Ethiopische burgeroorlog mee mogelijk gemaakt door wapens van leden VN-Veiligheidsraad

Het conflict in Ethiopië, dat nu al een jaar duurt, heeft geleid tot een ‘monumentale humanitaire ramp’, zeggen experts. Vier partijen bestrijden er elkaar in een burgeroorlog. De wapens daarvoor worden geleverd door verschillende grote VN-mogendheden, waaronder China en Rusland.

De Amerikaanse ambassadeur naar de Verenigde Naties, Linda Thomson-Greenfield, verduidelijkte begin deze maand aan de VN-Veiligheidsraad welke vier partijen elkaar bestrijden in de verwoestende burgeroorlog in Ethiopië, die inmiddels al twaalf maanden duurt. Het gaat om de Ethiopische Nationale Defensiemacht (ENDF), de Eritrean Defense Forces, de Amhara Special Forces en het Tigray Volksbevrijdingsfront.” Er zijn geen goeien bij”, verzuchtte Thomson-Greenfield.

Zo’n 7 miljoen mensen hebben dringend humanitaire hulp nodig.

De Ethiopische premier Abiy Ahmed speelt een leidende rol in het conflict; hij kreeg in 2019 nog de Nobelprijs voor de Vrede, maar wordt inmiddels beschuldigd van oorlogsmisdaden, etnische zuivering en genocide.

Kan en moet de VN-Veiligheidsraad zich uitspreken over het conflict? De vijf permanente leden met een vetorecht zijn scherp verdeeld over de burgeroorlog in Ethiopië. En Frankrijk, China, Rusland, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkijk beschermen bovendien hun bondgenoten én diens wapenmarkten.

Humanitaire ramp

Experts zoals Thomson-Greenfield noemen het conflict intussen een humanitaire ramp. VN-agentschappen en hulporganisaties worden door de Ethiopische regering gehinderd bij het leveren van voedsel en medische benodigdheden. Volgens cijfers van internationale hulporganisaties zijn in de regio’s Amhara en Afar naar verluidt tienduizenden mensen ontheemd als gevolg van gevechten.

In totaal zijn ongeveer 2 miljoen mensen dakloos geworden en hebben zo’n 7 miljoen mensen dringend humanitaire hulp nodig. Ook wordt in dit wrede conflict verkrachting steeds meer gebruikt als oorlogswapen.

De oorlogszuchtige retoriek en opruiende taal aan alle kanten van dit conflict verergeren het geweld tussen de gemeenschappen, stelt ambassadeur Thomson-Greenfield. Alle groepen moeten onmiddellijke onderhandelingen over een staakt-het-vuren aangaan om een duurzaam pad naar vrede te vinden, zegt ze. ‘Deze oorlog tussen boze, strijdlustige mannen – die vrouwen en kinderen tot slachtoffer maken – moet stoppen. Het is tijd om je wapens neer te leggen’.

Maar één vraag blijft onbeantwoord: waar komen deze wapens vandaan?

Wapenleveranciers

China en Rusland, twee permanente leden van de VN-Veiligheidsraad, blijken de belangrijkste wapenleveranciers aan Ethiopië. ‘De tijd dat de Ethiopische Nationale Defensiemacht uitsluitend vertrouwde op verouderde Sovjetbewapening, is voorbij’, zei Thomson-Greenfield. “Het afgelopen decennium heeft Ethiopië zijn wapeninvoer uitgebreid met een aantal andere landen, waaronder China, Duitsland, Oekraïne en Wit-Rusland.’

Rusland en Oekraïne hebben de afgelopen twee decennia de meeste wapens aan Ethiopië geleverd.

Verrassender is dat ook landen als Israël en de Verenigde Arabische Emiraten in deze lijst staan. Zij voorzien Ethiopië van een aantal gespecialiseerde wapensystemen, stelt het blog over wapenhandel Oryx.

Alexandra Kuimova, onderzoeker van het Wapenhandelprogramma bij het Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI), vertelt dat Rusland en Oekraïne de afgelopen twee decennia de meeste wapens aan Ethiopië hebben geleverd, respectievelijk 50 procent en 33 procent van de invoer tussen 2001 en 2020. Uit Rusland werden tussen 2003 en 2004 naar schatting achttien tweedehands gevechtshelikopters en gevechtsvliegtuigen naar Ethiopië overgebracht.

Meest recent zijn daar nog vier mobiele luchtverdedigingssystemen bijgekomen, die Ethiopië in 2019 importeerde. Oekraïne leverde tussen 2011 en 2015 naar schatting 215 tweedehands T-72B-tanks aan Ethiopië.

Ook vanuit Europa

Sinds 2011 is China uitgegroeid tot een van de grootste wapenleveranciers aan Ethiopië. Bekende leveringen uit China omvatten een luchtverdedigingssysteem en meervoudige raketwerpers in 2018-2019. Ethiopië heeft tussen 2012 en 2014 daarnaast zo’n dertig pantserinfanterievoertuigen uit China geïmporteerd, aldus Kuimova.

‘Veel van het doden zou niet mogelijk zou zijn zonder de westerse wapens die naar de strijders zijn gestuurd.’

In de media is daarnaast bericht over de aanwezigheid van Chinese en Iraanse drones in Ethiopië; ook Turkije zou met Ethiopië onderhandelen over deals rond bewapende drones.

Sinds 2001 verkopen ook Europese landen grote wapens aan Ethiopië volgens Kuimova. Zo leverde Hongarije in 2013 twaalf gevechtshelikopters en leverde Duitsland in 2019 zes trainingsvliegtuigen. De Fransen leverden, gefinancierd door de VS, in 2016 Bastion-voertuigen aan Ethiopië.

Stephen Zunes is hoogleraar politiek en voorzitter Midden-Oostenstudies aan de Universiteit van San Francisco en heeft veel geschreven over de politiek van de Veiligheidsraad. Hij zegt: ‘De perceptie dat dergelijke conflicten slechts een Afrikaans probleem zijn, gaat voorbij aan het feit dat veel van het doden niet mogelijk zou zijn zonder de westerse wapens die naar de strijders zijn gestuurd.’

Wapenembargo

Volgens Kuimova is er weinig bekend over de overdracht van grote wapens aan Eritrea. Het lijkt erop dat het land sinds 2009, toen het VN-wapenembargo tegen Eritrea van kracht werd, geen grote wapens heeft ontvangen. ‘We verzamelen, analyseren en verifiëren momenteel open source-informatie over de leveringen van grote wapens aan zowel Ethiopië als Eritrea’, zegt Kuimova.

Over de periode vóór 2009 is meer bekend: tussen 2001 en 2007 leverde Wit-Rusland twee luchtverdedigingssystemen aan Eritrea en kwamen uit Rusland vier gevechtsvliegtuigen en naar schatting tachtig antitankraketten. Bulgarije leverde in 2005 120 T-55-tanks en uit Oekraïne kwamen twee gevechtsvliegtuigen.

Het wapenembargo tegen Eritrea werd in 2018 opgeheven; sindsdien zijn er geen leveringen van grote wapens gedocumenteerd.

Maar het gebrek aan transparantie over bewapening door zowel importerende als exporterende staten maakt het moeilijk om de bestel- en leveringsdata en de exacte aantallen en soorten wapens te bepalen die de afgelopen jaren zijn verhandeld.

Ethiopië dient sinds 1997 geen rapporten in over de invoer van wapens bij het VN-register van conventionele wapens (UNROCA), het belangrijkste instrument van de VN over wapenhandel. En ook China heeft aan UNROCA geen informatie verstrekt over wapenoverdrachten naar Ethiopië.

Ondertussen worden in Jemen, een van de ergste conflictgebieden ter wereld, de meeste luchtaanvallen uitgevoerd door Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten. Deze landen zijn voornamelijk uitgerust met wapens van de VS en het VK, twee permanente leden van de Veiligheidsraad.