#ZimbabweanLivesMatter

Zimbabwe kon wel een dictator afzetten, maar niet de corruptie bannen. Tijd voor herkansing?

© Reuters

Ondanks alle beloftes om de mensenrechtensituatie in Zimbabwe te verbeteren, blijft het land van president Emmerson Mnangagwa uitblinken in repressie tegen vreedzaam protest en vrijheid van meningsuiting. Drie jaar na het verdrijven van dictator Robert Mugabe lijkt Zimbabwe zo terug bij af.

‘De enige schrik die we hebben, is dat alles nog erger wordt onder Mnangagwa’, tekende MO* in september 2019 op in Mbare, een sloppenwijk in de Zimbabwaanse hoofdstad Harare. Die vrees lijkt werkelijkheid te worden. Verschillende prominenten in het land zijn opgepakt. Corruptie en repressie scheren als vanouds hoge toppen.

Straffe taal, die deed terugdenken aan zijn illustere voorganger Robert Mugabe.

Op 4 augustus richtte president Mnagagwa zich, na weken van aanslepende protesten, tot de natie in een onverwachte televisietoespraak. Hij verklaarde dat zijn regering te maken heeft met ‘vele hindernissen en aanvallen’. ‘De rotte appels die hebben geprobeerd om onze mensen te verdelen en onze systemen te verzwakken, zullen worden weggespoeld’, beloofde de president. De economische uitdagingen waar Zimbabwe mee te maken heeft – bijna 800 procent inflatie – zouden het gevolg zijn van ‘donkere krachten.’

Straffe taal, die deed terugdenken aan zijn illustere voorganger Robert Mugabe.

Mnangagwa repte in zijn speech geen woord over het grondwettelijke recht om vreedzaam te protesteren. Noch over de verplichtingen van de Zimbabwaanse regering om te voldoen aan de internationale mensenrechtenstandaarden.

Nog terwijl hij aan z’n speech bezig was, kreeg op Twitter de hashtag #ZimbabweanLivesMatter de wind in de zeilen. Beroemdheden als actrice Thandie Newton en rapper Ice Cube sprongen mee op de kar, en daarmee overstegen de politieke en economische crisissen van het land voor het eerst sinds lang de eigen grenzen.

Rotte appels?

De nieuwste golf van protesten tegen de regering-Mnangagwa sleept al wekenlang aan. ‘De Zimbabwaanse autoriteiten arresteren in toenemende mate willekeurige critici van de regering’, stelde Human Rights Watch in een rapport.

Op 20 juli was Hopewell Chin’ono aan de beurt, een internationaal gerenommeerde journalist, en Jacob Ngarivhume, leider van de politieke groep Transform Zimbabwe. Beide mannen werd een borgsom geweigerd en blijven tot vandaag in verzekerde bewaring. De klacht luidt: aanzetten tot publiek geweld.

In een reeks Facebookposts had Chin’ono daarvoor verbanden gelegd tussen de zoon van Zimbabwaans president Mnangagwa, Collins Mnangagwa, en Drax International, een in de Verenigde Arabische Emiraten ingeschreven bedrijf met de Zimbabwaan Delish Nguwaya aan het roer. Drax had net een contract ter waarde van 60 miljoen dollar binnengerijfd. Het moest medisch materiaal voorzien om de uitbraak van Covid-19 in Zimbabwe in te dammen.

In de aanloop naar de toekenning van dit contract werd geen tijd verspild aan het uitschrijven van een openbare aanbesteding. Dat Drax het contract toch binnenrijfde, is opmerkelijk – het bedrijf heeft geen bewezen geschiedenis in het voorzien van medisch materiaal.

‘Ons land functioneert niet door corruptie.’

Beide partijen ontkenden dat er corruptie was gemoeid bij de aanbesteding. Chin’ono’s onderzoek leidde desondanks tot het ontslag van Gezondheidsminister Obadiah Moyo.

Het Drax-schandaal was de druppel in een lange reeks corruptieschandalen. Uit onvrede riepen Chin’ono en Ngarivhume op tot nationale protesten op 31 juli. ‘Ons land functioneert niet, door corruptie’, verklaarde Ngarivhume.

Arrestaties

Aan de vooravond van die nationale betoging vielen veiligheidstroepen het huis binnen van Mduduzi Mathuthu, prominent journalist van de online krant Zimlive. Toen de man onvindbaar bleek, arresteerden de agenten dan maar Mathuthu’s drie neefjes en z’n zus, in een poging hem te dwingen zich aan te geven. Ze werden later vrijgelaten.

Een van de neven, Advent Mathuthu (25), werd aangeklaagd voor het aanzetten tot publiek geweld nadat er flyers werden gevonden met de boodschap ‘Mnangagwa & his cabinet must resign’. De andere neef, Tawanda Muchehiwa (22), bleek twee dagen lang gefolterd te zijn door de agenten, en nadien gedumpt vlakbij zijn huis. Hij werd opgenomen in het ziekenhuis met zware verwondingen.

In de aanloop van de grote protestmars van 31 juli ontplooide er zich een indrukwekkende politiemacht in de straten van de grote steden. Verschillende mensen, onder meer de bekroonde auteur Tsitsi Dangarembga en oppositiewoordvoerster Fadzayi Mahere, trotseerden de politie. Ze werden allemaal opgepakt, en nadien vrijgelaten onder borgtocht.

 

De beschuldigingen lijken gelinkt met het negeren van de COVID-19 lockdown.

De beschuldigingen aan hun adres zijn vaag, maar lijken verband te houden met het negeren van de aan COVID-19 gerelateerde lockdown. Mensenrechtengroeperingen spreken van onrechtmatige arrestaties, het toebrengen van verwondingen en het stalken van burgers en activisten.

Geschiedenis van geweld

Corruptie en staatsgeweld zijn een oud zeer in het zuidelijk Afrikaanse land. Emmerson Mnangagwa kwam in 2017 aan de macht, aanvankelijk als interim-president na een coup tegen zijn voorganger en voormalig mentor Robert Mugabe. Hij diende onder Mugabe als minister van Nationale Veiligheid in de jaren 1980. Daarbij leidde hij de beruchte Gukurahundi-operatie – een etnische zuivering in de regio Matabeleland waarbij naar schatting 20.000 mensen het leven lieten. Het leverde Mnangagwa de bijnaam ‘Krokodil’ op.

Gestaag klom Mnangagwa nadien op in de rangen van regeringspartij ZANU-PF, tot hij onder invloed van presidentsvrouw Grace Mugabe uit de gratie viel. Hij werd beschuldigd van het willen plegen van een staatsgreep en werd als vice-president ontslagen in november 2017. De coup volgde alsnog een week later. Het onmogelijke gebeurde: Robert Mugabe werd in november 2017 afgezet door het leger. Het volk ging door het dolle heen van vreugde. Mnangagwa volgde Mugabe op als ZANU-PF-leider en president. Een jaar later schudde hij het etiket van coupleider van zich af in gecontesteerde verkiezingen (hij won nipt met 50 procent, nadien volgden de beschuldigingen van fraude).

Het bleek allemaal oude wijn in nieuwe zakken, zoals de corruptieschandalen en repressie van afgelopen weken weer laten zien.

‘Het aantreden van Mnangagwa werd voorgesteld als een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis van Zimbabwe, een nieuwe dageraad. Het bleek nog een stuk erger te zijn dan voorheen’, zegt Dewa Mavhinga, directeur van Human Rights Watch voor zuidelijk Afrika. ‘Er vinden meer ontvoeringen, folteringen en arrestaties plaats. De regering is niet bereid actie te ondernemen, integendeel, ze ontkent de feiten.’

‘Deze beschuldigingen zijn ongerechtvaardigde aanvallen door onze eeuwige tegenstanders, zowel binnen als buiten onze grens’, pareerde de president op 10 augustus, nationale Heroes Day in Zimbabwe. De waanzinnige corruptie, de staatsterreur, de aangetoonde wantoestanden: wanneer ontkennen niet langer lukt, dan wordt de schuld op ‘buitenlandse krachten’ gestoken. Het lijkt allemaal recht uit het boekje te komen van Robert Mugabe, ook ooit de belofte van Afrika, maar na bijna veertig jaar presidentschap verworden tot een karikatuur van de Afrikaanse leider.

De vraag rijst dan ook: wanneer rekent de geschiedenis op zijn beurt af met Mnangagwa?

Exit Mnangagwa? Drie factoren

Een zwakke schakel is de rek op het patronagenetwerk – en de kostprijs daarvan in een land waar volgens de Verenigde Naties 4,3 miljoen mensen dringende bijstand nodig hebben. Simpel gesteld: hoe lang kan de bevolking nog met de ransel koest worden gehouden, en de elite met dollarbriefjes?

Hoe lang kan de bevolking nog met de ransel koest worden gehouden, en de elite met dollarbriefjes?

Toen in juli 2020 bleek dat de regering miljoenen had uitgegeven aan luxeauto’s voor senior officials, toonde dit de spagaat aan waarin de regeringspartij zich bevindt. In dezelfde periode trokken duizenden dokters en verplegers de straten op om de werkdruk, het lage salaris en het gebrek aan beschermingsmateriaal aan te klagen. De toenemende inflatie verhindert mensen om basismiddelen aan te schaffen. De vraatzucht van ‘s lands partijbonzen begint simpelweg de minimaalste dienstverlening in de weg te staan, en de vraag is hoe lang Mnangagwa deze spreidstand volhoudt.

Het voorbeeld van de luxeauto’s is in dit opzicht veelzeggend, volgens Piers Pigou, analist van de International Crisis Group. ‘De luxeauto’s werden aangeschaft op een moment dat de regering financieel zwaar onder druk stond. Het leek op een wanhopige poging om de steun wat op te vijzelen. De echte uitdaging voor Mnangagwa is dat het patronagenetwerk echte verandering in de weg staat’, analyseert Pigou.

Een andere dreiging voor Mnangagwa is de verdeeldheid die ettert in het hart van zijn regering. Begin augustus benoemde Mnangagwa voor het eerst het probleem, tijdens een vergadering van het politbureau, het vijftigkoppige beleidsorgaan van de regerende partij.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws
Volgens de president zou er een ‘destabilisatiecomplot’ op til zijn, geleid door Claveria Chizema, een lid van het politbureau, en Tendai Savanhu, een voormalig parlementslid. Zij zouden hebben samengespannen met oppositieleden in een poging om Mnangagwa van de macht te verdrijven met massaprotesten. De vooropgestelde vervanger zou Constantino Chiwenga zijn geweest, een voormalige bondgenoot en legerbaas waarmee Mnangagwa al een tijdlang in onmin leeft.

Volgens het doorgaans goed ingelichte blad Africa Confidential zouden zowel Chiwenga als de huidige legerbaas Edzai Chimonyo in legerkringen hebben rondbazuind dat het land ‘serieus op drift is’.

Datzelfde Africa Confidential haalt een voormalige officier aan, die zou hebben gezegd dat zulke praat codetaal is voor: ‘Jongere officiers zullen het heft in handen nemen als de oude officiers dat niet doen.’ Er lijkt dus een paleisrevolutie op til – precies op dezelfde maat gesneden als degene die Mnangagwa en Chiwenga in 2017 zelf op poten zetten om Mugabe te verjagen.

Een factor in Mnangagwa’s voordeel is de lauwe reactie van de internationale gemeenschap.

De regionale machtsblokken Afrikaanse Unie en de Southern Africa Development Council (SADC) blinken feitelijk uit in machteloosheid. SADC stuurde twee gezanten, die na hun ontmoeting met de president weigerden om op te dagen op hun geplande afspraak met de oppositiepartij Movement for Democratic Change (MDC). De wereldberoemde cartoonist Zapiro maakte er een treffende spotprent van: de twee gezanten met een mondmasker voor hun ogen, lopend door de straten van Harare waar mensen in elkaar worden geramd.

Ook afzonderlijke Afrikaanse landen tonen zich tandeloos. Even leek Malawi het voortouw te nemen in de steun voor #ZimbabweanLivesMatter, tot nieuwbakken president Lazarus Chakwera verklaarde dat zijn Twitteraccount gehackt was.

Blijft de uitzichtloosheid die omslaat in woede bij de Zimbabwaanse bevolking, en toenemend gemor in de legerbarakken. De presidentsdagen van Emmerson Mnangagwa lijken stilaan geteld.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.