wijken voor economische groei ten koste van alles?

India is met ruim 3 gigaton CO2-equivalenten de tweede grote uitstoter onder de ontwikkelingslanden, goed voor zeven procent van de globale uitstoot. Dat heeft vooral te maken met zijn grote bevolkingsaantal. Per hoofd van de bevolking is India nog een bescheiden uitstoter met ruim 2 ton broeikasgassen per Indiër. India investeert bovendien massaal in zonne- en windenergie.

India wordt in de toekomst de volkrijkste natie, met 1,6 miljard inwoners, en zal op die manier de rest van de wereld pijn doen als het geen sterk klimaatbeleid voert. Maar het zal dan ook zichzelf in de voet schieten. De voorspelling is dat de moessonregens door de klimaatverandering om de zoveel jaar zullen tegenvallen, en van die moesson hangt bijna de hele Indiase voedselproductie af.

Kan de EU de redder zijn?

De EU wil zich opwerpen als klimaatleider en het eerste werelddeel worden dat naar een nuluitstoot gaat.

De Europese Unie is met ruim 4 gigaton CO2-equivalenten de derde grootste producent van broeikasgassen ter wereld. De EU heeft zijn uitstoot de voorbije dertig jaar met een kwart verlaagd en is nu nog verantwoordelijk voor negen procent van de globale emissies. Dat belet niet dat de historische verantwoordelijkheid van de EU heel wat groter is. De EU-lidstaten, met het Verenigd Koninkrijk nog inbegrepen, tekenen voor 22 procent van alle historische koolstofemissies.

De EU wil zich opwerpen als klimaatleider en het eerste werelddeel worden dat naar een nuluitstoot gaat. Althans, dat is wat de Europese Commissie onder leiding van Ursula von der Leyen met haar Green Deal nastreeft. Dat is positief en, in zekere zin, een groot geluk voor de wereld.

Weegt de EU zwaar genoeg om de wereld mee te trekken in die inspanning? Een ontmoeting met Chinese leiders in september van dit jaar zal, wat dat betreft, al veel zeggen. Kunnen de EU en China samen de klimaattop van Glasgow op het goede spoor zetten? Als ze het eens raken over ambitieuze doelen, kunnen ze wellicht heel wat andere landen overtuigen.

Blijven de VS onmisbaar als leider?

Zijn de Verenigde Staten onmisbaar om de wereld mee te trekken in een meer ambitieus klimaatakkoord? De VS tekenen als tweede grootste uitstoter voor veertien procent van de mondiale emissies. De VS hielden onder het presidentschap van Donald Trump hun uitstoot min of meer stabiel. Dat is te danken de vervanging van kolencentrales door gascentrales, die gewoon goedkoper zijn – en minder uitstoot veroorzaken dan de uiterst vervuilende steenkoolcentrales.

Brazilië heeft een CO2-bom in handen. De wereld moet ervoor zorgen dat het die niet laat afgaan.

Minstens even belangrijk is dat de VS nog altijd het machtigste land ter wereld zijn, dat over een wereldwijd netwerk van bondgenootschappen beschikt. Als Trump die in een eventuele tweede ambtstermijn niet allemaal overboord gooit. Dat netwerk kan helpen om onwillige landen te overtuigen.

Neem het Brazilië van Bolsonaro. Dat is verantwoordelijk voor iets minder dan 1,5 procent van de uitstoot, maar het herbergt vooral ook de eerste long van de wereld, het Amazonewoud. Het bevat immens veel CO2 en neemt elk jaar 1 gigaton CO2 uit de atmosfeer op. Het is bovendien vitaal voor de regionale waterhuishouding en weerspatronen.

Brazilië heeft dus een CO2-bom in handen. De wereld moet ervoor zorgen dat het die niet laat afgaan. Bolsonaro heeft al laten weten dat het Amazonewoud van de Brazilianen is en dat de rest van de wereld zich best niet bemoeit met de Braziliaanse interne keuken. Wellicht kan alleen een sterke Amerikaanse president Bolsonaro overtuigen dat het Amazonewoud voor heel de wereld belangrijk is en dat hij zijn coulante beleid ten aanzien van de bosbranden moet stoppen.

En wat te denken van landen als Saoedi- Arabië, Iran of Rusland, die een zeer groot deel van hun inkomen halen uit de verkoop van aardolie of aardgas? Hoe kunnen zij er ooit van overtuigd worden dat ze een deel van de rijkdom die ze dachten te hebben, gewoon in de grond moeten laten zitten?

In de turfgronden van de moerasbossen in het Congobekken zit nog eens een bijkomende CO2-bom van 40 gigaton

Voor Rusland komt daar nog bij dat het mogelijk ook wel wat voordelen kan halen uit de opwarming, als veel van zijn koude gebieden bewoonbaarder worden. Sommigen hopen dat olie en gas binnen tien tot twintig jaar gewoon duurder zijn dan hernieuwbare oplossingen, waardoor er geen vraag meer zal zijn naar die brandstoffen.

Tot slot is er de tweede long van de wereld, het Congobekken, dat voor het grootste deel in de Democratische Republiek Congo ligt. Congo heeft per hoofd van de bevolking een van de laagste koolstofemissies ter wereld. Maar het land telt wel een van de snelst groeiende bevolkingen ter wereld. Verwacht wordt dat die stijgt van 80 naar meer dan 160 miljoen op twintig jaar tijd, en veel Congolezen leven ten dele van het woud. De druk op de wouden zal dus toenemen. Als de Congolezen hun woud kappen, of laten kappen, laten ze een grote CO2-bom op de wereld vallen en ontregelen ze de waterhuishouding van Afrika. Bovendien zit in de turfgronden van de moerasbossen in het Congobekken nog eens een bijkomende CO2-bom van 40 gigaton.

Om echt leiding te geven aan de mensheid en de meeste belangrijke spelers mee te krijgen, zullen de VS wellicht toch weer cruciaal zijn. Daarom zijn de Amerikaanse presidentsverkiezingen van november zo uitzonderlijk belangrijk voor de hele wereld. Als Donald Trump herverkozen wordt, treden de VS in diezelfde novembermaand ook officieel uit het klimaatverdrag. Als zijn tegenstander het haalt, kunnen de VS beslissen om alsnog in het verdrag te blijven en mee een ambitieus globaal klimaatbeleid trekken.

De Amerikaanse keuze zal een grote invloed hebben op de klimaattop van Glasgow eind dit jaar. November 2020 wordt dus een maand die de wereld zich nog lang zal herinneren.

Dit artikel werd geschreven voor het lentenummer van MO*magazine. Voor slechts 32 euro kan je hier een jaarabonnement nemen! Je kan ook proMO* worden voor slechts 4 euro per maand. Je krijgt dan ook ons magazine toegestuurd en je steunt daarmee ons journalistiek project. Opgelet: Knack-abonnees ontvangen MO* automatisch bij hun pakket.