Hoe het nucleair akkoord de wereld door elkaar schudt

Op maandag 20 juli sprak de VN-Veiligheidsraad unaniem zijn steun uit voor het nucleair akkoord met Iran, dat vorige week afgesloten werd. In ruil voor een drastische inperking van nucleaire activiteiten wordt het land zo verlost van een deel van de sancties die het jarenlang geïsoleerd hielden. En dat heeft verregaande globale gevolgen.

Olievaten

Door de deal komt met Iran het land met de vierde grootste oliereserves ter wereld op de markt. De grote olieproducerende landen krijgen er dus een belangrijke concurrent bij. Op korte termijn zal er niet zo veel veranderen: de sancties blijven namelijk ten minste tot begin 2016 van kracht. Maar vanaf het moment dat Iran naar volle capaciteit schakelt, kan het na Saoedi-Arabië de grootste olieproducent ter wereld worden.

Rusland, nochtans een van de bemiddelaars van het akkoord, is een van de landen die de Iraanse concurrentie het sterkst zal voelen. Een sterk Iran op de oliemarkt zou een extra obstakel vormen, op een moment dat het land al kreunt onder lage olieprijzen en westerse sancties naar aanleiding van het conflict in Oekraïne. Lagere olieprijzen en een hap uit Ruslands klantenbestand lijken onvermijdelijk.

Voor de rest van de wereld biedt het vrijmaken van Irans oliereserves dan weer mogelijkheden. Olieprijzen zullen zo goed als zeker dalen: na de aankondiging van het akkoord daalde de prijs van een vat ruwe olie al met meer dan een dollar. Het blijft echter nog wachten op verdere dalingen, want Iran zal tijd nodig hebben om zijn productie terug aan te zwengelen.

De sancties die van start gingen in 2012 hebben Irans olieproductie  doen zakken van 4 miljoen naar 2,8 miljoen vaten per dag. Volgens Richard Nephew, sanctie-expert van het Amerikaans ministerie van Buitenlandse Zaken zal het veel moeite kosten om dat cijfer opnieuw te doen stijgen, want de ‘infrastructuur is verouderd en de velden uitgeput’.

Investeringsmogelijkheden

Naast een belangrijke olieleverancier is Iran een zeer interessante nieuwe markt voor buitenlandse investeerders. Projecten liggen er voor het rapen. Vooral Inda en Turkije hopen grote projecten op te pikken.

In Europa is Duitsland er als eerste bij om de vruchten te plukken.  Op zondag 19 juli vloog de Duitse minister van  Economie Sigmar Gabriel samen met vertegenwoordigers van Duitse topbedrijven zoals Mercedes-Benz, Siemens en Volkswagen naar Teheran. Het was de eerste westerse handelsmissie na het akkoord. 

Nergens lijken de mogelijkheden zo groot als in India

Wereldwijd hebben ondernemers de Iraanse markt in het vizier, maar nergens lijken de mogelijkheden zo groot als in India. Iran heeft India investeringsprojecten met een totale waarde van 8 miljard dollar aangeboden, zei de Iraanse ambassadeur in New Delhi. Hij noemde het een ‘gouden tijd’ voor India om te investeren in Iran. 

Daarbij ziet India in Iran nieuwe manieren om aartsrivaal Pakistan te omzeilen. Door een pijpleiding via de Arabische Zee kan India Pakistan overslaan voor de toevoer van gas, en met de uitbouw van de Chabahar-haven in het zuiden van het land verschaffen de Indiërs zich toegang tot de Afghaanse en Centraal-Aziatische markten.

Een nieuwe politieke speler

De machtsverhoudingen in het Midden-Oosten komen onder druk te staan. Nu Iran opnieuw toegang krijgt tot het bevroren kapitaal in het buitenland, rijst de vraag voor welke doeleinden het die nieuwe financiële zal aanwenden. Daarbij zijn vooral Saoedi-Arabië en Turkije, Irans directe machtsrivalen in het gebied, onrustig. Zal hun invloedssfeer afnemen?

Saoedi-Arabië reageert positief op het nieuws dat het nucleaire arsenaal van Iran drastisch zou ingeperkt worden, maar volgens Mohsen Milani, professor internationale politiek van de Universiteit van Florida, is het achter gesloten deuren aan het panikeren. Het zal invloed verliezen en nu het Iran niet langer kan aanwijzen als losgeslagen gevaar in de regio, zal de steun van de Verenigde Staten heel wat minder onvoorwaardelijk worden.

Achter gesloten deuren panikeren de Saoediërs

De ‘Saudi Cables’, een lek van Saoedische overheidsdocumenten die vorige maand gepubliceerd werd door WikiLeaks, toonde daarenboven de Saoedische obsessie met de Iran aan: het ondermijnen van de sjiitische Iraniërs is al jarenlang topprioriteit.

De Turken zijn optimistisch over de economische mogelijkheden die het akkoord biedt, maar ook zij maken zich zorgen over de nieuwe politieke rol voor Iran. Minister van Buitenlandse Zaken Mevlut Cavusoglu waarschuwde Iran dat het een ‘constructieve rol in regionale conflicten’ moet spelen, in het bijzonder in Syrië, Irak en Yemen. Iran is samen met Rusland de belangrijkste bondgenoot van het Assad-regime tijdens de burgeroorlog in Syrië.

India

India zou een belangrijke begunstigde van Iraanse olieproductie zijn. Ten eerste berekende de jaarlijkse Economic Survey in het land dat een prijsdaling in olie van 1 dollar per vat een jaarlijkse besparing van 0,9 miljard dollar zou kunnen betekenen. De ligging van Iran is voor India ook veel gunstiger dan andere olieproducenten.  Ten tweede zijn er de enorme investeringsprojecten. Dit zijn de belangrijkste waarover momenteel onderhandeld wordt:

Farzad B: een gasveld in de Perzische golf, dat in 2008 ontdekt werd door een Indiase maatschappij en bijna drie keer zo groot is als het grootste gasveld in India. Nu de sancties zijn opgeheven kan India het project openlijk najagen, maar Iran kijkt ondertussen ook naar andere kandidaten, onder meer uit Turkije.

Chabahar-haven: door te investeren in de uitbouw van de haven in Chabahar, in het zuidoosten van Iran, kan India toegang krijgen tot de Afghaanse markt zonder door Pakistan te moeten. De Iraanse president Rohani vroeg de Indiërs al formeel om mee te stappen in het project.

SAGE: nog een manier om Pakistan te omzeilen is SAGE, een plan voor een onderzeese pijpleiding voor Iraans en Omaans gas naar India. De leiding zou tot 31 miljoen kubieke meter gas per dag kunnen afleveren. Met projecten IPI (Iran-Pakistan-India) en TAPI (Turkmenistan-Afghanistan-Pakistan-India) in de koelkast, zou SAGE de oplossing voor het Indiase energietekort kunnen vormen.

Turkije

Het optimisme van de Turken over de positieve impact van het akkoord op hun economie is groot. Toch waren de reacties voorzichtig: met een sterke buur als Iran, waarvan niet duidelijk is hoe die zijn buitenlands beleid zal uitspelen, is de toekomst van de Turkse positie in het gebied onzeker. 

Volgens Dore Gold, een Israëlisch diplomaat, is de opkomt van ‘vijand’ Iran een mogelijkheid voor Turkije en Israël om toenadering te zoeken.  ‘De dreiging voor Israël is dezelfde als die voor Turkije – in het bijzonder die van IS en bovenal die van Iran. Iran is Turkije actief aan het proberen ondermijnen en hopelijk kunnen we onze geschillen opzij zetten,’ zei hij aan Reuters.

Rusland

Op de dag na het afsluiten van het akkoord belde Barack Obama volgens de New York Times naar Vladimir Poetin om hem te bedanken voor zijn rol in de onderhandelingen. Zonder de steun van Poetin was er inderdaad geen sprake geweest van een akkoord: Rusland had ook zijn veto kunnen inzetten. Toch betekent de deal ook minder goed nieuws voor de Russen.

De competitie in Europa zal vergroten, en de prijs van olie zal dalen. Er zijn wel investeringsmogelijkheden voor Russische oliemachten als Lukoil, dat al onderhandelingsgesprekken aanvatte. Nu de VN-sancties zijn opgeheven, kan het ook opnieuw wapens verkopen. De Russen hebben al een S-300 antiraketsysteem klaarstaan voor Iran, ‘als teken van goede wil na Irans meewerking in de onderhandelingen.’ Daar kwam al internationaal protest op, maar volgens de Iraanse minister van Buitenlandse Zaken valt de verkoop ‘buiten de jurisdictie van de VN Veiligheidsraad.’

De Russen hebben al een antiraketsysteem klaar staan voor Iran

Ten tweede is er het geopolitieke aspect. Iran was altijd een belangrijke Russisch bondgenoot in het Midden-Oosten.  Rusland kon gemakkelijk de “good neighbour” spelen toen Iran geïsoleerd was. Naarmate Iran opnieuw opgenomen wordt in de internationale gemeenschap, zullen de relaties met Rusland waarschijnlijk afkoelen. ‘Het westen kan de kans grijpen om Iran weg te trekken van de Russische invloed,’ schreven experts Agnia Grigas en Amir Handjani.

Rusland werkte allicht mee aan de deal om terug een beetje in een goed internationaal daglicht te komen. Door de Oekraïne-crisis had het veel krediet verloren op het globale toneel, maar door hier als positieve mediator op te treden en het akkoord achteraf ook positief te onthalen, scoren de Russen punten.