Arabische oliesjeiks en prinsen veroveren de wielersport

De Golfstaten hebben twee dingen gemeen: autoritaire regimes en schendingen van de mensenrechten. Ze gebruiken de wielersport om hun politieke en economische imago wit te wassen. Want het kwetsbare verdienmodel van die sport leent zich ertoe dat steenrijke oliesjeiks en prinsen zich inkopen. Hoe raakten zij op korte tijd aan de absolute top van de wielerbusiness?

De Internationale Wielerunie (UCI) besliste begin maart om Russische en Belarussische teams te weren uit wielerwedstrijden en hun nationale symbolen te verbieden. Maar deze twee landen zijn niet de enige die mensenrechten schenden en een wielerteam sponsoren.

Wat met Bahrain Victorious? Bahrein is een absolute monarchie, die samen met Saoedi-Arabië oorlogsmisdaden begaat in Jemen en waar gefolterd wordt. Of UAE Team Emirates van de Verenigde Arabische Emiraten, een land dat Russische oligarchen uitnodigde nadat die in de VS en Europa werden gesanctioneerd?

De Qatarese sjeiks waren pioniers in hun regio, met de ronde van Qatar: de eerste editie daarvan vond al plaats in 2002. ‘Er stonden meer kamelen te kijken dan mensen’, zegt sportjournalist Hans Vandeweghe.

Sjeik Khalid Bin Ali Al-Thani, neef van de Qatarese emir, wilde met een wielerronde van hoog niveau vertrouwen wekken in het belangrijkste Qatarese product: gas en olie. De ronde werd georganiseerd door het Franse bedrijf achter de Ronde van Frankrijk, Amaury Sports Organisation (ASO), samen met Eddy Merckx.

Op sportief vlak sprong Qatar in een gat op de wielerkalender. Terwijl het in grote delen van Europa eind januari nog koud en regenachtig is, konden de renners in de Golfstaten dan in aangename temperaturen fietsen. De Ronde van Qatar werd zo de ideale voorbereiding voor de Vlaamse klassiekers.

Sinds 2016, na het Wereldkampioenschap wielrennen in Qatar, werd ze niet meer georganiseerd. Maar de blauwdruk voor wielerrondes in het Midden-Oosten was getekend.

Folteraar aan het roer

‘Ik hoorde mijn folteraars “uwe majesteit” zeggen. Ze namen mijn blinddoek af en de man voor me zei: “Ik ben prins Nasser Bin Hamad Al-Khalifa. Wat heb je gezongen, die dag van het protest?” Ik antwoordde: “Weg met de koning”. Daarna sloeg hij me in elkaar.’

Deze getuigenis van een demonstrant tijdens de Arabische Lente staat op de website van het Bahrain Center for Human Rights, een gerenommeerde mensenrechtenorganisatie. De protesten in 2011 werden brutaal neergeslagen met de militaire steun van grote buur Saoedi- Arabië.

Exact vijf jaar later kondigt diezelfde prins, die het hoofd van het Olympisch Comité van Bahrein is, de oprichting van een wielerploeg aan. De passie voor wielrennen druipt van het Instagram-kanaal van de prins, maar staat in schril contrast met zijn woorden tijdens de Arabische Lente: ‘Iedereen die opriep tot de val van het regime zal ter verantwoording worden geroepen. Vandaag is de dag des oordeels. Bahrein is een eiland. Ze kunnen nergens naartoe.’

Renners als Sonny Colbrelli, Matej Mohoric en Dylan Teuns rijgen vandaag de successen aan elkaar, terwijl Amnesty International al jaren de aandacht vestigt op de extreme onderdrukking van de Bahreini door hun sponsor.

De ploeg van de prins, Bahrain-Merida (voorloper van het huidige Bahrain Victorious), is ‘een klassiek voorbeeld van sportswashing, het verbeteren van het imago van een land door middel van sport’, zegt Jonas Creteur, journalist bij Sport/Voetbalmagazine. ‘Maar het is evengoed een persoonlijk prestigeproject van de prins. Hij wil uitpakken met een eigen speeltje, een wielerteam met de beste coureurs ter wereld.’

Bahrein was de eerste Golfstaat die een eigen wielerploeg sponsorde. ‘De sterke band van het team met het Koninkrijk Bahrein is weerspiegeld in de trotse steun van de Bahrain Economic Development Board en Bahrain Petroleum Company’, stelt de website van de ploeg. De naamsbekendheid van het land via wielersponsoring moet het aantrekkelijk maken voor investeerders. Want Bahrein probeert zijn economie te diversifiëren, weg van afhankelijkheid van olie-export.

Prins Nasser kon geen bestaand team overnemen, maar moest van nul beginnen. Fietsensponsor Merida, een groot Taiwanees fietsenmerk, toonde interesse. Zo zag het team Bahrain-Merida het levenslicht, met een jaarlijks budget tussen 15 en 18 miljoen euro.

Sponsor Merida lobbyde mee bij de Internationale Wielerunie om een WorldTour-licentie te krijgen, zodat het nieuwe team kon deelnemen aan de grote internationale koersen. Maar ook de komst van de Italiaanse Tourwinnaar Vincenzo Nibali was belangrijk. Prins Nasser had met Nibali gefietst, en de rest was geschiedenis.

Renners als Sonny Colbrelli, Matej Mohoric en Dylan Teuns rijgen vandaag de successen aan elkaar, terwijl Amnesty International al jaren de aandacht vestigt op de extreme onderdrukking van de Bahreini door hun sponsor.

In de dagen en weken waarin de ploeg werd opgericht, werden activisten en advocaten staatloos gemaakt en gedeporteerd, kreeg een oppositieleider negen jaar gevangenisstraf, werd de directeur van het Bahrain Center for Human Rights opgesloten, kreeg een activiste een gevangenisstraf wegens het stukscheuren van een foto van de koning, kregen anderen de doodstraf na bekentenissen onder foltering en werd een activist opgesloten nadat hij de oorlog in Jemen een schending van het internationaal recht had genoemd.

Italië en de Emiraten

Op 2 maart 2022 mocht de tweevoudige Sloveense Tourwinnaar Tadej Pogacar op audiëntie bij de kroonprins van de Verenigde Arabische Emiraten (VAE). ‘Een dag eerder, terwijl de Russische invasie van Oekraïne volop aan de gang was, had diezelfde kroonprins gebeld met de Russische president Vladimir Poetin om een deal van de OPEC te bespreken, de organisatie van olie-exporterende landen’, vertelt Creteur. ‘Bovendien worden Russische oligarchen die in de Verenigde Staten en de Europese Unie gesanctioneerd werden, in de Emiraten met open armen ontvangen om er hun geld wit te wassen.’

Journalist Jonas Creteur was de enige die erover schreef in België. Volgens de New York Times zijn 3000 bedrijven in de VAE eigendom van Russen, waaronder 38 aan Poetin gerelateerde zakenlui. Die laatste zouden er eigendommen bezitten ter waarde van 341 miljoen dollar.

Wielerbond UCI hoor je daar niet over. Nochtans zijn de Emiraten vandaag een grote speler in de wielersport. Op amper acht jaar tijd verwierven ze een stevige positie aan de top. De Golfstaat heeft nu een ervaren Italiaanse wielerploeg in de portefeuille, een iconisch Italiaans fietsenmerk én een wielerronde georganiseerd door het Italiaanse RCS Sport.

Het team, UAE Team Emirates, vervelde van de Italiaanse wielerploeg Lampre-Merida tot een Emiratische, nadat de Italiaanse sponsor Lampre in 2016 besloot ermee op te houden. Sportdirecteur Giuseppe Saronni moest op zoek naar nieuwe geldschieters. Hij dacht die gevonden te hebben bij een Chinees staatsbedrijf, maar die deal sprong op het laatste moment af. Saronni kwam uiteindelijk terecht bij een vastgoedmakelaar van de Emiraten.

Niet veel later kwam ook luchtvaartmaatschappij Emirates, eigendom van de regering, aan boord. ‘UAE Team Emirates is gewoon de Italiaanse Lampre-Meridaploeg’, zegt Creteur. ‘Saronni bleef directeur en werkte verder met het nieuwe geld uit de Emiraten. Aan het roer staan dus hoofdzakelijk Italiaanse ploegleiders, managers en mecaniciens. Ze konden meteen in de WorldTour starten.’

‘Als managers hun renners en personeel aan boord kunnen houden, en zeker als ze dan ook nog eens ruimte krijgen om te groeien, is politiek het laatste waar ze aan denken.’
Wim Lagae, professor Sportmarketing (KU Leuven)

‘Het is een bewuste strategie om bij bekende ploegen sponsordeals te zoeken. In het voetbal gaan ze ook geen vierdeklasser sponsoren en opwerken tot de Premier League. Ze kopen direct Arsenal’, zegt Lars Van Densen. Hij werkt bij vakbond ABVV, maar noemt zichzelf ook een ‘Massive Cycling Nerd’ en onderzocht uit persoonlijke interesse sportswashing in het wielrennen.

Het nieuwe oliegeld was ook extra geld: in 2016 was Lampre-Merida een relatief kleine ploeg geworden, maar sindsdien steeg het budget van ongeveer 7 miljoen naar een geschatte 40 miljoen euro. ‘Saronni sprong waarschijnlijk een gat in de lucht toen zijn financiële gat gedicht werd’, zegt professor Sportmarketing Wim Lagae.

‘Als managers hun renners en personeel aan boord kunnen houden, en zeker als ze dan ook nog eens ruimte krijgen om te groeien, is politiek het laatste waar ze aan denken. Met landensponsors zijn ze bovendien langer financieel veilig: voor het eerst in de geschiedenis van de wielersponsoring is de tijdshorizon van een sponsordeal vijf jaar. Het contract van renners als Pogacar is al tot 2027 verlengd. Normaal gebeurt dat voor twee jaar, wegens de onzekerheid van het rendement.’

Team UAE Emirates stelt een team samen rond wielerwonderkind Tadej Pogacar en met toprenners die elders kopman zouden kunnen zijn, maar bij hen moeten ‘knechten’. Dat heeft één doel: de Ronde van Frankrijk domineren en winnen. Want die ene grote ronde betekent voor een wielersponsor 95 procent van zijn volledige zichtbaarheid in de sport. ‘Ze bieden hun renners de allerbeste omkadering. Zo trekken ze langzaam maar zeker alle grote talenten aan’, zegt Yves Brokken, hoofdredacteur van WielerVerhaal. Aanvankelijk zat er minder kwaliteit in het team, maar elk seizoen speuren ze de transfermarkt af op zoek naar toprenners van wie het contract afloopt.

Skyline achter het podium

De Italiaans-Emiratische connectie gaat verder dan sponsoring van een Italiaans team. Omdat fietsenmerk Merida vertrok naar Team Bahrain-Merida moest de Emiratische ploeg op zoek naar een nieuwe fietsensponsor. Dat werd het Italiaanse fietsenmerk Colnago. Meer nog: de Emiraten kochten Colnago gewoon zelf op. ‘Het einde van een tijdperk: de fietsen van Merckx en Saronni worden Arabisch’, kopte de Gazetta dello Sport. Het fietsenmerk werd bijna 70 jaar geleden opgericht door Ernesto Colnago en was uitgegroeid tot trots van het Italiaanse wielrennen.

‘De beste promotie voor de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) is Pogacar in het VAE-shirt op het podium in de VAE, met op de achtergrond de skyline van Dubai.’
Jonas Creteur, journalist Sport/Voetbalmagazine

Ook in de Ronde van de Verenigde Arabische Emiraten worden Italiaanse zakelijke belangen weerspiegeld. Organisator is RCS Sport, het bedrijf dat ook achter de bekende wielerronde Giro d’Italia zit. De UAE Tour heeft intussen de belangrijke plaats van de teloorgegane Ronde van Qatar overgenomen als opener van het wielerseizoen.

Voor de Emiraten zelf is de UAE Tour de belangrijkste wedstrijd van het jaar, naast de Ronde van Frankrijk. ‘De sponsors zien veel liever dat Pogacar de UAE Tour wint dan de Ronde van Vlaanderen’, zegt Jonas Creteur. ‘Hij moet dus vroeg in het seizoen al in topvorm zijn. De beste promotie voor de VAE is Pogacar in het VAE-shirt op het podium in de VAE, met op de achtergrond de skyline van Dubai.’

Landen die sponsoren pakken graag uit met een sociale component. In 2022 begon het team met een wieleracademie om de sport te promoten bij jongeren in de Emiraten. Yves Brokken gelooft niet dat dit kan werken: ‘Het is een lang en moeizaam proces. De lokale omstandigheden lenen zich er niet toe. Deze landen hebben geen fietscultuur. Het gaat hen ook niet om het uitbouwen van zo’n fietscultuur, ze willen gewoon hun land promoten.’

Terwijl de ploegen van bijvoorbeeld Israël en Kazachstan nog een kern van lokale renners hebben, hebben de VAE en Bahrein er slechts eentje in de ploeg.

De Saoedi’s komen

En dan is er die derde golfstaat, Saoedi- Arabië. ‘Schrik niet als een Saoedi straks Quick-Step Alpha Vinyl, de ploeg van Patrick Lefevere, overneemt’, zegt sportjournalist Hans Vandeweghe. ‘De UCI zou het niet tegenhouden, ondanks de Saoedische oorlogsmisdaden in Jemen’, zegt Jonas Creteur. ‘UCI-baas David Lappartient kan het goed vinden met ASO, de organisator van de Saudi Tour. En wat ASO zegt, is wet in het wielrennen.’

Saoedi-Arabië blijft voorlopig achter op de andere Golfstaten, maar er zijn aanwijzingen dat ze grotere wielerambities hebben. Het land heeft nog geen eigen ploeg, maar wel een eigen wielerronde, de Saudi Tour. Bovendien wordt de Australische ploeg BikeExchange Jayco mee gesponsord door de Royal Commission for AlUla, een Saoedische commissie die Al-’Ula beheert.

Al-‘Ula is een grote oase in de woestijn met een eeuwenoude stad die Unesco-Werelderfgoed is – en waar ook de Saudi Tour dit jaar plaatsvond. Voorzitter van de Raad van Bestuur van de commissie is de oppermachtige kroonprins Mohammad bin Salman.

‘Saoedi-Arabië heeft beslist om de economie te diversifiëren en het land open te stellen voor toerisme’, zegt Jonas Creteur. ‘Ze weten dat de oliebronnen ooit opraken en dat er meer nadruk op hernieuwbare energie komt.’ Met Al-‘Ula willen de Saoedi’s toeristen lokken. De hele Saudi Tour dient ter promotie van Al-‘Ula. Daar liggen de start en aankomst van de meeste ritten, daar verblijven de ploegen.

Sinds 2020 is het Franse ASO organisator van de Saudi Tour, ook al is dat slechts een regionale wielerrronde. ‘Maar ASO organiseert sinds dat jaar ook de Dakar Rally in Saoedi-Arabië, en dat was een packagedeal in een contract van 25 miljoen euro’, zegt Jonas Creteur. ‘Er staan grote ploegen aan de start, met onevenredig veel Europese media-aandacht voor een regionale ronde. De Saoedische overheid betaalt daarvoor. Ze verhoogt het startgeld voor de logistieke kosten van de ploegen, wat hen overtuigt om deel te nemen.’

Human Rights Watch betreurt dat Europese ploegen en organisatoren dit politieke spel meespelen. ‘De Saoedi’s springen graag op prestigieuze internationale merken om hun imago wit te wassen. Maar met een regering die beschuldigd wordt van marteling en oorlogsmisdaden wil je niet geassocieerd worden’, reageerden ze in een interview met The Guardian.

Tijd voor een ethische code?

Is het tijd voor een ethische UCI-code over sponsoring door onderdrukkende regimes? Om sponsorgeld uit deze hoek te kúnnen weren, moet de wielerindustrie eerst een nieuw verdienmodel krijgen. ‘Wielerploegen bestaan enkel dankzij hun sponsors’, legt professor Lagae uit. ‘Ze hebben geen stadion waar ze tickets kunnen verkopen. Deze onzekerheid maakt de wielerploegen kwetsbaar voor kaping door sportswashers. De lijst van rijkste ploegen wordt aangevoerd door teams met landen, oliesjeiks en miljardairs als geldschieter.’

Wielrennen is voor deze actoren een spotgoedkope sport. Met het budget van een volledige wielerploeg koop je niet eens één voetballer uit de Premier League. Het jaarloon van Tadej Pogacar bedraagt “slechts” zes miljoen euro. En dat bedrag ligt ver boven het gemiddelde in de wielersport.

‘Zulke sponsors zijn niet-marktconform’, gaat professor Lagae verder. ‘Ze investeren in het hedendaagse wielrennen met een budget ver boven het gemiddelde van een WorldTour-ploeg. Als het budget van zulke ploegen rond de 50 miljoen euro zit en de anderen zitten rond de 25 miljoen, dan heb je een probleem. Als er te veel marktverstorende sponsors binnenkomen, duwen ze kleinere merken uit de markt.’ Ook voor de competitie in de sport is dit niet goed: “kleinere” ploegen moeten opboksen tegen de sjeiks van de Emiraten en de prinsen van Bahrein.

Lagae schat dat het totale budget van alle WorldTour-ploegen samen met ongeveer 30 procent is gestegen sinds de Golfstaten betrokken raakten bij het wielrennen. Het aandeel van sponsorende staten daarin schat hij op één vierde. Maar dit zijn slechts schattingen. ‘Het gebrek aan transparantie is een probleem’, zegt Lars Van Densen. ‘Slechts een beperkt aantal teams publiceert jaarrekeningen.’

Zo is controle op de financiële input in het wielrennen onmogelijk. ‘De UCI zou meer transparantie moeten afdwingen’, zegt Hans Vandeweghe. ‘Waar het geld vandaan komt, daar zijn ze niet mee bezig. Maar financiële transparantie is het begin van elk nieuw verdienmodel.’

Professor Lagae lanceerde zelf voorstellen om financiële fair play te realiseren: ‘Niet-marktconforme teams zouden meer moeten investeren in een zogenaamde sectorpot dan marktconforme teams. Met dat geld zou de hele wielersector versterkt kunnen worden, bijvoorbeeld met kwaliteitsvol veiligheids- en gezondheidsmanagement. Maar als ik die ideeën influister, voel ik me een predikant in de woestijn.’

De UCI was niet bereikbaar voor commentaar op dit artikel.

Deze analyse werd geschreven voor het zomernummer van MO*magazine. Word proMO* voor slechts 4 euro per maand en je ontvangt ons magazine. Je steunt zo ook ons journalistiek project en geniet van tal van andere voordelen.