Installeert IS zijn nieuwe kalifaat op social media?

Onderwijs heeft belangrijke rol te spelen

Met de val van Raqqa en het verlies van Mosoel heeft IS nauwelijks nog territorium voor zijn zelfverklaarde kalifaat. Virtueel blijft de organisatie echter nog steeds aan territorium winnen. Social media zijn een universum waarin IS, zoals geen andere terroristische groepering, heel actief is en dus voortdurend terrein wint. Hoe verklaren we het succes van IS op social media en wat kan de samenleving daartegen doen?

Ook al overtuigen terroristen nieuwe leden door face-to-facegesprekken, toch speelt het internet ook een belangrijke rol en heeft het als het ware een katalyserend effect. Sinds de expansie van technologie en communicatiekanalen is het voor terroristische organisaties eenvoudig om hun ideologieën over een breder internationaal publiek te verspreiden. Social media is hierin geen uitzondering. Ze functioneert als het propaganda- en rekruteringsmachine van ISIS.

Op social media kunnen terroristen en hun voorstanders hun ideologieën door middel van kleine, eenvoudige communicatievormen zoals foto’s, memes, video’s en tekst verspreiden. Vele van deze posts hebben een specifieke bedoeling. Enerzijds doet ISIS aan psychologische oorlogvoering. Ze willen angst zaaien door het verspreiden van gruwelijke beelden meestal onder de vorm van videofragmenten of foto’s. Op deze manier trachten ze de moraal van hun vijanden aan te vallen. Anderzijds proberen ze om ontevreden jeugd te rekruteren.

De term ‘ontevreden jeugd’ verwijst naar jonge westerse Moslims die niet tevreden zijn met en zich ongelukkig voelen in de maatschappij waarin ze leven. Ze voelen zich niet gewaardeerd of thuis in een westerse context. Daarom zoeken ze naar groepen die sterke kritiek uiten op westerse samenlevingen. ISIS doet dat op een uitgesproken manier en verspreidt  fundamentalistische islamitische ideeën (vb. de unificatie van alle moslims door het stichten van een islamitisch kalifaat, de terugkeer naar de wortels van de islam, het doden van ongelovigen, enz.) door middel van social media. Op deze manier winnen ze steun van sommige westerse islamitische groepen, rekruteren ze een aanzienlijk aantal nieuwe leden van over de hele wereld en onderhouden ze virtueel contact met hen.  Door zich bij deze groeperingen aan te sluiten voelen bepaalde jongeren zich opnieuw ergens thuis en geapprecieerd, omdat ze dezelfde idealen delen. De impact van westerse jihadi’s is het grootst op Twitter zoals het onderzoek van Prof. Jytte Klausen (Brandeis University, Massachusetts) en haar onderzoeksteam aangetoond heeft.

IS Twitterati

Internettoegang en een account aanmaken op social media zijn goedkope middelen om terroristische activiteiten te promoten. Wanneer schadelijke propaganda verspreid wordt via social media is het extreem moeilijk om elk beetje propaganda op te sporen en alle gebruikers die het verspreiden, te verwijderen. Om die reden is het niet verwonderlijk dat IS actief is op Twitter, Facebook en Instagram. Wanneer we kijken naar Twitter zien we dat het aantal Twitteraccounts van IS meer dan 70.000 is.

 IS is op Twitter actief met meer dan 70.000

Als Twitter erin slaagt om deze accounts op te sporen en te verwijderen, dan nog zijn ze niet in staat het IP-adres te blokkeren. Om deze reden zijn terroristen in hoge aantallen actief op social media. Door het gebruik van social media  kunnen ze hun interpersoonlijke, nationale en globale communicatie optimaliseren en uitbreiden. Door de eenvoud, gebruiksvriendelijkheid en kosteloosheid van Twitter wordt rekrutering buitengewoon doeltreffend.

De inhoud van hun tweets verschilt. Het kunnen rapporteringen zijn van het slagveld waarin gruwelijke taferelen zoals onthoofdingen, kruisigingen en spietsingen weergegeven worden. Andere tweets kunnen religieuze instructies bevatten die te maken hebben met jihadistische dogmatiek. Weer andere kunnen te maken hebben met interpersoonlijke communicatie tussen peers. Een minderheid van tweets zijn bedreiging tegen het Westen of toeristische foto’s (vb. jihadi’s die katten vasthouden en knuffelen). De meerderheid van de tweets bevat een religieuze instructie of rapporteringen van het slagveld.

Wanneer foto’s worden gebruikt geven die, grotendeels, de waardering voor de leiders van de organisatie en de overwinningen van de jihadi’s weer. Hierbij wordt de vijand vaak gedenigreerd en gedehumaniseerd. Ze hebben de intentie om tegenstanders angst in te boezemen (‘psychologische oorlogvoering’) en tonen IS als een overwinnende organisatie met een sterke militaire kracht. Dit laatste argument is vaak doorslaggevend voor rekrutering.

Om rekrutering, radicalisering en fondsenwerving te optimaliseren heeft IS enkele jaren geleden een eigen app ontwikkeld genaamd ‘The Dawn of Glad Tidings’ of simpelweg ‘Dawn’. Deze app is enorm populair en stelt IS in staat automatisch tweets te posten in naam van alle leden die de app hebben gedownload. Om zichzelf zichtbaar te maken bij een breder publiek lanceert IS grote hashtagcampagnes die gebruik maken van populaire hashtags zoals #Brazil2014, #WC2014, #France en #ENG (Dit was het geval tijdens de FIFA World Cup). Hierdoor stellen ze mogelijke ISIS-aanhangers in staat ISIS-tweets op het spoor te komen, te liken en te re-tweeten.

Het is dus duidelijk dat het social media netwerk van IS niet verwaarloosbaar is. De PR-activiteiten van ISIS zijn heel effectief. Aan de ene kant bereikt IS veel personen over de hele wereld. Aan de andere kant is er een internationale menigte die hen promoot. Dit versterkt radicalisering en rekrutering op een globale schaal maar ook de verbondenheid tussen jihadi’s wereldwijd wat van IS een levende en bloeiende internationale terroristische organisatie maakt. De toegankelijkheid, het gemak en het internationale karakter van social media maken het een gevaarlijk gegeven in de handen van terreurorganisaties. Als de overheid terroristische organisaties wil tegenwerken, dan moet het ook hun gebruik van social media tegenwerken.

Een prangende vraag is: hoe kunnen we zo een machtig en goed georganiseerd sociaal netwerk tegengaan?

Bestaande tegenacties

Social media worden echter niet enkel gebruikt door terroristische organisaties. Ook hun tegenstanders gebruiken het. Door het gebruik van social media kunnen ze ideeën verspreiden die terrorisme en daarmee gepaard gaande schadelijke ideologieën tegengaan. Dit gebeurt enerzijds  door het verspreiden van tegenberichten die de ideologie van ISIS trachten tegen te werken. Deze berichten bevatten de ideologie van specifieke overheden die de mensenrechten promoten. Anderzijds zijn er individuen die de angstberichten van IS omkeren en op die manier spotten met hun angstpropaganda.

Political jamming is de bewuste aanpassing van een logo, foto of meme om hun betekenis om te keren 

Een voorbeeld van deze omkering noemt men political jamming. Dat houdt de bewuste aanpassing van de representatie van een logo, foto of meme in om hun betekenis om te keren voor het publiek en op deze manier hun politieke en commerciële gebruik om te keren. Zo maken tegenstanders van IS duidelijk dat ze niet vatbaar zijn voor de angst die IS wil inboezemen. In dit geval verliest IS de psychologische oorlogvoering.

Ook al zijn er vele tegenacties geïntroduceerd op het vlak van social media,  toch zijn er, mijn inziens, niet veel tegenacties op andere vlakken voorgesteld om de social media-campagne van ISIS te bestrijden. Ik ben van mening dat de bovenstaande tegenacties gepaard moeten gaan met tegenacties op andere domeinen zoals bijvoorbeeld in het onderwijs.

Onderwijs als een sleutel tot succes?

België is één van de broeihaarden voor islamradicalisering. Het aantal IS-strijders uit België is significant. Volgens de Verenigde Naties is het aantal Belgische  IS-strijders in verhouding met de inwoners het hoogste in Europa onder hen die reizen naar conflictgebieden in Syrië en Irak. Dit is een groot probleem in het gevecht tegen terrorisme. Volgens het rapport van de VN-werkgroep die verantwoordelijk is voor het verzamelen van data over de activiteiten van buitenlandse IS-strijders, zijn vele strijders gerekruteerd door middel van informele netwerken van vrienden en familie alsook door social media.

Zoals vermeld in het rapport van de VN-werkgroep speelt onderwijs een belangrijke rol in het gevecht tegen de rekruteringsmachine van IS. Onderwijs dient een middel te zijn om bewustzijn en dialoog te stimuleren. Toch wordt dit bewustzijn ten opzichte van social media niet geconcretiseerd of gespecificeerd in het rapport. Om die reden meen ik dat het onderwijssysteem in westerse landen (zoals België) een bewustzijn ten opzichte van social media moet creëren om de invloed van IS op het niveau van social media en de daarmee gepaard gaande radicalisering van jonge moslims tegen te gaan.

Zoals vermeld in het rapport van de VN-werkgroep speelt onderwijs een belangrijke rol in het gevecht tegen de rekruteringsmachine van IS

In België is dit bewustzijn ten opzichte van social media reeds geïntegreerd in de vakoverschrijdende eindtermen (VOETen) namelijk ‘leerlingen gaan alert om met media’ (VOET 14; mediawijsheid). Deze VOETen hebben bewezen succesvol te zijn op andere vlakken van het maatschappelijke leven bv. verkeersveiligheid.

VOET 14, ‘leerlingen gaan alert om met media’, is geïmplimenteerd in het curriculum en heeft de laatste jaren veel aandacht gekregen. Toch wordt het probleem van radicalisering via social media niet vaak behandeld. Meestal creëren de leerkrachten alertheid omtrent cyberpesten en de twijfelachtige kwaliteit van de informatie die online gevonden wordt. Toch ben ik van mening dat het belangrijk is een bewustzijn te creëren omtrent de bedreiging van IS-propaganda via social media. Zeker in een context zoals die van België waarin de dreiging van radicalisering reëel blijkt te zijn. Op die manier kunnen we het perspectief van die jonge moslims, die vatbaar zijn voor de invloed van anderen en wanneer ze zich niet begrepen voelen door de maatschappij de neiging hebben te radicaliseren, veranderen.

In België dient de VOET met betrekking tot het stimuleren van alertheid ten opzichte van social media geconcretiseerd te worden indien de overheid verder actie wil ondernemen tegen moslimradicalisering. Desalniettemin ben ik me ervan bewust dat het moeilijk is om zo een VOET te concretiseren. Deze doelen zijn niet welomschreven en laten ruimte open voor interpretatie door de leerkracht. Om die reden wil ik de Belgische overheid adviseren om alle leerkrachten, voornamelijk de godsdienstleerkrachten, die geconfronteerd worden met studenten die tekenen van radicalisering vertonen, tot meer alertheid te stimuleren omtrent de invloed en impact van social media en voornamelijk met betrekking tot IS.

Dit advies kan gekaderd worden binnen VOET 14 (leerlingen gaan alert om met media). Door overheden te vragen leerkrachten te stimuleren om meer alertheid te creëren ten opzichte van het gebruik van social media en de invloed van terroristische groepering op deze media, kunnen we een stap vooruit zetten in het anti-radicaliseringsproces dat zo belangrijk is in onze hedendaagse maatschappij. Ook al is dit een kleine stap in de preventie van radicalisering, het is alvast een stap in de goede richting.

Toch moeten we blijven nadenken over nieuwe tegenacties. Er is geen eenduidig antwoord op het probleem van de invloed van terroristische cellen op social media, noch op het dynamische proces van radicalisering. Daarom hoop ik dat dit bescheiden opiniestuk studenten, geleerden en overheden zal stimuleren verder na te denken over nieuwe tegenacties en te blijven strijden tegen de invloed van gevaarlijke (terroristische) organisaties op social media.

Bryan Beeckman is wetenschappelijk medewerker en doctoraatstudent in de bijbelwetenschappen (Oud Testament) aan de faculteit Theologie en Religiewetenschappen, KU Leuven.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.