‘Consumeren is misschien goed voor de economie, maar niet voor de Zuid-Koreaan’

Zuid-Korea, de tiende grootste economie ter wereld, kampt met een van de hoogste schuldenpercentages per huishouden in de wereld. ‘Als je niet geboren bent in de juiste omstandigheden, dan is het heel moeilijk om je daar uit te worstelen. Hoe hard je ook werkt.’

In Zuid-Koreaanse huishoudens stapelen de schulden zich op, om uiteenlopende redenen: van te hoge uitgaven op kredietkaarten over werkloosheid tot gokverliezen. Het land is de tiende grootste economie ter wereld, met een bruto binnenlands product van 1800 miljard dollar in 2021.

De torenhoge huishoudenschuld staat daar lijnrecht tegenover. Van alle grote economieën is de verhouding tussen de schuld van de huishoudens en het bruto binnenlands product het hoogst in Zuid-Korea.

‘De razendsnelle financiële groei van het land eind twintigste eeuw leidde tot een toenemende levensstandaard en consumentisme. Dit had als gevolg dat de verwachtingen van de mensen ook meestegen. Mensen willen graag hebben wat anderen ook hebben. Niet geheel onterecht, toch?’, vertelt Remco Breuker, hoogleraar Koreastudies aan de Universiteit Leiden, aan MO*.

Diep in de schulden

Toch blijkt de gemiddelde Zuid-Koreaan niet in staat om zijn studieleningen, woninghypotheken en schulden op kredietkaarten terug te betalen. De schuld per huishouden ligt zelfs 5% hoger dan het bruto binnenlands product, volgens een rapport van de Bank of Korea.

‘Zelfs als je een jaar lang elke cent zou sparen, kan je je schuld nog niet aflossen.’

‘Zelfs indien je een heel jaar lang elke cent die je verdient zou sparen, zou je nog steeds niet in staat zijn om je schuld af te lossen’, vertelde Lee In-Cheol, algemeen directeur van de Think Thank Real Good Economic Research Institute in een interview met The Guardian. Het gemak waarmee leningen gesloten kunnen worden, ligt dan ook aan de basis van de vele financiële drama’s die zich in de huizen van de Koreanen afspelen.

De Zuid-Koreaanse huishoudens zijn gemiddeld 88 miljoen won, of zo’n 64.600 euro, verschuldigd aan banken en andere financiële instellingen, aldus een rapport van Statistics Korea en de Bank of Korea. Die schuld steeg veel sneller dan het inkomen van de huishoudens, dat in 2021 rond de 56 miljoen won lag, oftewel 41.155 euro. Mensen gaan dus nieuwe schulden aan om hun uitstaande schuld af te lossen.

Koreakenner Breuker benadrukt dat de ongelijke verdeling van het kapitaal vandaag voor een diepe verdeling in het land zorgt. ‘Het plaatje dat aan de mensen wordt voorgesteld is vaak niet haalbaar voor de gemiddelde Koreaan.’

‘Er een sterke reclamecultuur aanwezig in het land en nieuwe trends worden zeer efficiënt verspreid. Consumeren is dan misschien wel goed voor de economie, maar niet voor de individuele burgers’, aldus Breuker.

Lenen is een gevaarlijke onderneming

De leningindustrie is zeer groot in het land. ‘Dat zien we bijvoorbeeld aan het massale gebruik van kredietkaarten’, verklaart Breuker.

Na de desastreuze Aziatische financiële crisis van 1997, bracht de Zuid-Koreaanse regering de economie weer op gang door consumenten aan te moedigen geld uit te geven. Zo werden er onder meer belastingvoordelen gegeven voor betalingen met kredietkaarten. In 2019 moest de belastingaftrek voor het gebruik van kredietkaarten geleidelijk afgeschaft worden, maar vanwege hevige protesten besloot de regering om dit systeem met nog eens drie jaar te verlengen.

In de laatste jaren trok de Koreaanse regering de belastingvoordelen voor gewone bankkaarten op, in een poging om het overmatig gebruik van kredietkaarten naar beneden te halen. Gebruikers kunnen rekenen op een belastingaftrek van 30% op hun debetkaartuitgaven — het dubbele van het equivalent voor kredietkaarten.

‘Eens je in de klauwen van de verkeerde geldverstrekkers terechtkomt, kom je er niet meer uit’.

De vele financiële problemen beginnen, volgens Breuker, wanneer de Koreanen geen financieel vangnet hebben en moeten gaan lenen. ‘Als het de Koreaan tegenzit, dan gaan ze meteen lenen bij de verkeerde geldverstrekkers. Eens je in hun klauwen terechtkomt, kom je er niet meer uit’.

De overheid probeert al sedert enkele jaren het overmatige lenen aan banden te leggen, en ook lokale banken zijn steeds minder geneigd om een lening aan te bieden een particulier. Maar deze poging om de schuldencrisis om te keren leidt ertoe dat veel Koreanen zich wenden tot niet-officiële kredietverstrekkers, die hogere kosten aanrekenen.

‘Dat kunnen woekeraars zijn, die onredelijke hoge rentes terugvragen, een jaarlijks percentage van soms wel 200%. Dan krijg je rente op rente op rente. Het is zelfs zo erg dat je al rente begint te betalen nog voor dat je het geld krijgt’, vertelt Breuker aan MO*.

‘Er wordt bovendien ook geleend aan mensen die geen andere keuze hebben dan te lenen. Zij hebben het al moeilijk om terug te betalen, en als ze dan zomaar gesanctioneerd worden voor elke niet-betaling, kan dat natuurlijk rampzalige gevolgen hebben.’

Een plotseling ontslag, ziekte, of andere veranderingen in de omstandigheden van de mensen, kunnen er dus voor zorgen dat ze hun schulden niet meer kunnen aflossen. Zo zijn er verhalen van mensen die letterlijk achterna gezeten worden door schuldeisers.

Getuigen vertelden aan de Los Angeles Times dat geldschieters de telefoonnummers van hun familieleden en vrienden opeisten en hen lastig vielen indien de schuld niet op tijd werd afgelost. Verhalen van woekeraars die ermee dreigen de organen van de schuldenaar op de zwarte markt te verkopen, doen ook regelmatig de ronde.

Om het hoofd boven water te houden, zien vele Koreanen zich genoodzaakt om een tweede of derde job aan te nemen of een kleine onderneming te starten zoals een café. Ze doen dit vaak met een persoonlijke lening.

Koreaanse econome Sunkung Choi van de Rijksuniversiteit Groningen wijst op de gevaren: ‘Indien deze ondernemingen falen, kan dit leiden tot de ondergang van het gehele huishouden’. De markt is erg competitief, en vanwege de coronapandemie zijn velen ondernemingen reeds failliet gegaan.

Wooncrisis aan de basis van het probleem

Aan de basis van vele economische problemen ligt de wooncrisis. ‘Voornamelijk in Seoul, een zeer dichtbevolkte stad waar de grond duur is, is de laatste 40 jaar enorm veel gespeculeerd. Hierdoor schoten de woonprijzen de lucht in. Zij die wat extra geld hebben, speculeren in appartementen. Sparen is niet erg voordelig in het land, met zo een lage interest’, aldus Breuker.

‘Twee groepen groeien uiteindelijk uiteen in de samenleving: zij die het zich kunnen veroorloven om meerdere huizen te bezitten en te verhuren, en zij die dat niet kunnen.’ Volgens Breuker komt hier het beeld van de ongelijke verdeling van kapitaal het meest naar voren.

De Koreaanse huurmarkt draait niet op de betaling van maandelijkse huurgelden, maar gebruikt wel het systeem van Jeonse. De Koreaanse econome Choi licht deze term toe: ‘De huurders in Korea betalen in het systeem van Jeonse bij het begin van de huurperiode een eenmalig forfaitair bedrag, ongeveer 50 tot zelfs 80% van de marktwaarde van de woning. Wanneer hun contract afloopt krijgen ze het gehele bedrag terug.’

In de tussentijd hebben de rijke huizenbezitters dit geld gebruikt om te investeren in andere projecten. Volgens Choi was dit voor de eigenaar van het huis een zeer voordelig systeem toen de economie nog snel groeide: het bedrag leverde een hoger rendement op de investering op, én ondertussen steeg de waarde van de woning vanwege inflatie. Voor de huurders is het uiteraard ook een goede deal, aangezien zij al hun geld terugkrijgen wanneer ze verhuizen.

‘Koreaanse banken ontwikkelden speciale hypotheekleningen voor huurders via dit systeem. Huurders konden zo een lening verkrijgen voor Jeonse, tegen een lage rentevoet.’

Volgens Breuker had het systeem ook negatieve gevolgen. ‘Ook al krijg je dus je geld terug, het heeft ondertussen niet kunnen groeien. In een hyperkapitalistische omgeving is dit zeer belangrijk. Anderzijds heeft de eigenaar van het huis met het geld van de huurder wel winst kunnen maken, en heeft hij dus een voorsprong kunnen uitbouwen.’

‘Een gemiddeld appartement in Seoul kost nu ongeveer 800.000 euro, en dan heb je zeker niet het mooiste appartement langs de rivier in Gangnam. Het is compleet onbetaalbaar geworden, en de enige mogelijkheid is dus om te lenen’, aldus Breuker.

Erik Buyst, gewoon hoogleraar en econoom aan de KU Leuven, geeft aan dat een systeem zoals Jeonse door de Koreaanse huizeneigenaars vooral wordt gebruikt om bestaande woningen op te kopen. Zo werkt het systeem prijsverhogingen in de hand.

Anderzijds, stelt hij ook, kan Jeonse op lange termijn het aanbod van woningen toe doen nemen en zou de huizenmarkt zo moeten afkoelen. Dat is als het wordt gebruikt om te investeren in nieuwbouw.

Choi wijst erop dat de huidige regering al hevig bekritiseerd is vanwege de alsmaar stijgende woningprijzen. In maart 2022 zijn er nieuwe presidentsverkiezingen. De kandidaten willen de woningprijzen naar beneden halen, door hoge belastingen op te leggen aan de huiseigenaars. Vanwege deze signalen zijn de huisprijzen ondertussen aan het stabiliseren of zelfs aan dalen.

‘De Koreaanse overheid probeert de wooncrisis ook tegen te gaan door in te grijpen in de kredietverlening, en met name de verlening van hypothecaire leningen aan strengere voorwaarden te onderwerpen. Als gevolg van de nieuwe regeringsrichtlijnen begonnen de banken de leningratio te controleren in verhouding tot de woonprijs. Als het gebied waarin het huis gelegen is, gecategalogeerd is als een oververhit gebied, kan men bijvoorbeeld geen hypotheek krijgen’, legt de Zuid-Koreaanse econome uit.

Sociaal vangnet

Hoe zit het dan met de sociale zekerheid in het land? Volgens Breuker is die nu beter dan voordien, maar is die zeker niet vergelijkbaar met andere landen. Dit kan deels verklaard worden door de traditionele afkeer van de gewone Koreaan tegen al te grote overheidsuitgaven voor sociale voorzieningen en een hoge staatsschuld. Een opiniepeiling in november 2021 onthulde dat 60% van de Koreanen tegen een te uitgebreid sociaalzekerheidsstelsel is.

Dit komt, volgens een analyse van The Diplomat, omdat velen de ervaringen van de Aziatische financiële crisis van 1997 niet vergeten zijn. De devaluatie van de Thaise munt leidde toen tot paniek bij internationale investeerders. Zij vreesden dat andere valuta’s in de regio even kwetsbaar zouden zijn. Zuid-Korea, een land met een gelijkaardig schuldprofiel, kreeg ook te maken met een plotselinge uitstroom van Amerikaanse dollars en verschillende bedrijven sloten hun deuren.

De structurele aanpassingsmaatregelen van het IMF die volgden, hebben diepe sporen nagelaten in het land. Ze zorgden in de daaropvolgende jaren tot meer werkonzekerheid en ongelijkheid.

De Zuid-Koreaanse beleidsmakers en het publiek zijn tot op de dag van vandaag meer op hun hoede voor plotselinge verschuivingen in internationale markomstandigheden. Ze doen er alles aan opdat beleggers het vertrouwen in de Zuid-Koreaanse markt niet opnieuw zouden verliezen, en de staatsschuld zo laag mogelijk te houden.

De pandemie bracht de gebreken in het sociale vangnet van Zuid-Korea aan het licht, en dan voornamelijk voor zelfstandige ondernemers in het land. Zuid-Korea heeft een aanzienlijke sector van kleine ondernemingen, die gewoonlijk niet in aanmerking komen voor overheidssteun. Social distancing heeft vele van deze ondernemingen doen sluiten. De overheid tracht nu het tij te keren, door noodfonsen uitdelen aan elke ondernemer die zijn verkoop zag kelderen én voor personen met lage inkomens.

Gedemotiveerde maar hardwerkende jongeren

Daar waar de staatsschuld redelijk onder controle is, is dit veel minder het geval met de private schulden. Een groot deel hiervan ontstaat in de gezinssituatie, waar ouders vaak enorm veel geld uitgeven aan hun kinderen. In Zuid-Korea zijn succesvolle kinderen een investering in de toekomst, en de beste vorm van pensioen.

In Zuid-Korea zijn succesvolle kinderen een investering in de toekomst, en de beste vorm van pensioen.

Ouders betalen voor privélessen van hun kinderen, in de hoop dat zij toegang zullen krijgen tot een prestigieuze universiteit, maar steken zich zo in de schulden. De druk die op de studenten komt te staan om te presteren is enorm.

Yeonjoo Lee, een Koreaanse studente in Amsterdam, vertelt aan MO* dat sommige kinderen wel naar vijf verschillende privéscholen gaan, en dit vanaf de lagere school en in sommige gevallen zelfs vanaf de kleuterklas. Volgens haar komt de druk op studenten vanuit de school én vanuit de ouders. Na een examen worden er volgens Lee ranglijsten opgehangen, op basis van de scores van de studenten.

‘Als Koreanen iets willen doen, dan willen ze het goed doen. Dat is onze mindset’, vertelt Yeonjoo. ‘In Nederland zijn hoge punten halen minder belangrijk. Je moet gewoon slagen, dat is genoeg.’

Vaak werken jongeren ook zichzelf in de schulden. Heel wat twintigers en dertigers hebben zich zo verbrand aan het fenomeen “Bittoo”. Het betekent ‘lenen om te investeren’, vooral in aandelen.

Maar zonder stabiel inkomen kunnen die jongeren het risico op verlies niet dragen. Ook daar greep de overheid in. In augustus 2021 kondigde de Zuid-Koreaanse regering nieuwe leenbeperkingen aan, om zo de schulden bij jongeren terug te dringen.

‘Deze schuldencrisis heeft uiteraard een hele negatieve invloed op mensen en meer specifiek op jongeren’, aldus Breuker. ‘Zij kunnen geen huizen kopen en voelen zich heel erg beperkt in wat ze kunnen doen.’

Aan de andere kant zijn er specifieke problemen op de arbeidsmarkt. In vergelijking met Europa, zijn er veel hoogopgeleide jongeren in het land. Velen halen hun diploma aan een privé-universiteit, en sommigen daarvan halen niet het internationaal aanvaarde niveau voor universitair onderwijs. De afgestudeerden verwachten evenwel om een goedbetaalde job te kunnen uitoefenen, maar de arbeidsmarkt acht hen onvoldoende gekwalificeerd, verklaart Choi.

‘Het stemt veel mensen pessimistisch over welke kant het dan nog uit moet. Er is vandaag een groot verschil met de jaren ‘80 en ‘90. Het idee was toen dat, als je maar hard genoeg werkt, alles wel zal goedkomen. Mensen werkten toen ergens naartoe, en zagen dat hun levensstandaard toenam. Dat zie je nu niet meer. Hoe hard je ook werkt’, vertelt Breuker aan MO*.

‘Ik denk dat dit heel demotiverend werkt. Als je niet bent geboren in de juiste omstandigheden, dan is het heel moeilijk om je daaruit te worstelen.’

Vergeten ouderen

Armoede onder de oudere bevolking is ook een veelvoorkomend probleem in het land, vertelt Breuker. Uit data van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) blijkt dat 43,8% van de Zuid-Koreanen boven de 65 jaar minder dan 50% van het gemiddelde huishoudinkomen verdient.

Ondanks het feit dat de pensioenvoorziening over het algemeen de afgelopen jaren beter werd, zijn er toch heel wat senioren die geen goed pensioen konden opbouwen, en die zodanig arm zijn dat ze eigenlijk niet rondkomen.

In 2016 werd er nog een documentaire gemaakt over oudere vrouwen, ‘Bacchus Ladies’, die zichzelf moeten prostitueren om aan geld te komen. Deze generatie van ouderen werkten vroeger hard om de economie van het land op te bouwen. Nu zij ouder zijn, kunnen zij niet rekenen op de steun van hun kinderen, die vaak zichzelf niet eens kunnen onderhouden en diep in de schulden zitten.

‘Als je geen kinderen hebt bij wie je kunt wonen, en die je kunnen helpen om in je levensonderhoud te voorzien, heb je een levensgroot probleem in Zuid-Korea’.

‘Als je geen kinderen hebt bij wie je kunt wonen, en die je kunnen helpen om in je levensonderhoud te voorzien, heb je een levensgroot probleem in Zuid-Korea’, stelt Breuker. ‘Deze vrouwen hebben veelal geen spaarcenten en ontvangen een laag pensioen, onvoldoende om van te kunnen leven.’

De armoede onder ouderen zie je dan ook gereflecteerd in het zelfmoordcijfer, dat in Zuid-Korea het hoogste is, voornamelijk onder tieners, maar ook onder ouderen’, concludeert Breuker.

“Squid Game” is geen fictie

De stijgende schuldenlast per huishouden, de gapende ongelijkheid en een zwak sociaal vangnet liggen aan de basis van de hoge zelfmoordcijfers. Dat een Netflixserie zoals Squid Game zo populair kon worden in het land, verbaast niemand die van de situatie op de hoogte was. Deze Koreaanse serie gaat over mensen die zo diep in de financiële problemen zitten dat ze worden gedreven om mee te doen aan een dodelijk overlevingsspel.

‘De kern van het duistere verhaal van de show is de frustratie van de gemiddelde Koreaan, en in het bijzonder van de Koreaanse jeugd’, klonk het in een diplomatiek telegram van het Amerikaans ministerie van Buitenlandse Zaken, volgens Foreign Policy.

‘Die heeft moeite om werk te vinden, te trouwen of hogerop te komen. Dit bewijst dat de grimmige economische vooruitzichten inderdaad de kern vormen van de ellende van de Koreaanse samenleving.’

Rechtzetting: bij publicatie van dit artikel stond foutievelijk vermeld dat Zuid-Korea een bruto binnenlands product van 1800 biljoen dollar had in 2021. Het betrof 1800 miljard dollar.