Een reality check: wat na de verkiezingen in de Verenigde Staten?

Een andere wereld met Biden of Trump?

© Panos / Hossein Fatemi

Kiezen de Verenigde Staten nog voor een politicus die inzet op praten en overleg, nu het land extreem gepolariseerd is geraakt?

Het contrast tussen de presidentskandidaten in de VS, Donald Trump en Joe Biden, kan niet groter zijn. America First versus diplomatie en allianties, klimaatontkenning versus de ambitie om de planeet te redden. Met president Biden zal de wereld een heel andere kant uitgaan dan met een tweede keer Trump. Of niet? De vraag is hoe ver het beleid van beide kandidaten in werkelijkheid uit elkaar zou lopen.

In december 2003 gaf Joseph – Joe – Biden een persconferentie in Brussel. Na afloop kon ik hem interviewen, ook al stond hij op slappe benen wegens een sluimerende griep. De toen 61-jarige senator uit Delaware was gelukkig de vriendelijkheid zelve. Hartelijk, eenvoudig, zonder kapsones.

Het is altijd zijn handelsmerk gebleven als politicus. Een joviale en vertrouwenwekkende oom, het type dat iedereen bemoedigend op de schouder slaat. Dat imago heeft Joe Biden de jongste jaren ook wel parten gespeeld; de grens tussen vrijpostige schouderklopjes en grensoverschrijdende intimiteiten bleek niet altijd haarscherp.

Het valt nog te bezien of de jongere generaties hun vertrouwen zullen schenken aan een Washington-insider van 78, hoe diep zij Donald Trump ook haten.

Joe Biden is bovendien bij uitstek een figuur van het establishment. Nog voor zijn dertigste verjaardag werd hij verkozen tot senator voor Delaware, en van dat moment tot in 2009 ging hij niet meer uit Washington weg. In de Senaat verwierf hij een reputatie als dealmaker, vaardig in onderhandelingen met de Republikeinse tegenpartij om dingen gedaan te krijgen.

Op zich lijkt dat een geweldige troef voor een politicus, ook in de internationale relaties. Biden zet in op praten, overleg, lijnen open houden. Het blijft evenwel afwachten of dat imago hem electoraal niet zal schaden, nu Amerika extreem gepolariseerd raakt. Biden is een politicus naar twintigste-eeuwse snit. Het valt nog te bezien of de jongere generaties hun vertrouwen zullen schenken aan een Washington-insider van 78, hoe diep zij Donald Trump ook haten, vrezen en verketteren.

Als Biden wint: Atlantische revival

Het was geen toeval dat Joe Biden in december 2003 in ons land was. In Evere vergaderden toen de ministers van Buitenlandse Zaken van de NAVO, in een jaar waarin de spanningen tussen Europa en de VS hoog waren opgelopen. De inval in Irak van George W. Bush kon op het continent op weinig bijval rekenen en had de verstandhouding grondig verstoord.

Joe Biden zag dat met lede ogen aan. ‘Het is heel belangrijk dat we dit trans-Atlantisch bondgenootschap weer op de sporen krijgen’, zei hij mij. ‘De veiligheid en de welvaart van de VS staan rechtstreeks in verhouding tot de Europese eenheid en tot het succes van de trans-Atlantische samenwerking.’

Als je die woorden nu beluistert, kan het contrast met president Trump haast niet groter zijn. Voor Trump zijn de NAVO en de EU instellingen die voornamelijk profiteren van de VS en die de Amerikaanse welvaart net ondermijnen. Was er in 2003 sprake van een crisis en onenigheid binnen de NAVO, dan heeft Trump diepe onzekerheid gezaaid over de NAVO: het bondgenootschap zelf staat ter discussie.

Zou Joe Biden, mocht hij verkozen worden, dat tij kunnen keren? Charles Kupchan, professor internationale politiek aan de universiteit van Georgetown en expert voor de Council on Foreign Relations, is er zeker van. ‘Je vindt geen enkele politicus in de VS die meer Atlantisch en op Europa gericht is dan Joe Biden. Met Biden als president zal je een revival zien van de trans-Atlantische solidariteit. Ik verwacht zelfs dat hij vroeg in zijn ambtstermijn de NAVO-leiders zal bijeenroepen om te zeggen: hier zijn wij opnieuw, op ons kan je rekenen.’

‘De Democraten zijn net zo gevoelig voor de kwestie van het eerlijk verdelen van de NAVO-lasten als de Republikeinen.’

Trump vindt dat Amerika buitensporig veel betaalt voor de defensie van Europa. De bondgenoten schieten volgens hem schromelijk tekort. Hij is vooral gebeten op Duitsland. Recent besliste hij nog om bijna 12.000 Amerikaanse militairen uit Duitsland weg te halen. Een kleine helft daarvan wordt elders in Europa gevestigd, onder meer in België, de meesten keren terug naar de VS. Biden zou dat plan wellicht terugdraaien of herbekijken, denkt Kupchan.

Toch betekent dat niet dat de Europese landen makkelijk aan hun verplichtingen zouden ontsnappen. ‘Vergeet niet dat het president Obama was die op de NAVO-top van Wales (in 2014) afdwong dat alle lidstaten in tien jaar tijd de NAVO-norm zouden volgen. Die schrijft voor dat je twee procent van je bruto binnenlands product aan defensie besteedt. De Democraten zijn net zo gevoelig voor de kwestie van het eerlijk verdelen van de lasten als de Republikeinen. En met COVID-19 en de gevolgen daarvan voor de Amerikaanse economie zal die gevoeligheid nog toenemen.’

Een president Biden zou wel de kou uit de lucht halen en een ander discours hanteren, maar in de praktijk zou ook hij Europa aanmanen om meer te betalen. Hij kan dan in stilte zijn voordeel doen met de druk die Trump heeft opgevoerd.

Als Trump wint: einde van de NAVO?

Als je afgaat op de intensiteit van Trumps schimpscheuten op Europa en het bondgenootschap, dan kan je de vraag stellen of de NAVO een tweede ambtstermijn van hem zou overleven. Charles Kupchan is daar vrij gerust in. ‘De NAVO kan in de VS nog altijd rekenen op brede steun van de publieke opinie, dat bewijzen de peilingen.’

‘En wat deed het Amerikaanse Congres toen Trump de bondgenoten begon uit te schelden? Het nodigde NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg uit om de Senaat en het Huis van Afgevaardigden toe te spreken: een historische primeur en een belangrijk signaal. Ik denk daarom niet dat Trump zich zo makkelijk uit de NAVO kan terugtrekken. Grondwettelijk kan hij dat misschien wel. Internationale verdragen moeten altijd door de Senaat worden bekrachtigd, maar de grondwet blijft vaag over een uitstap daaruit.’

Biden toont de blue-collar workers, de arbeiders van oude industriestaten, dat een energietransitie ook banen kan opleveren.

Voor Chantal de Jonge Oudraat is het voortbestaan van de NAVO ‘waarschijnlijk één van de minst belangrijke problemen, mocht Trump herverkozen worden’. Ze draait net als Kupchan al decennia mee in het Washington-wereldje van denktanks over veiligheid en diplomatie, een biotoop waarin Biden zich thuis voelt en waar Trump ongemakkelijk van wordt.

‘Als de VS niet meer geïnteresseerd zijn in de NAVO, gaan Europese landen hechter samenwerken. Dat is de silver lining in het verhaal. Ik denk dat Europa wel begrepen heeft dat het zelf meer moet investeren in veiligheid. Maar voor mij zijn er grotere problemen die om internationale samenwerking vragen, zoals migratie en het klimaat.’

Minder fossiele brandstoffen

Het woord is gevallen: klimaat. Op geen enkel domein zal het verschil tussen Biden en Trump groter zijn dan in de aanpak van de klimaatverandering.

Trump negeert het probleem, Biden maakt er een absolute prioriteit van. Hij stelde al een energie- en klimaatplan voor dat in bepaalde opzichten ambitieuzer oogt dan de doelstellingen van Europa. Tegen 2035 moet de elektriciteitsproductie in de VS volledig koolstofvrij zijn. Biden wil daar in vier jaar tijd 2 biljoen dollar tegenaan gooien.

‘Het plan van Biden is ambitieus, maar ook slim en realistisch’, zegt Serge de Gheldere, voorzitter van de Klimaatzaak, klimaatambassadeur van Al Gore en voorzitter van Futureproofed, een consultancybureau voor duurzame innovatie. ‘Zelfs grote Amerikaanse investeerders beginnen in te zien dat fossiele brandstoffen geen toekomst meer hebben. Door technologische verbeteringen wordt hernieuwbare energie steeds goedkoper, en daar kunnen steenkool of olie nu al niet meer tegenop in sommige regio’s.’

Biden heeft zijn groene energieplan bovendien gepresenteerd als een werkgelegenheids- en infrastructuurplan. Serge de Gheldere vindt dat opmerkelijk slim. ‘Hij toont de blue-collar workers, de arbeiders van oude industriestaten, dat een energietransitie juist voor hen ook banen kan opleveren. Voor windturbines heb je heel wat technici nodig. Tegelijk wil hij isolatie en nieuwe verwarmingstechnieken in woningen promoten: allemaal jobs die je niet kan outsourcen of automatiseren.’

© Panos / Dermot Tatlow

Joe Biden zou als president ongetwijfeld de regelgeving voor milieu en schone lucht weer aanscherpen. Trump liet veel van die wetten en standaarden schrappen

Groene ambities moeten industrie-arbeiders volgens de Gheldere niet afschrikken. Bovendien wil Biden het idee ontzenuwen dat klimaat een luxezorg is van hoog opgeleide, witte Amerikanen. Veertig procent van de investeringen in zijn plan moet ten goede komen aan achtergestelde en gekleurde gemeenschappen.

‘Het klopt ook dat die groepen vaak het meest te lijden hebben onder de klimaatverandering’, zegt de Gheldere. ‘Zij wonen in buurten met veel minder groen en slechtere woningen, die in de winter te koud zijn en in de zomer te warm, of op gronden die vaak ook vervuild zijn. Dat aspect van klimaatrechtvaardigheid houdt zeker steek.’

Net als de Gheldere denken ook Kupchan en De Jonge Oudraat dat Biden weer zou aansluiten bij het Klimaatakkoord van Parijs. Hij zou ongetwijfeld de regelgeving voor milieu en schone lucht weer aanscherpen. Trump liet veel van die wetten en standaarden schrappen.

En toch zou een tweede termijn voor Trump de energietransitie waar de VS aan begonnen zijn, niet volledig kunnen terugdraaien. Staten en steden, gouverneurs en burgemeesters hebben daarin het voortouw genomen en negeren zo veel mogelijk Trumps Witte Huis. Die dynamiek, zegt de Gheldere, valt niet meer te stoppen.

Weg uit het Midden-Oosten

Wie energie zegt, zegt Midden-Oosten. De olievoorraden rond de Perzische Golf waren decennialang de belangrijkste drijfveer voor de Amerikaanse interesse in het gebied. Maar omdat de VS zelf massaal veel olie gingen oppompen en omdat het marktaandeel van hernieuwbare energie groeide, leverde de regio snel in aan strategisch belang.

President Obama probeerde – voorzichtig en halfslachtig – uit het Midden-Oosten weg te raken. Trump deed dat met bruuske sprongen, impulsief en zonder strategie. Dat maakte de weg vrij voor Rusland, Turkije en Iran om hun macht en invloedszones uit te breiden.

In de praktijk zal het voor het brede Midden-Oosten vermoedelijk weinig uitmaken wie er in het Witte Huis zit.

Volgens De Jonge Oudraat zijn de kaarten zo sterk dooreengeschud dat ook Biden dat niet meer kan terugdraaien. ‘Er is te veel veranderd, dat is niet zomaar een kwestie van een reset. Bovendien zal het MiddenOosten voor Biden geen grote prioriteit meer zijn.’

Charles Kupchan deelt die analyse. ‘Ook Biden zal de Amerikaanse betrokkenheid in Irak, Syrië en Afghanistan terugschroeven. Daar komt bij dat hij zo goed als zeker de linkervleugel van de Democratische partij bij de regering zal betrekken. En op links leeft nog altijd een sterke antimilitaristische tendens. Die strekking wil het defensiebudget verlagen en meer geld besteden aan binnenlandse investeringen en aan de welvaartsstaat.’

De retoriek en de motieven mogen dan mijlenver uit elkaar liggen, in de praktijk zal het voor het brede Midden-Oosten vermoedelijk weinig uitmaken wie er in het Witte Huis zit. Beiden kandidaten zullen als president de Amerikaanse terugtocht verderzetten. Alleen zal Biden dat doordachter en strategischer aanpakken, denkt Kupchan.

In twee belangrijke dossiers zou Biden wél een andere weg bewandelen. ‘Hij zal vasthouden aan een tweestatenregeling: een leefbare staat Palestina naast de staat Israël. En met Iran zal hij weer een gesprek willen aanknopen. Of de vorige deal over het Iraanse kernprogramma nog gered kan worden, is verre van zeker. Maar Biden zal zeker op zoek gaan naar diplomatieke kanalen met Teheran.’

Als dat klopt, mag hij zich schrap zetten voor flink wat tegenwerking vanuit Israël. Ook Obama leefde op gespannen voet met premier Netanyahu; hun relatie was op het giftige af. Als typische vertegenwoordiger van het oostkust-establishment zal Biden daarin terughoudender zijn, schipperend tussen principes en de machtige Joodse stem.

Nieuwe grootmachten

Al bij al kunnen de VS het zich steeds meer veroorloven om de brandhaard van het brede Midden-Oosten los te laten. Hoe chaotisch en dramatisch het daar ook mis loopt, de druk op een Amerikaanse president om het op te lossen is nu veel kleiner.

De belangen nemen zienderogen af, de humanitaire fall-out is voor Europa. Dat kan niet worden gezegd over de almaar aandikkende conflictstof met China. ‘De coronapandemie, mensenrechten, Hongkong, intellectueel eigendom, handel, de Zuid-Chinese Zee… De lijst van onderwerpen waarover de VS en China het intussen oneens zijn is heel lang’, merkt Charles Kupchan bezorgd op.

‘Om het even wie er wint, Trump of Biden, zal daarmee moeten omgaan. Het verschil zou zijn dat Biden de strategische dialoog weer zal proberen op te starten. Of dat lukt, weet ik niet. Het zou in elk geval beter zijn dan Trump en Xi die elkaar beledigen, zoals nu aan de gang is. Het gaat echt de verkeerde kant uit.’

Eind juli waarschuwde de New York Times voor een point of no return: Trump en zijn ministers zouden de tegenstelling met China zo ver op de spits drijven dat het voor Biden heel moeilijk zou worden om de dialoog nog te herstellen. Zeker als hij Beijing ook nog op mensenrechten en op Hongkong wil aanspreken, wat je in theorie van hem mag verwachten.

De nalatenschap van Trump wat betreft China zal Bidens speelruimte beperken, en hetzelfde geldt voor Rusland. ‘Rusland kon onder Trump succesvol doen wat het sinds Poetin al lang doet: de rol van spelbederver spelen. Dat deed het voordien al in Georgië en Oekraïne, dat deed het onder Trump in Syrië en Libië. Rusland bokst boven zijn gewicht en Trump liet dat gebeuren.’

‘Biden zal allicht harder op tafel slaan. Maar of hij die trend fundamenteel kan keren? Dat denk ik niet.’ Een reality check voor wie denkt dat de wereld met Biden in het Witte Huis weer netjes en overzichtelijk wordt.

Het gezicht van Amerika

Het gebrek aan overzichtelijkheid en voorspelbaarheid blijft hoe dan ook problematisch zolang de wereld blijft worstelen met COVID-19. Het coronavirus laat zich wetenschappelijk nog altijd niet doorgronden en negeert seizoenen en ziektepatronen. Is de tweede golf in Europa al gaan liggen of zwelt die juist nog aan wanneer u dit artikel leest? Geen viroloog die het weet.

Van Biden mag worden verwacht dat hij tenminste niet zal pretenderen het te weten. ‘Je zou met hem als president zeker meer samenwerking zien met bondgenoten’, zegt Kupchan. ‘Of het nu gaat om het delen van medische research, medisch materiaal of noodhulp voor ontwikkelingslanden. Met Biden zou dat snel van start gaan.’

‘Hij zou ook weer aansluiten bij de WHO (Wereldgezondheidsorganisatie, red.). Trumps besluit om uit die organisatie te stappen was een executive decision, zonder dat het Congres daarbij betrokken werd. Dan kan Biden die ook weer eenvoudig terugdraaien.’

© Panos / Espen Rasmussen

Experts maken zich zorgen: als de VS de democratie zélf als doel en richtsnoer laten varen, is dat een vrijgeleide voor alle autocraten van de wereld.

Het lijdt voor de Washingtonwatchers weinig twijfel dat Joe Biden de wereld opnieuw een ander gezicht van de Verenigde Staten zou tonen. Daar komt nog iets heel interessants bovenop: de 78-jarige Joe Biden zou een vrouwelijke vicepresident naast zich hebben, Kamala Harris, de eerste vrouw in het Witte Huis in die functie.

Chantal de Jonge Oudraat noemt dat alleen al ‘een geweldig precedent en enorm belangrijk’. Ze is voorzitter van Women In International Security, een organisatie die vrouwelijk leiderschap wil promoten in de traditioneel mannelijke bastions van diplomatie en veiligheid. Ze onderlijnt de historische betekenis van het moment. Want al waren er eerder al vrouwelijke kandidaten voor het vicepresidentschap, zij raakten nooit verkozen.

Het valt te verwachten dat Biden, als hij wint, zijn running mate een behoorlijk takenpakket zal toevertrouwen en flink wat zichtbaarheid zal gunnen. Met Kamala Harris is het heel goed denkbaar dat hij in 2024 zal bedanken voor een tweede termijn en plaats wil ruimen voor zijn vicepresidente. Over vier jaar zouden de Amerikanen dan een tweede kans krijgen om een vrouw het Witte Huis in te stemmen.

Verwaterde democratie

Als de VS de democratie zélf als doel en richtsnoer laten varen, dan is dat een vrijgeleide voor alle autocraten van de wereld.

Trump of Biden: voor heel wat dossiers scheiden de wegen zich niet zo gek veel. Het praktische beleid zal voor een groot deel binnen dezelfde contouren hangen. De almacht van de VS is te zeer geslonken opdat één president met een vingerknip de wereldorde naar zijn hand zou kunnen zetten.

Op één domein lijkt het contrast tussen Trump en Biden wel onloochenbaar: de democratie van Amerika, op eigen bodem. Ondanks de diep verankerde ongelijkheid en het racisme in de Amerikaanse samenleving, ondanks buitenlandse interventies die je zonder reserves imperialistisch mocht noemen, ondanks de vele tekortkomingen en weeffouten in hun politieke systeem hebben de VS zich altijd aan de wereld gepresenteerd als een sterk model van democratisch bestuur. Je mag dat Amerikaanse zelfbeeld van “baken voor de vrijheid van de wereld” verwaand en schijnheilig vinden, het bepaalde wel de principiële krachtlijnen van het buitenlands beleid.

Onder Trump is het democratisch gehalte van Amerika verwaterd. De zogenaamde checks and balances haperden. De president en zijn familie hebben tal van ethische en deontologische normen genegeerd en publieke en private belangen vermengd.

De scheiding der machten kwam op de helling te staan. De minister van Justitie kwam geregeld tussenbeide in gerechtelijke procedures en speelde een betwistbare rol in het onderzoek naar Russische inmenging bij de verkiezingen. De wetgevende macht van de Senaat, waar de Republikeinse partij de meerderheid had, plooide zich gewillig naar de wensen van het Witte Huis. In de zomer stuurde Trump federale ordetroepen naar Portland om op te treden tegen Black Lives Matter-protest, hoewel de stad en de staat daar niet mee gediend waren.

De Amerikaanse democratie glanst niet meer, en het schijnt Trump niet te deren. En dat maakt de mensen die we spraken zo bezorgd over de uitkomst van de verkiezingen. Want als de VS de democratie zélf als doel en richtsnoer laten varen, dan is dat een vrijgeleide voor alle autocraten van de wereld.

‘Als Trump de verkiezingsresultaten zou betwisten of zou weigeren ze te accepteren, dan vrees ik dat het land uit elkaar spat’, zegt Chantal de Jonge Oudraat. ‘Een groot deel van de bevolking staat absoluut niet achter hem, en ik denk dat je dan demonstraties zal zien die je nog nooit eerder hebt gezien.’

‘Je kan nauwelijks overschatten hoe sterk Trump de grenzen aftast van de Amerikaanse democratie’, waarschuwt Charles Kupchan. ‘Hij zit echt op de rand. Daarom is dit waarschijnlijk de belangrijkste verkiezing in de Amerikaanse geschiedenis, voor de VS en voor de wereld. Ik maak me grote zorgen.’

Dit artikel werd geschreven voor het herfstnummer van MO*magazine. Voor slechts 32 euro kan je hier een jaarabonnement nemen! Je kan ook proMO* worden voor slechts 4 euro per maand. Je krijgt dan ook ons magazine toegestuurd en je steunt daarmee ons journalistiek project. Opgelet: Knack-abonnees ontvangen MO* automatisch bij hun pakket.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.