Wat de juridische strijd tegen Lula en Dilma vertelt over de terugkeer van rechts

Atlas versus de rode golf: de rechtse restauratie in Latijns-Amerika

Op de vraag hoe we de politieke omwentelingen in Latijns-Amerika van vandaag moeten begrijpen, antwoordt Rafael Correa, ex-president van Ecuador, in een recent interview met MO*: ‘Het is in wezen de revanche van oude machtsgroepen die we verslagen hadden, maar die zich hersteld en gehergroepeerd hebben.

Al in 2014 zagen we duidelijke tekenen dat rechts weer in opkomst was, met een eigen strategie, een eigen discours, in de media, in nationale en internationale formaties. Ik noem dat de conservatieve restauratie.’

Babak Fakhmazadeh (CC BY-NC-ND 2.0)

 

Het begon in Brazilië, in 2014. Dilma Rousseff van de Arbeiderspartij, de PT, slaagt erin zich te laten verkiezen voor een tweede ambtstermijn. De oppositie maar ook haar eigen coalitiepartner PMDB hebben er sindsdien alles aan gedaan om Rousseff zo snel mogelijk van de macht te verwijderen.

De economische stagnatie werd haar persoonlijk aangerekend als wanbeleid, maar dat argument werd overtroefd door het megacorruptieschandaal Lava Jato, waarin de president werd genoemd als indirect betrokkene.

Het omkoopschandaal betrof namelijk de staatsoliemaatschappij Petrobras in de periode dat Rousseff minister van Energie en Mijnbouw was. Uiteindelijk drukte parlementsvoorzitter Eduardo Cunha (PMDB) er een afzettingsprocedure door, die er in augustus 2016 toe leidde dat Rousseff moest opstappen. De formele reden voor die afzetting was het opsmukken van de overheidsfinanciën met geld van de staatsbanken om zo een mooiere balans te kunnen voorleggen. Ook vorige regeringen hadden dat zo gedaan, maar niemand was daar ooit over gestruikeld.

Een zeer moderne staatsgreep

‘Een regelrechte staatsgreep’, zo interpreteerden Rousseffs medestanders haar afzetting. Ze was niet de eerste. In 2012 was president Fernando Lugo in Paraguay afgezet en in 2009 werd Manuel Zelaya in Honduras door een echte militaire coup uit het zadel gelicht. Zodra het “rode bolwerk” Brazilië was gevallen, zou de rest snel volgen, verwachtten of vreesden velen.

Ook de rechts-liberale golf van de jaren zestig was in Brazilië, het zwaargewicht van de regio, begonnen, met een militaire staatsgreep in 1964. Het was het begin van een reeks militaire dictaturen in Latijns-Amerika

In Argentinië won Mauricio Macri in december 2015 al nipt de verkiezingen. Een van de eerste maatregelen die hij nam, was de aasgierfondsen verzekeren dat Argentinië de rest van zijn schulden volledig zou terugbetalen. De reactie van Jack Lew, de toenmalige Amerikaanse minister van Financiën, op die belofte sprak boekdelen: ‘De terugkeer van Argentinië naar de internationale kapitaalmarkten en het weer aanknopen bij de wereldeconomie is een belangrijke gebeurtenis, niet alleen voor Argentinië maar voor het financiële systeem wereldwijd.’

Geen tanks maar denktanks

Opmerkelijk in de protestbewegingen tegen de regering-Rousseff in Brazilië was de impact van de Beweging voor een Vrij Brazilië, de Movimento Brasil Libre (MBL). Die MBL kan rekenen op de onvoorwaardelijke steun (financiering, opleidingen, netwerken) van het Amerikaanse Atlas Network, zo blijkt uit een onderzoek van The Intercept. Dat netwerk, opgericht in 1985, omschrijft zichzelf als een non-profitorganisatie verbonden met meer dan 450 “vrijemarktorganisaties” in 90 landen. Doel is het liberale gedachtegoed te verspreiden. Zijn missie: “de wereldwijde vrijheidsbeweging te versterken”.

Atlas Network is verbonden aan het Ayn Rand-Instituut in Californië en de kerngedachten van Atlas gaan dan ook terug op het gedachtegoed van de Russisch-Amerikaanse filosofe en schrijfster Ayn Rand (1905-1982). Die kreeg vooral bekendheid met haar roman Atlas Shrugged (vertaald als Wereldschok of Atlas in staking), een kapitalistische utopie, gebaseerd op individualisme en eigenbelang, het zogenaamde laissez-fairekapitalisme.

Haar bekendste leerling is Alan Greenspan, tot 2006 de president van de Amerikaanse Federal Reserve Bank. In de jaren zestig van vorige eeuw noemde Greenspan Ayn Rand en Milton Friedman (1912-2006) als grote inspiratiebron voor het vrijemarktkapitalisme. Friedman was ook de economische goeroe van de “Chicago Boys” die de utopie van het vrijemarktkapitalisme over heel de wereld wilden realiseren, te beginnen in het Chili van Pinochet.

Nergens heeft het Atlas-netwerk in de recente jaren in Latijns-Amerika zoveel vruchten afgeworpen als in Brazilië.

Een belangrijke financier van het Netwerk is het Amerikaanse Ministerie van Buitenlandse Zaken en de National Endowment for Democracy (NED), de soft power van de VS. Ook conservatieve multimiljonairs als de gebroeders Koch financieren het Atlas-netwerk.

Dezelfde gebroeders Koch zijn ook de grote geldschieters van de ontkenners van de opwarming van het klimaat, zoals blijkt uit Merchants of Doubt van de onderzoeksjournalisten Naomi Oreskes en Erik Conway. Ook de tabaksgigant Philip Morris, de farmareus Pfizer, Shell, ExxonMobil en MasterCard zijn trouwe geldschieters.

Nergens heeft het Atlas-netwerk in de recente jaren in Latijns-Amerika zoveel vruchten afgeworpen als in Brazilië. Het land telt niet minder dan 30 instituten die het rechts-liberale gedachtegoed verspreiden met de steun van Atlas. Hun politieke ideeën gaan in de richting van doorgedreven privatiseringen, afbraak van sociale bescherming en inperking van pensioenvoorzieningen, elementen die allemaal terug te vinden zijn in het beleid van de regering-Temer, de opvolger van de afgezette Rousseff.

Milton Parada (CC BY-NC-ND 2.0)

 

Corruptie als geschenk voor rechts

De voorvechters van het vrijemarktdenken hadden in Latijns-Amerika altijd al te kampen met een perceptieprobleem, maar de bedoeling van de denktanks is precies om het rechtse economische liberalisme te reframen tot een ideologie voor het publieke belang, met succes zo blijkt. Hoewel het corruptieschandaal minstens even zware verantwoordelijkheid aanwijst bij leden van de oppositie, slaagde de Movimento Brasil Libre erin het publieke ongenoegen vooral toe te spitsten op het (wan)beleid van de Arbeiderspartij.

De bedoeling van de denktanks is precies om het rechtse economische liberalisme te reframen tot een ideologie voor het publieke belang, met succes zo blijkt.

Waar het deze denkers om gaat is een radicale hervorming te bewerkstelligen door een permanente culturele oorlog te voeren tegen linkse intellectuelen en media en zo de bestaande orde door elkaar te schudden en af te breken. Niets is in deze logica zo dankbaar als een corruptieschandaal.

Lava Jato en de schandaalpraktijken van Odebrecht (zie onderaan ‘Operatie Carwash’) komen als een geschenk uit de hemel voor de Atlas-ideologen.

Ook het Millenniuminstituut in Rio de Janeiro oefent grote invloed uit onder impuls van de militante blogger Rodrigo Constantino, wel eens “de Braziliaanse Breitbart” genoemd om zijn bijtende rechtse commentaren. Deze denktank werd al in 2006 opgericht en ontvangt financiering van de Bank of America, de Amerikaanse bank Merrill Lynch, het Braziliaanse multimediabedrijf Grupo RBS, de Braziliaanse staalproducent Gerdau en AmCham Brasil, een groep van Amerikaanse bedrijven.

Dit instituut was bijzonder actief bij de anti-Rousseff-betogingen. Constantino coördineert ook het Instituto Liberal. Het systeem van pensioenen is volgens hen absurd, het onderwijs moet geprivatiseerd worden, steun aan vakbonden afgeschaft en ook de kiesplicht moet in de prullenmand.

Het Interdisciplinair Centrum voor Ethiek en Personalistische Economie in Rio de Janeiro is een religieuze denktank van Atlas die theologische argumenten verzamelt om een rechts-liberaal en pro-zakenklimaat te stimuleren. Het Centrum is gehuisvest in het Actoninstituut, een denktank van de VS die onder meer gefinancierd wordt door het ministerie van Onderwijs.

De redactieraad bestaat onder anderen uit Atlas-coördinator Alejandro Chafuen en de advocaat Ives Gandra da Silva Martins, die het juridische pleidooi voorbereidde voor het afzetten van Dilma Rousseff en die recent nog pleitte tegen het afzetten van Temer.

Brazilië is niet alleen

Venezuela is al jarenlang een doelwit. Wikileaks en de Amerikaans-Venezolaanse onderzoeksjournaliste Eva Golinger brachten aan het licht hoe de VS het Atlas-netwerk ingezet hebben om de Bolivariaanse revolutie van Chávez te ondergraven, vooral via de denktank Cedice Libertad in Caracas, opgericht in 1998. Cedice speelt ook een actieve rol in het organiseren van de anti-Maduro-betogingen.

Begin mei vond in Buenos Aires het Forum voor de Vrijheid in Latijns-Amerika 2017 plaats, een initiatief van de Atlasstichting, gecoördineerd door de Amerikaans-Argentijnse Alejandro Chafuen. Een van de centrale sprekers op het forum was de controversiële Chileense zakenman Nicolás Ibáñez, bewonderaar van ex-dictator Pinochet en financier van Vamos Chile, een coalitie van centrum-rechtse en rechtse politieke partijen die in november met Sebastián Piñera als presidentskandidaat de verkiezingen ingingen.

Onder de speciale gasten op het forum waren verder Nobelprijswinnaar, auteur en liberaal denker Mario Vargas Llosa en de Argentijnse president zelf, Mauricio Macri. De verkiezingsoverwinning van Macri in december 2015 is mede te danken aan het werk van twee Atlas-denktanks: Fundación Pensar (Stichting Denken) en Fundación Libertad (Stichting Vrijheid), die inmiddels helemaal zijn opgegaan in PRO, de politieke partij van Macri.

CC Acervo Fotografico da Camara de Deputados (CC BY 2.0)

In 2010 vormden de partij van Lula en Dilma een regering samen met die van Temer (in het midden). De laatste is nu president, ook al is hij meer betrokken bij de corruptieschandalen dan de eerste twee.

De kleptocratie aan de macht

In Brazilië heeft “Operatie Carwash” en het afzetten van Rousseff tot een implosie van het politieke systeem geleid. Plínio Arruda Sampaio Jr , verbonden aan het Instituut voor Economie van de Unicampuniversiteit in São Paulo, zegt in het online magazine van het Instituto Humanitas Unisinos: ‘Brazilië is aangevallen door een bende delinquenten in dienst van het grootkapitaal, maar er gebeurt niets om dat tegen te gaan.

Het onderzoek heeft de linkse PT-partij uit het zadel gelicht en een regering aan de macht gebracht die minstens even corrupt is en die nog veel minder geneigd is om werk te maken van transparantie en een onafhankelijk functionerend gerecht.’

Dat zowel de Kamer als de Senaat een onderzoek tegen Temer wegstemde, bewijst de medeplichtigheid van de politici aan de misdaden tegen het overheidspatrimonium.

Dat zowel de Kamer als de Senaat een onderzoek tegen Temer wegstemde, bewijst de medeplichtigheid van de politici aan de misdaden tegen het overheidspatrimonium, aldus Arruda. Wat we vandaag zien gebeuren, aldus de hoogleraar economie, is dat het kapitaal op een nieuwe manier de staat in zijn macht neemt.

Economische belangengroepen beheersen het parlement volgens hem en hij vreest dat de volgende president een marionet van deze belangengroepen zal zijn.

Petrobras, het staatsoliebedrijf, zit helemaal aan de grond, waardoor het een goedkope buit wordt voor buitenlandse bedrijven. Braziliaanse kroonjuwelen van de zakenwereld en spilfiguren in de politiek zijn in diskrediet gebracht en de burgers geloven niet meer in de politiek. We zitten midden in het moeras, aldus Arruda Sampaio.

‘Niet alleen de linkse politici zijn getroffen, de hele samenleving is gedesoriënteerd. Door het ontbreken van een democratische oplossing voor deze politiek-institutionele crisis, een oplossing die van onderen naar boven vorm krijgt, groeit het risico van autoritaire oplossingen.’

José Roltberg (CC BY-NC-ND 2.0)

 

Operatie Carwash en de smeergelddemocratie

Van oudsher is de politiek in Brazilië kwetsbaar voor corruptie, maar met het schandaal onder de naam Lava Jato of Operatie Carwash is een en ander echt uit de hand gelopen. Wat in maart 2014 begon als een onderzoek naar het witwassen van zwart geld in een specifieke keten van tankstations en autowasstraten, is uitgegroeid tot het grootste Braziliaanse corruptieschandaal ooit.

De spin in dit criminele web is het staatsoliebedrijf Petrobras en bij uitbreiding het bouwbedrijf Odebrecht. Samen hebben die ontelbare ceo’s van andere bedrijven en politici tot op het hoogste niveau gecorrumpeerd, waarmee duizelingwekkende sommen geld zijn gemoeid.

Hun geraffineerde constructies kwamen aan het licht toen Emilio Odebrecht, gewezen directeur van het bedrijf, zich bij het gerecht meldde als spijtoptant om zo zijn zoon Marcelo vrij te krijgen, die veroordeeld was tot negentien jaar gevangenisstraf.

Liefst 77 kaderleden van Odebrecht hebben bekentenissen afgelegd. Die slaan op 415 politici, van 26 van de 35 partijen, in 21 van de 26 deelstaten.

Maar liefst 77 kaderleden van Odebrecht hebben bekentenissen afgelegd. Die slaan op 415 politici, van 26 van de 35 partijen, in 21 van de 26 deelstaten. Ook de namen van vijf ex-presidenten zijn daarbij gevallen: José Sarney, Fernando Collor de Mello, Fernando Henrique Cardoso, Luiz Inácio da Silva (Lula) en Dilma Rousseff.

Ook Temer is herhaaldelijk genoemd. Acht ministers van zijn kabinet en twee naaste raadgevers staan op de lijst, evenals de voorzitters van Kamer en Senaat, 28 senatoren, 48 parlementsleden en twaalf gouverneurs.

Het onderzoek naar het smeergeldnetwerk wordt gevoerd door de federale politie, afdeling Curitiba, onder leiding van rechter Sérgio Moro, die door Rousseff zelf werd aangesteld en die het als een persoonlijke erezaak beschouwt om de zaak tot op de bodem uit te zoeken. Het onderzoek naar de betrokken politici is in handen van het Braziliaanse Hooggerechtshof, meer bepaald van rechter Teori Zavascki, maar die is op 19 januari dit jaar in een mysterieus vliegtuigongeluk om het leven gekomen.

Zavascki had de reputatie volkomen onkreukbaar te zijn. Volgens Sérgio Móro zou er zonder Zavascki geen Carwash-onderzoek zijn. Als diens opvolger stelde Temer Alexandre de Moraes aan, zijn minister van Justitie. De scheiding tussen politiek en gerecht is daarmee ver zoek. Temer zelf wordt inmiddels ook obstructie van het gerechtelijk onderzoek verweten.

Een continentaal probleem

Volgens de getuigenissen van Odebrecht zou dezelfde praktijk zijn toegepast in twaalf landen: Venezuela, Dominicaanse Republiek, Panama, Peru, Argentinië, Ecuador, Guatemala, Mexico, Colombia, Angola, Mozambique en Frankrijk (inzake een contract tussen Lula en Sarkozy in 2008 voor een samenwerking tussen Odebrecht en het Franse scheepsbouwbedrijf DCNS, in verband met nucleaire technologie voor de bouw van onderzeeërs). In Venezuela zou Odebrecht de campagne van Nicolás Maduro gefinancierd hebben, voor 29,7 miljoen euro, én die van zijn tegenstrever Henrique Capriles, voor 12,7 miljoen euro.

De nauwe banden in sommige landen tussen justitie en politiek doen wel vragen rijzen naar de onpartijdigheid van gerechtelijke onderzoeken.

De nauwe banden in sommige landen tussen justitie en politiek doen wel vragen rijzen naar de onpartijdigheid van gerechtelijke onderzoeken. Zo werden half juli de gewezen Peruaanse president Ollanta Humala en zijn vrouw tot achttien maanden hechtenis veroordeeld in een Odebrecht-schandaal, terwijl de grootste projecten van Odebrecht in Peru van start gegaan zijn onder de presidenten Alan García en Alberto Fujimori.

Maar het Odebrecht-hoofd Peru was een goede vriend van García. En Fujimori zit al een gevangenisstraf uit. Ollanta Humala wordt echter gezien als een linkse president en is daarom kwetsbaarder.

Pijnlijk is het geval van Ecuador, waar recent vice-president Jorge Glas beschuldigd werd van betrokkenheid bij de Odebrecht-fraude. Glas zit op ramkoers met president Lenin Moreno, beiden van Alianza País, de partij van gewezen president Rafael Correa, en is gearresteerd. Alianza País is inmiddels door deze ophef gesplitst.

Dit artikel werd geschreven voor het winternummer van MO*magazine. Voor slechts €28 kan u hier een jaarabonnement nemen!

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Latijns-Amerika & ecologie
    Alma De Walsche schrijft over ecologische thema’s, van klimaat- en energiebeleid, over landbouw- en voedsel tot transitie-initiatieven en baanbrekers. Ze volgt al enkele decennia Latijns-Amerika, met een speciale focus op de Andeslanden.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.